خطر ابتلا به بیماری دیابت با افزایش سن بیشتر شده و باعث می‌شود دیابت در سالمندان شایع‌تر باشد. درواقع، تقریبا 25 درصد افراد بالای 60 سال به دیابت مبتلا هستند.
بیماری دیابت به معنای بیش از حد بالا بودن سطح گلوکز (قند) خون است. سلول‌های بدن برای انرژی به گلوگز نیاز دارند. هنگام غذا خوردن، پانکراس هورمون انسولین آزاد می‌کند که به ورود گلوکز غذا به داخل سلول‌ها کمک می‌کند. افراد مبتلا به دیابت انسولین کافی تولید نمی‌کنند یا از انسولین به خوبی استفاده نمی‌کنند و همین باعث می‌شود که سطح گلوکز خون بالا برود و به سلول‌ها نرسد. این امر منجر به عوارضی مانند آسیب به قلب، چشم‌ها، کلیه‌ها و پاها می‌شود.
قبلا گفته می‌شد مبتلایان به دیابت، 20 سال دیگر عمر می‌کنند، اما امروزه به لطف ابزارهای بهتر برای کنترل دیابت و پیشگیری و درمان عوارض آن، افراد شانس بیشتری برای زندگی طولانی‌تر دارند.
نقش بیماری دیابت در روند پیری
دیابت و عوارض آن می‌تواند به چندین روش باعث پیری شود یا فرایند پیری را تقلید کند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد گلوکز خون بالا به خودی خود می‌تواند منجر به پیری شود. گلوکز خون در سراسر بدن از طریق فرایندی به‌نام گلیکاسیون غیرآنزیمی به پروتئین‌ها متصل می‌شود. وقتی گلوکز و پروتئین با هم واکنش شیمیایی می‌دهند، محصولات متابولیکی جانبی شامل AGEs (advanced glycosylation endproducts) تولید می‌شود. برخلاف سایر محصولات متابولیکی، AGEs تجزیه نمی‌شوند، درعوض، در سراسر بدن تجمع می‌یابند.
AGEs از نظر شیمیایی بسیار واکنش‌پذیر هستند و برای تشکیل پیوند با مولکول‌های دیگر ترکیب می‌شوند. این پیوندها ماهیت سلول‌ها، بافت‌ها و عروق خونی را تغییر می‌دهند و عملکردشان را مختل می‌کنند. اگرچه این تغییرات با افزایش سن در همه افراد رخ می‌دهد، اما در افراد مبتلا به دیابت این فرایند بسیار سریع‌تر اتفاق می‌افتد. تصور می‌شود که AGEs در عوارض دیابت مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، بیماری‌های چشمی دیابتیک، بیماری‌های عصبی دیابتیک و بیماری‌های کلیوی دیابتیک نقش دارند.
عوارض دیابت نیز می‌توانند روند پیری را تسریع کنند. بیماری‌های چشمی مرتبط با دیابت از جمله رتینوپاتی، ادم ماکولا و آب مروارید می‌توانند مشکلات بینایی موجود را بدتر کنند. بیماری‌های عصبی دیابتیک می‌توانند آرتریت ناشی از افزایش سن را پیچیده‌تر کند و باعث فرسایش بیشتر مفاصل پا (Charcot joint) شود. بیماری‌های کلیوی دیابتیک می‌توانند کاهش عملکرد کلیه‌های ناشی از افزایش سن را سرعت بخشند. بیماری‌های قلبی-عروقی می‌توانند با کاهش جریان خون، تقریبا باعث پیری همه‌ی بافت‌های بدن شوند.
کاهش خطرات عوارض دیابت در سالمندان
بیماری‌های قلبی-عروقی
خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی (حمله و سکته قلبی) با افزایش سن بیشتر می‌شود و در مبتلایان به دیابت بیشتر نیز است. علاوه‌بر تلاش برای رساندن سطح گلوکز خون به مقدار مورد نظر، تنظیم فشارخون و کلسترول نیز مهم است. راه‌های مختلفی برای کنترل فشارخون و کلسترول وجود دارد، از جمله تغییر رژیم غذایی، ورزش و داروها.
افسردگی
افراد مبتلا به دیابت سالمندی در معرض خطر بیشتر ابتلا به افسردگی هستند، اما بسیاری از افراد احساس نمی‌کنند که برای افسردگی خود به کمک نیاز دارند. همزمان با کنترل دیابت و سایر بیماری‌های مزمن که چالش‌برانگیز هستند، اگر بیش از دو هفته احساس ناراحتی و ناامیدی کردید، با پزشک خود درمورد گزینه‌های درمانی صحبت کنید. افسردگی می‌تواند کنترل دیابت یا فعالیت و لذت‌بردن از زندگی را سخت‌تر کند. صحبت با پزشک یا مشاور و احتمالا مصرف دارو می‌تواند به داشتن احساس بهتر کمک کند.
هیپوگلیسمی
خطر هیپوگلیسمی یا افت قند خون در افراد دیابتی به دلایل مختلفی با افزایش سن بیشتر می‌شود. یکی از دلایل این است که عملکرد کلیه‌ها با افزایش سن تغییر می‌کند و افراد مسن را در معرض هیپوگلیسمی قرار می‌دهد، زیرا کلیه‌ها به خوبی کار نمی‌کنند تا داروهای مورد استفاده برای بیماری دیابت را دفع کنند، درنتیجه باعث می‌شوند داروها مدت طولانی‌تری عمل کنند. دلیل دیگر این است که افراد مسن ممکن است اشتهای کمتری داشته باشند و کمتر غذا بخورند. همچنین، ممکن است افراد از علائم هیپوگلیسمی مانند گیجی، سرگیجه، گرسنگی، تاری دید و تعریق آگاهی نداشته باشند. شاید نیاز باشد در صورت توصیه پزشک، برخی از افراد مسن با افزایش سن دوز کمتری از داروهای دیابت خود را مصرف کنند. بنابراین، مهم است که در صورت بروز علائم هیپوگلیسمی دیابتی و اینکه در چنین مواقعی چه انجام دهید، با پزشک صحبت کنید.
علاوه‌براین، مهم است که پزشک خود را از مصرف هرگونه داروی بدون نسخه و داروهای تجویزی مطلع سازید، زیرا برخی داروها می‌توانند با داروهای دیابت تداخل داشته و منجر به هیپوگلیسمی دیابتی شوند.
بیماری کلیوی
افراد مبتلا به دیابت سالمندی در معرض بیماری کلیوی هستند. اغلب علائمی از بیماری وجود ندارد یا علائم متفاوت است و همین تشخیص را دشوار می‌کند. مراجعه منظم به پزشک مهم است تا وی فشارخون، ادرار و خون را از جهت وجود بیماری کلیوی بررسی کند. کنترل فشارخون از طریق تغییر رژیم غذایی، ورزش و مصرف دارو روش خوبی برای پیشگیری از بیماری کلیوی است.
مشکلات حافظه
افراد مبتلا به بیماری دیابت سالمندی در معرض خطر از دست دادن حافظه و دمانس هستند. اگر خودتان، خانواده‌تان و دوستانتان متوجه مشکلات حافظه‌ای در شما شدند، به پزشک خود اطلاع دهید. مبتلایان به دیابت، به‌ویژه آن‌هایی که مشکلات حافظه‌ای دارند، باید سیستم یادآوری‌کننده (مانند زنگ هشدار، جعبه دارویی، یادداشت و…) داشته باشند تا فراموش نکنند که داروهایشان را مصرف کنند یا زیاد مصرف نکنند.
درد عصبی
هرچه زمان ابتلا به بیماری دیابت در سالمندان طولانی‌تر باشد، خطر آسیب عصبی (نوروپاتی) بیشتر است. آسیب عصبی می‌تواند در دست‌ها و پاها (نوروپاتی محیطی) ایجاد شود و منجر به درد، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا ضعف شود. همچنین، آسیب عصبی می‌تواند در اعصابی که ارگان‌های بدن را کنترل می‌کنند (نوروپاتی اتونومیک) ایجاد شود و باعث مشکلات مثانه‌ای، اختلال نعوظ، اسهال و مشکلات معده‌ای شود. اگر علائم این مشکلات را دارید با پزشک مشورت کنید، زیرا ممکن است روش‌های درمانی برای کمک وجود داشته باشد.
کنترل دیابت در سالمندان
سالمندی می‌تواند کنترل دیابت را دشوارتر سازد. یکی از دلایل این است که با افزایش سن مقاومت به انسولین افزایش و تحمل به گلوکز کاهش می‌یابد. اما دلایل غیرمستقیم دیگری نیز وجود دارد.
از آنجایی که توجه افراد با افزایش سن کاهش می‌یابد، ممکن است کمتر بتوانند بر کارهای مربوط به کنترل دیابت مانند شمارش کربوهیدرات‌ها، برنامه غذایی، کنترل گلوکز خون و تعیین دوز مناسب انسولین تمرکز کنند. علاوه‌براین، کاهش قدرت بینایی می‌تواند کنترل دقیق سطح گلوکز خون یا تهیه دوز انسولین را سخت‌تر کند.
یکی از مشکلات اصلی بیماری دیابت در سالمندان هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون است. افراد مسن مبتلا به دیابت به دلایل مختلفی بیشتر مستعد هیپوگلیسمی هستند، از جمله:
- افراد مسن داروهای مختلفی مصرف می‌کنند که برخی از آن‌ها مستقیما منجر به هیپوگلیسمی می‌شود و برخی دیگر با داروهای دیابت تداخل داشته و باعث افت قند خون در دیابتی ها می‌شود.
- افراد مسن ممکن است در تنظیم مجدد گلوکز اختلال داشته باشند، شرایطی که بدن هورمون‌های خاصی را که به‌طور طبیعی با افزایش سطح گلوکز خون در هنگام افت خطرناک آن، سطح قند خون را حفظ می‌کند را تولید نمی‌کند. همچنین، افراد دچار اختلال تنظیم مجدد گلوکز معمولا علائم شایع هیپوگلیسمی را بروز نمی‌دهند و همین مانع انجام اقدامات لازم برای رفع آن می‌شود. حتی اگر متوجه هیپوگلیسمی شوند، علائم شناختی هیپوگلیسمی شدید (مانند گیجی) ممکن است مانع پاسخ مناسب شود.
- افراد مسن ممکن است دچار کاهش عملکرد کبد و کلیه ناشی از افزایش سن شوند که متابولیسم برخی از داروهای خوراکی دیابت را کند می‌کند. این امر باعث ماندگاری طولانی‌تر داروها در جریان خون شده و زمینه را برای هیپوگلیسمی فراهم می‌کند.
- افراد مسن ممکن است دچار کاهش اشتها شده و غذای کمتری بخورند -به‌ویژه اگر به دلیل نوروپاتی اتونومیک دیابتیک دچار تاخیر در تخلیه معده شده باشند- که این آن‌ها را مستعد هیپوگلیسمی می‌کند.
راه‌های بهبود کیفیت زندگی در بیماری دیابت سالمندان
رژیم غذایی سالم
همه مبتلایان به دیابت باید رژیم غذایی سالم و کم قند داشته باشند. همچنین توصیه می‌شود مصرف چربی‌های اشباع‌نشده تعدیل شود. از مصرف چربی‌های ناسالم (مانند چربی اشباع و ترانس) اجتناب کنید یا مصرف‌شان را کاهش دهید. مراجعه به متخصص تغذیه برای تهیه برنامه غذایی مناسب دیابت می‌تواند کمک‌کننده باشد.
تحرک
ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخهسواری می‌توانند کنترل سطح گلوکز، کنترل وزن و حفظ قدرت کمک کنند. توصیه می‌شود حداقل پنج روز در هفته و هربار 30 دقیقه ورزش کنید. می‌توانید فعالیت‌تان را به سه بار در روز و هربار به مدت 10 دقیقه تقسیم کنید. همچنین، حداقل دو بار در هفته تمرینات قدرتی انجام دهید. تمرینات قدرتی باعث عضله‌سازی و کنترل سطح گلوکز می‌شوند. با پزشک خود درمورد تمرینات مناسب مشورت کنید.
| تمرینات قدرتی | ورزش‌های هوازی |
| وزنه آزاد | پیاده‌روی |
| باندهای مقاومتی | شنا |
| یوگا | دوچرخهسواری |
| تای‌چی | تنیس |
| پله‌نوردی | باغبانی |
| جمع‌آوری برگ‌ها | |
| کلاس‌های ایروبیک |
کنترل منظم سطح گلوکز
پزشک‌تان می‌گوید که چگونه و چه موقع قند خون‌تان را اندازه‌گیری کنید. به‌طور کلی، افرادی که انسولین مصرف می‌کنند یا دچار هیپوگلیسمی می‌شوند، باید سطح قند خون خود را به‌طور منظم اندازه‌گیری کنند. از آنجایی که افراد مسن مبتلا به دیابت در هنگام مصرف داروهای دیابت بیشتر مستعد هیپوگلیسمی هستند، بررسی سطح گلوکز خون‌شان مهم‌تر است.
هنگامی که خودتان یا اعضای خانواده‌تان دچار علائم هیپوگلیسمی شدید، 20-10 گرم قند یا کربوهیدرات (یک دوم فنجان آب‌میوه یا نوشابه، 5-4 عدد کراکر، یک قاشق چای‌خوری عسل یا قرص گلوکز) بخورید و بعد از 15 دقیقه دوباره قندخون را اندازه‌گیری کنید. اگر سطح قند خون همچنان پایین بود، دوباره همین مراحل را تکرار کنید. اگر سطح گلوکز خون‌تان بهتر نشد، به پزشک مراجعه کنید.
مصرف داروهایتان را فراموش نکنید
احتمال فراموش کردن مصرف داروها بالاست. حتما از روش‌های یادآوری‌کننده استفاده کنید.
داروهایتان را بشناسید
مهم است که عوارض جانبی احتمالی داروهایی که مصرف می‌کنید را بدانید. برخی داروها به تنهایی یا در ترکیب با داروهای دیگر ممکن است باعث هیپوگلیسمی شوند. برخی دیگر ممکن است عملکرد شناختی‌تان را تحت تاثیر قرار دهند و هوشیاری کمتری داشته باشید. حتما پزشک‌تان را درمورد مصرف همه‌ی داروهایتان و عوارض جانبی‌شان مطلع سازید. گاهی اوقات مشکل می‌تواند با کاهش دوز یا تغییر دارو برطرف شود.
بررسی منظم فشارخون و سطح کلسترول
برای کاهش خطر بیماری قلبی و سکته مغزی، با پزشک خود درمورد ترک سیگار و کنترل فشارخون و سطح کلسترول صحبت کنید.
بررسی روزانه پاها
هر روز پاهایتان را از نظر وجود بریدگی یا علائمی از عفونت بررسی کنید. اگر در مشاهده پاهایتان مشکل دارید از آینه استفاده کنید یا از اعضای خانواده‌تان کمک بگیرید. در صورت مشاهده بریدگی یا قرمزی که آلوده به نظر می‌رسد، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. پاهایتان را تمیز نگه دارید، برای جلوگیری از خشکی از مرطوب‌کننده استفاده کنید و کفش راحتی بپوشید که تاول ایجاد نشود.
واکسینه شوید
مهم است که هر سال در پاییز واکسن آنفولانزا و واکسن پنومونی (اگر بالای 65 سال هستید یا قبل از 60 سالگی واکسن پنومونی زده‌اید) دریافت کنید. این واکسن‌ها برای همه‌ی افراد مسن به‌ویژه مبتلایان به دیابت که بیشتر در معرض خطر عوارض آنفولانزا هستند، مهم است.
تست‌های شنوایی
کاهش شنوایی با افزایش سن شایع است و حتی در افراد مسن مبتلا به دیابت شایع‌تر می‌باشد. کاهش شنوایی به تدریج با گذشت زمان بدتر می‌شود و همین تشخیص وجود مشکل شنوایی را دشوارتر می‌کند. اگر در شنیدن مشکل دارید یا خانواده و دوستانتان متوجه شده‌اند در شنیدن صدایشان مشکل دارید یا صدای رادیو و تلویزیون را بلند می‌کنید، برای انجام تست‌های شنوایی به پزشک مراجعه کنید.
مراجعه به دندانپزشک
افراد مبتلا به دیابت بیشتر مستعد ابتلا به مشکلات دندانی و بیماری‌های لثه‌ای هستند. به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کرده و درصورت خونریزی لثه‌ها یا قرمز بودن آن‌ها وی را مطلع سازید.
داشتن خواب شب کافی
یکی از نکات کلیدی برای حفظ نشاط و انرژی در طول زندگی، داشتن خواب شب خوب است. خواب ناکافی نه‌تنها باعث احساس بی‌حالی و عدم تمرکز می‌شود، بلکه می‌تواند مستقیما بر سلامت جسمی‌تان تاثیر گذارد. مطالعات نشان داده‌اند که کمبود خواب منجر به مقاومت به انسولین شده و درنتیجه کنترل دیابت را دشوارتر می‌کند و حتی خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می‌دهد.