در ادامه سری مقالات درمان سرطان پستان و عوارض جانبی جسمانی ناشی از درمان، به مغز شیمیایی (chemo brain) که نوعی اختلال شناختی در مغز است و پس از شیمی درمانی اتفاق می‌افتد می‌پردازیم.
تشخیص مغز شیمیایی
هیچ تستی جهت تشخیص عوارض مغز شیمیایی وجود ندارد. بهبودیافتگان سرطان که این علائم را تجربه می کنند نمرات نرمالی در تست های حافظه دارند.
ممکن است پزشک آزمایشات خونی، اسکن مغزی یا سایر تست ها را برای رد سایر علل مشکلات حافظه انجام دهد.
درمان مغز شیمیایی
درمان مغز شیمیایی بر کنار آمدن با این مشکلات تمرکز دارد که در بیشتر مواقع، موقتی هستند.
به دلیل تفاوت علائم مغز شیمیایی و شدت آن ها از شخصی به شخص دیگر، پزشک برنامه شخصی سازی شده را برای کنار آمدن با این مشکلات آماده می کند.
کنترل موقعیت های مربوط به مشکلات حافظه
سرطان و درمان سرطان می تواند منجر به مشکلات دیگری نظیر آنمی ، افسردگی ، مشکلات خواب و یائسگی زودرس شود که این موارد مشکلات حافظه را بدتر می کنند. کنترل دیگر بیماری ها می تواند مقابله با مشکلات حافظه را آسان تر نماید.
مدیریت علائم مغز شیمیایی
پزشک متخصص تشخیص و درمان عوامل تاثیرگذار بر حافظه (نوروسایکولوژیست) می تواند برنامه ای را جهت مقابله با این علائم آماده کند. پزشکان از این برنامه ها به عنوان توان بخشی شناختی و اصلاح شناختی یاد می کنند.
یادگیری سازگاری و مقابله با تغییرات حافظه
تمرینات مداوم جهت آموزش مغز
تمرینات فکری و حافظه ای می تواند به مغز شما جهت اصلاح مدارهای آسیب دیده مرتبط با عوارض شیمی درمانی ، کمک کند.
یافتن موقعیت هایی که بر مشکلات حافظه اثر می گذارد
یافتن زمان دقیق بروز مشکلات حافظه ممکن است روش هایی جهت مقابله نشان دهد. به طور مثال اگر شما هنگام خستگی یا گرسنگی سریعا دچار حواس پرتی می شوید، می توانید کارهای سختی که نیاز به تمرکز بیشتری دارد در بازه هایی از روز که حالتان بهتر است، انجام دهید.
از راه کار های مقابله ای استفاده کنید
راه های جدیدی که به تمرکز جهت انجام کار های روزانه کمک می کند، یاد بگیرید. به طور مثال نوشتن یادداشت از متنی که در حال خواندن هستید یا ساخت طرح کلی از متن را یاد بگیرید. یک تراپیست می تواند به آموختن روش های صحبت کردن جهت به خاطر سپردن گفت و گو ها و یادآوری دوباره آن ها، به شما کمک کند.
تکنیک های برطرف کردن استرس
موقعیت های استرس زا مشکلات حافظه را بیشتر می کند و مشکلات حافظه ای ، استرس زا هستند. جهت پایان بخشیدن به این چرخه، تکنیک های آرامش یافتن را بیاموزید. روش هایی مثل شل کردن پیشرونده عضلات یا تمرین های ذهن آگاهی به شما جهت شناخت استرس و مقابله با آن کمک می کند.
دارو ها
هیچ دارویی برای درمان مغز شیمیایی تایید نشده است. می توانید در صورت توافق خود و پزشکتان مبنی بر مفید بودن دارو های مورد استفاده در بیماری های دیگر، از آن ها استفاده کنید.
داروهایی که گاهی اوقات برای افرادی با این گونه مشکلات استفاده می شود شامل موارد زیر است:
- متیل فنیدات (کنسرتا،ریتالین،سایر) ، درمان افراد مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)
- دونپزیل (آریسپت) درمان افراد مبتلا به آلزایمر
- مدافینیل (پروویجیل): درمان افراد مبتلا به اختلالات خواب مشخص
- ممانتین (نامندا): دارویی جهت تقویت حافظه افراد مبتلا به آلزایمر ، شاید هنگام رادیوتراپی مغز کمک کننده باشد.
شیوه زندگی و درمان های خانگی مغز شیمیایی
شما می توانید راه حل هایی را به سبک خود جهت کاهش عوارض مغز شیمیایی به کار گیرید. به طور مثال:
آن چه را که در محیط کار خود میتوانید کنترل کنید ، کنترل کنید
اگر صدا و اغتشاش باعث افزایش حواس پرتی شما می شود، مکانی آرام پیدا کنید که بتوانید تمرکز کنید. از گوش گیر یا هدفون های صداگیر استفاده کنید. موسیقی آرام می تواند صداهای اضافی را کاهش دهد.
خود را برای موفقیت آماده کنید
قبل از درگیری با پروژه ای پیچیده که به تمرکز نیاز دارد، کارهایی انجام دهید که به شما اطمینان می دهد حتما موفق خواهید شد.هنگام گرسنگی که باعث بیشتر شدن حواس پرتی می شود، کار نکنید . زمانی از روز را برای کار انتخاب کنید که بیشترین هوشیاری را دارید. شب خوب بخوابید. برنامه ریزی داشته باشید تا بدانید چه موردی را به ترتیب جهت تکمیل کار خود انجام دهید.
منظم باشید
از پلنر ها یا تقویم ها برای منظم بودن استفاده کنید. در نتیجه دیگر نگران فراموشی قرار ملاقات یا کاری که باید انجام می دادید نخواهید بود. هر موردی را در پلنر خود یادداشت نمایید. برای انجام کار های خانه و محل کار اولویت بندی داشته باشید. داشتن فضای کاری سازمان یافته به معنای داشتن زمان لازم جهت به انجام رساندن وظایف خواهد بود.
ذهن خود را از عواملی که موجب حواس پرتی می شود، دور نگه دارید
هر زمان افکار مزاحم به شما روی آوردند، آنان را در پلنر خود یادداشت نمایید. یادداشت افکار به شما کمک می کند سریعا از دست آنان خلاصی یافته و مطمئن باشید که بعدا آن ها را یادآوری خواهید نمود.
استراحت های مکرر داشته باشید
وظایف خود را تقسیم بندی کنید و بعد از انجام هر قسمت استراحت داشته باشید تا بتوانید دوباره به انجام کار ادامه دهید.
ذهن خود را تمرین دهید
جدول های کلمات متقاطع یا بازی های عددی را انجام دهید تا ذهنتان تمرین کند. سرگرمی جدیدی امتحان کنید یا مهارت جدیدی بیاموزید مثل یادگاری کار با ابزار موسیقی یا زبانی جدید.
ورزش کنید
تمرین های ملایم مثل پیاده روی تند می تواند به مقابه با استرس خستگی مفرط و افسردگی به شما کمک کند. تمام این موارد می تواند منجر به مشکلات حافظه شود. اگر اخیرا فعالیتی نداشته اید ابتدا از پزشک خود اجازه بگیرید.
درمان جایگزین مغز شیمیایی
هیچ درمان جایگزین برای پیشگیری یا درمان مغز شیمیایی یافت نشده است. اگر شما علاقه مند به امتحان درمان های جایگزین جهت درمان علائم خود هستید با پزشک در مورد فواید و مضرات آن گفت و گو کنید.
درمان مکمل و جایگزین می تواند به شما جهت مقابله با اضطراب که منجر به مشکلات حافظه ای و فکری در افراد مبتلا به سرطان می شود، کمک کند.
مثال هایی از درمان ها شامل موارد زیر است:
- هنر درمانی
- ورزش
- مراقبه
- موسقی درمانی
- ورزش های آرامش دهنده
- معنویت درمانی
مقابله و حمایت
علائم مغز شیمیایی می تواند ناامید کننده و ناتوان کننده باشد. با گذشت زمان شما راه هایی جهت سازگاری خواهید یافت که می تواند تمرکز کردن را راحت تر کرده و مشکلات حافظه ای را کم رنگ کند. تا آن زمان بدانید که این علائم، مشکلات معمولی هستند که با گذشت زمان بهبود می یابند. راه های زیر می تواند کمک کننده باشد:
مشکلات حافظه برای هر کسی رخ می دهد
علی رغم به کارگیری بهترین راهکار ها برای مقابله با تغییرات حافظه، شما هم چنان دچار لغزش های موقعیتی خواهید شد. این لغزش ها برای هر کسی اتفاق می افتد. مادامی که شما بر مشکلات حافظه مربوط به درمان سرطان کنترل داشته باشید، می توانید دیگر دلایل لغزش های حافظه ای مثل خستگی، حواس پرتی و بی نظمی که برای هر کسی اتفاق می افتد، کنترل کنید.
بازه ای از روز را به تمدد اعصاب اختصاص دهید
استرس می تواند منجر به مشکلات حافظه و تمرکز شود. قسمتی از روز را به فعالیت های استرس زدا مثل ورزش، گوش کردن به موسیقی، مراقبه یا نوشتن خاطرات روزانه اختصاص دهید.
با سایر افراد در مورد مشکلات خود صادق باشید
با افراد نزدیک به خود در مورد علائم مغز شیمیایی صادق و رو راست باشید. به دوستان و خانواده علائم خود را توضیح دهید و راه هایی که می توانند به شما کمک کنند، پیشنهاد کنید. به طور مثال می توانید از دوستی بخواهید برنامه هایتان را با ایمیل و تلفن به شما یادآوری کند.
آماده شدن برای ویزیت
اگر در حال حاضر تحت درمان سرطان هستید، با انکولوژیست خود در مورد علائم و نشانه های خود صحبت کنید.اگر درمان خود را تکمیل نموده اید، ممکن است قرار ملاقاتی با پزشک خانواده ترتیب دهید. در موارد خاص، ممکن است به پزشکی که متخصص کمک به افراد برای مقابله با مشکلات حافظه هستند(نوروسایکولوژیست) ارجاع داده شوید.
به دلیل کمبود وقت هنگام ویزیت و وجود موارد زیاد برای بررسی بهتر است از قبل آماده باشید. در این قسمت اطلاعات خوبی برای کمک به شما جهت آماده شدن و سوالاتی که پزشک از شما خواهد پرسید، آورده شده است.
چه کاری می توانید انجام دهید
یادداشتی از زمان هایی که دچار لغزش های حافظه می شوید داشته باشید
موقعیت هایی که مشکلات حافظه را تجربه می کنید، توضیح دهید. یادداشت کنید که در حال انجام چه کاری بودید و چه نوع مشکلی را تجربه کردید.
لیستی از داروهای خود تهیه کنید
حتی هر گونه ویتامین یا مکملی را که مصرف می کنید بنویسید.
فردی از خانواده یا دوست را همراه خود ببرید و یا یک دستگاه ضبط داشته باشید
گاهی اوقات یادآوری تمامی اطلاعات آماده شده برای یک ویزیت سخت است. فردی که شما را همراهی می کند می تواند موردی که شما فراموش کرده اید، یادآوری کند. مکالمه با پزشکتان را ضبط کنید تا بعد بتوانید دوباره به آن گوش دهید.
سوالاتی را که باید از پزشک خود بپرسید، یادداشت کنید
زمان شما با پزشک محدود است، به همین دلیل از پیش آماده کردن سوالات به بهره برداری بیشتر از وقت کمک می کند. سوالات خود را از با اهمیت ترین تا کم اهیمت ترین آماده کنید تا در موقعیتی که زمانتان به اتمام رسید دچار مشکل نشوید. برای مورد مغز شیمیایی تعدادی از مهم ترین سوالات شامل موارد زیر است:
- چه چیز باعث بروز این علائم می شود؟
- چه مدت این علائم ادامه می یابد؟
- چه تست هایی وجود دارد که اثبات کند علائم من به دلیل درمان سرطان به وجود آمده اند؟
- آیا باید نوروسایکولوژیستی را ملاقات کنم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه من هزینه را پرداخت می کند؟
- بهترین درمان برای علائم من چیست؟
- آیا کاری هست که بتوانم علاوه بر درمان های پیشنهادی شما برای بهتر شدن مشکلات حافظه انجام دهم؟
- آیا بروشور و یا اطلاعات منتشر شده ی دیگری وجود دارد که توانم همراه خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را توصیه می کنید؟
- آیا نیاز به ویزیت های دیگری وجود دارد؟
- اگر نیاز به رادیوتراپی مغز بود آیا می توانید رادیوتراپی بدون صدمه به هیپوکمپ انجام دهید؟
- آیا باید در طول رادیوتراپی مغز ممانتین (نامندا) مصرف کنم؟
- علاوه بر این سوالات از پیش تهیه شده، در پرسیدن سوالات دیگری که به ذهنتان رسید، تردید نکنید.
از پزشک خود چه انتظاراتی داشته باشید؟
ممکن است پزشک از شما سوالاتی بپرسد. آماده بودن برای جواب گویی به آن ها به شما اجازه می دهد وقت برای پرسیدن سوالات خود داشته باشید. پزشک ممکن است از شما سوالات زیر را بپرسد:
- چه زمانی اولین علائم را تجربه کردید؟
- علائم شما موقتی هستند یا مداوم؟
- آیا علائم شما بر زندگی روزمره تاثیر می گذارد؟
- چه چیزی، حتی بسیار اندک، علائم شما را شدید تر می کند؟
- چه چیز، حتی بسیار اندک، علائم شما را بهبود می دهد؟