لنز چشم ساختار شفافی است که پشت عنبیه و مردمک قرار دارد و به‌طور معمول نور از آن به راحتی عبور می‌کند. لنز نور را روی شبکیه در پشت چشم متمرکز می‌کند و این امر به ما امکان مشاهده اجسام دور و نزدیک را می‌دهد. در صورت ایجاد آب مروارید لنز کدر و تیره شده و دیدن اجسام مختل می‌شود.
لنز چشم عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است که عامل شفافیت آن است و اجازه‌ی عبور نور را می‌دهد. تا زمانی که لنز شفاف است، شبکیه تصاویر واضحی را دریافت می‌کند. با افزایش سن ممکن است آب مروارید ایجاد شود و تصاویر کدر، مبهم و نامشخص شوند؛ مانند حالتی که از غبار غلیظ یا پنجره‌ی مه‌آلود به چیزی نگاه کنید. با این حال، آب مروارید وضوح کامل بینایی (حدت بینایی) را از بین نمی‌برد. آب مروارید می‌تواند یک یا هردو چشم را درگیر کند، اما از یک چشم به چشم دیگر گسترش نمی‌یابد.
در ابتدا آب مروارید کوچک است و جلوی عبور نور زیادی را نمی‌گیرد. در این مرحله متوجه تغییری نمی‌شوید. متاسفانه آب مروارید پیشرفت می‌کند و به آرامی جلوی نور زیاد‌تری را می‌گیرد و بینایی بدتر می‌شود. در نهایت، ممکن است در مطالعه، رانندگی، تمایز رنگ‌ها و انجام فعالیت‌های منظم خود مشکل داشته باشید. این مشکلات در شب شدیدتر هستند. نور قوی و عینک در صورت کوچک بودن آب مروارید می‌توانند کمک‌کننده باشند. بسیاری از افراد با بزرگ شدن آب مروارید به جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
آب مروارید چقدر شایع است؟
آب مروارید نتیجه شایع پیری است و غالبا در افراد مسن اتفاق می‌افتد. تقریبا از هر پنج بزرگسال بالای 65 سال یک نفر به آب مروارید دچار است. اگر در اواسط دهه هفت یا دهه هشت زندگی خود هستید، 50 درصد احتمال ابتلا به آب مروارید دارید.
شایع‌ترین انواع آب مروارید چیست
آب مروارید بسته به موقعیت آن طبقه‌بندی می‌شود:
- آب مروارید هسته‌ای در مرکز لنز ایجاد می‌شود. این نوع آب مروارید ممکن است باعث دوبینی یا حتی چندین کپی از یک تصویر شود.
- آب مروارید کورتیکال لبه‌های لنز را درگیر می‌کند و باعث تابش خیره‌کننده می‌شود.
- آب مروارید ساب‌کپسولار خلفی در پشت لنز رخ می‌دهد. این نوع آب مروارید توانایی خواندن را حتی در نور روشن کاهش می‌دهد و باعث تابش خیره‌کننده یا هاله‌ای در اطراف نور در شب می‌شود.
پیری شایع‌ترین علت آب مروارید است. سایر انواع آب مروارید براساس علت ایجاد طبقه‌بندی می‌شوند:
- آب مروارید ثانویه گاهی به علت بیماری مزمن مانند دیابت، جراحی سایر مشکلات چشم یا استفاده طولانی‌مدت از استروئید ایجاد می‌شود.
- آب مروارید تروماتیک ناشی از آسیب چشم است.
- آب مروارید مادرزادی در نوزادان تازه به دنیا آمده یا در دوران کودکی ظاهر می‌شود. این نوع آب مروارید ممکن است بر اثر جهش ژنی یا بیماری مادر در دوران بارداری ایجاد شود.
- آب مروارید ناشی از پرتو ممکن است بعد از مواجهه شدید با اشعه یونیزان ایجاد شود.
علت آب مروارید چشم چیست
با افزایش سن شکل پروتئین‌های لنز چشم به تدریج تغییر می‌کند و یک جا جمع می‌شوند. با گذشت زمان، بافت لنز ضخیم‌تر شده و انعطاف‌پذیری و شفافیتش کمتر می‌شود. رنگ لنز نیز تغییر می‌کند و به دلیل توده‌های پروتئینی زرد می‌شود. درنهایت، لنز تغییر رنگ داده جلوی عبور نور واردشده از مردمک را می‌گیرد و همه‌چیز تیره‌تر، قهوه‌ای‌تر و نامشخص‌تر به‌نظر می‌رسد.
عوامل خطر آب مروارید چیست
بسیاری از شرایط و عادات زندگی احتمال ایجاد آب مروارید چشم را بیشتر می‌کنند. این عوامل خطر عبارتند از:
- پیری (مهم‌ترین عامل خطر)
- دیابت
- نوشیدن الکل زیاد
- مواجهه بیش از حد با نور خورشید
- فشارخون بالا
- مصرف سیگار
- کمبود ویتامین
- چاقی
- مواجهه بیش از حد با پرتوهای یونیزان مانند اشعه ایکس و پرتودرمانی سرطان
- سابقه خانوادگی آب مروارید
- سابقه آسیب و التهاب چشم
- سابقه جراحی چشم
- مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید (مانند پردنیزون)
علائم آب مروارید چیست
شایع‌ترین علائم آب مروارید عبارتند از:
- تاری دید یا دید مه‌آلود
- کم‌رنگ به نظر رسیدن رنگ‌ها و تابش خیره‌کننده. نور چراغ‌ها، لامپ‌ها و نور خورشید خیلی روشن دیده نمی‌شوند و هاله‌ای اطراف نورها ظاهر می‌شود.
- دوبینی یا تصاویر متعدد در یک چشم
- تغییر مکرر شماره عینک یا لنزهای تماسی
این علائم می‌توانند نشانه‌ی سایر مشکلات چشمی باشند. اگر دچار هر یک از این علائم هستید، به چشم پزشک مراجعه کنید.
راه‌های تشخیص آب مروارید چیست
معاینه چشم
چشم پزشک سوالاتی درمورد علائم می‌پرسد:
- چه مدت است متوجه علائم شده‌اید؟ علائم گاهی ظاهر می‌شوند یا دائمی هستند؟
- در نور روشن مشکلات بینایی دارید؟
- علائم‌تان چقدر شدید است؟ رانندگی، مطالعه و انجام شغل‌تان را سخت‌تر می‌کند؟
- آیا تا به حال دچار آسیب چشم شده‌اید یا جراحی چشم داشته‌اید؟
- آیا مشکل چشمی دیگری مانند التهاب عنبیه داشته‌اید؟
- آیا تاکنون تحت پرتودرمانی ناحیه سر و گردن قرار گرفته‌اید؟
- چه داروهایی مصرف می‌کنید؟
سپس، چشم پزشک با انجام تست‌هایی چشم‌ها را معاینه می‌کند. شایع‌ترین این تست‌ها عبارتند از:
- تست حدت بینایی: با استفاده از نمودار استاندارد دارای ردیف‌هایی از حروف با اندازه‌های متفاوت برای بررسی اینکه فواصل مختلف را چگونه می‌بینید انجام می‌گیرد. حدت بینایی طبیعی 20/20 است.
- تست اسلیت لمپ: در این تست از میکروسکوپ ویژه‌ای با نور شدید برای روشن کردن بخش‌های جلویی چشم (قرنیه، عنبیه، لنز و فواصل بین آن‌ها) استفاده می‌شود.
- تست چشم متسع: در این تست چشم پزشک قطره‌ای را به چشم‌تان می‌ریزد تا مردمک گشاد شود. سپس، شبکیه و عصب بینایی با استفاده از اسلیت لمپ یا ابزار مخصوصی به‌نام افتالموسکوپ معاینه می‌شود. بینایی ممکن است تا چند ساعت بعد از این تست تار باشد.
- تست تونومتری: در این تست قطره بی‌حسی به چشم می‌ریزند. سپس فشار داخل چشم بررسی می‌شود.
راه‌های پیشگیری از آب مروارید چیست
با استفاده از توصیه‌های زیر ممکن است بتوانید خطر ابتلا به آب مروارید یا سرعت ایجادش را کاهش دهید:
- مراجعه منظم به چشم پزشک
- ترک سیگار
- استفاده از عینک آفتابی: عینک آفتابی جلوی اشعه ماوراء بنفش B (UVB) را می‌گیرد. همچنین می‌توانید از کلاه‌های لبه‌دار استفاده کنید.
- مراقب سایر مشکلات سلامتی باشید: ابتلا به دیابت یا سایر مشکلات پزشکی می‌تواند خطر ابتلا به آب مروارید را افزایش دهد.
- داشتن وزن سالم: اگر اضافه وزن دارید سعی کنید کالری مصرفی‌تان را کاهش دهید یا به‌طور منظم ورزش کنید.
- میوه و سبزیجات زیادی بخورید: سعی کنید میوه و سبزیجات حاوی بیشترین میزان ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و سایر مواد مغذی بخورید.
درمان آب مروارید چیست
آب مروارید خفیف
اگر آب مروارید کوچک است و آزاردهنده نیست، استفاده از عینک یا لنزهای تماسی، روشنایی بیشتر، عینک‌های ضد تابش خیره‌کننده و لنزهای ذره‌بینی ممکن است تنها چیزی باشد که نیاز دارید. با انجام موارد گفته شما در قسمت پیشگیری سرعت پیشرفت آب مروارید را کاهش دهید. به‌طور منظم برای معاینه به چشم پزشک مراجعه کنید. ممکن است برای چندین سال به جراحی نیاز نداشته باشید. درواقع، ممکن است هرگز به جراحی نیاز نداشته باشید.
توجه کنید که عینک یا لنز تماسی‌تان مطابق با آخرین نسخه تجویزی باشد. این می‌تواند به مقابله با علائم آب مروارید تا زمان نیاز به جراحی کمک کند.
چه زمانی آب مروارید را جراحی کنیم؟
اکثر چشم پزشکان در صورتی که آب مروارید بر کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیت‌های عادی روزانه فرد (مانند خواندن، تماشای تلویزیون یا رانندگی در شب) تاثیر بگذارد، عمل جراحی را توصیه می‌کنند.
در برخی موارد ممکن است حتی در صورتی که بینایی‌تان تحت تاثیر قرار نگرفته باشد، نیاز به جراحی داشته باشید. برای مثال، زمانی که آب مروارید مانع معاینه یا درمان سایر بیماری‌های چشمی مانند دژنراسیون ماکولا ناشی از افزایش سن یا رتینوپاتی دیابتیک باشد.
جراحی آب مروارید چشم
تنها درمان موثر برای آب مروارید جراحی است. از هر 10 نفر، بینایی 9 نفر بهبود می‌یابد و حدت بینایی معمولا 40/20 یا بهتر می‌شود. همچنین، جراحی آب مروارید چشم‌انداز ذهنی، توانایی انجام کارهای روزانه و به‌طور کلی کیفیت زندگی را بهتر می‌کند.
اگر تصمیم به جراحی گرفتید، پزشک چند روز قبل تست‌ها و ارزیابی‌هایی برای چشم انجام می‌دهد. ممکن است مجبور باشید به‌طور موقت مصرف برخی داروها را متوقف کنید و نباید 12 ساعت قبل از جراحی چیزی بخورید و بنوشید.
عمل اب مروارید چقدر طول میکشه
جراحی معمولا حدود یک ساعت طول می‌کشد و تحت بی‌حسی موضعی یا داروی موضعی که مستقیما روی چشم اعمال می‌شود، انجام می‌گیرد. احتمالا در طول جراحی بیدار خواهید بود. جراحی آب مروارید چشم عمل سرپایی است، بنابراین می‌توانید همان روز به خانه برگردید. اگر هردو چشم‌تان نیاز به جراحی داشته باشد، جراحی‌ها جداگانه و به فاصله‌ی چند هفته انجام می‌گیرد.
دو نوع جراحی آب مروارید وجود دارد:
- Phacoemulsification (phaco) یا جراحی آب مروارید با برش کوچک: شایع‌ترین روش است. در این روش جراح برش کوچکی را در یک طرف قرنیه ایجاد می‌کند. جراح از طریق این برش پروب کوچکی وارد می‌کند که امواج صوتی بسیار شدیدی منتشر می‌کند. این امر لنز تغییر رنگ داده را جدا می‌کند که به راحتی با مکش قابل برداشت است.
- جراحی خارج کپسولی: در این روش جراح برش بزرگتری را روی قرنیه ایجاد می‌کند و مرکز لنز به صورت یک قطعه خارج می‌شود. برای خارج کردن باقی‌مانده لنز از مکش استفاده می‌کنند. سپس جراح لنز پلاستیکی مصنوعی به‌نام لنز داخل چشمی (IOL) را جایگزین لنز خارج‌شده می‌کند. IOL بخشی از چشم‌تان می‌شود و عملکرد لنز سالم چشم را انجام می‌دهد و هیچ تفاوتی احساس نمی‌کنید.
اگر به دلیل سایر مشکلات چشمی یا مشکلی در حین جراحی شرایط جاگذاری IOL را نداشته باشید، ممکن است مجبور باشید برای جبران عملکرد لنز خارج‌شده، از لنزهای تماسی نرم مخصوص یا عینک با بزرگنمایی بالا استفاده کنید.
تاری دید بعد از عمل
بعد از جراحی چشم بسته می‌شود و از نظر خونریزی تحت کنترل قرار می‌گیرد. ممکن است درد خفیفی داشته باشید که باید طی یکی دو روز آینده برطرف شود. بعد از عمل به شما گفته می‌شود که برای چند روز از قطره‌های چشمی استفاده کنید و از مالش و لمس چشم‌تان، از کمر خم‌شدن و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
اگرچه عمل آب مروارید چشم معمولا بسیار بی‌خطر است، اما مانند هر عمل جراحی همیشه خطر عفونت و خونریزی وجود دارد. همچنین، جراحی آب مروارید خطر ابتلا به شبکیه جداشده را افزایش می‌دهد. شبکیه جداشده باید سریعا قبل از دست رفتن بینایی درمان شود. اگر به‌طور ناگهانی دچار فلاش‌زدگی یا مشاهده لکه‌های شناور شدید سریعا به پزشک مراجعه کنید. این می‌تواند نشانه‌ی شبکیه جداشده باشدکه باید اورژانسی درمان شود.
در 15 درصد افراد، سه سال پس از عمل آب مروارید بخشی از چشم به نام کپسول خلفی کدر می‌شود که به راحتی با لیزر مخصوص اصلاح می‌شود و نیازی به جراحی نیست.
مراقبت از سالمندان مبتلا به آب مروارید
آب مروارید می‌تواند توانایی انجام کارهای روزانه فرد را محدود کند. به عنوان مراقبت‌کننده مهم است که قبل از درمان آب مروارید محیط امنی را برای فرد مبتلا فراهم کنید. راه پله‌ها با پیشرفت آب مروارید می‌توانند مشکل‌ساز شوند. رانندگی نیز با تشدید بیماری سخت‌تر می‌شود.
بعد از درمان (معمولا به روش جراحی) چندین هفته طول می‌کشد تا نسخه جدید برای عینک و لنز تماسی نوشته شود. در این مدت، مراقبت‌کننده باید از روشنایی کافی محیط اطمینان حاصل کند تا از افتادن فرد جلوگیری کند. آشپزخانه، حمام و دستشویی نیز محیط‌هایی از خانه هستند که باید اقدامات پیشگیرانه انجام گیرد.
گاهی اوقات، آب مروارید مقابله با سایر شرایط پزشکی مانند دمانس را برای سالمندان مشکل‌تر می‌کند. اگرچه دمانس ممکن است در عوارض جسمی درمان و جراحی آب مروارید مشکلی ایجاد نکند، اما بسته به شدت دمانس فرد، می‌تواند در همکاری با پزشک برای انجام تست‌ها و مراقبت‌های بعد از عمل چشم‌ها مشکل ایجاد کند.