پوکی استخوان چیست
به حالتی که استخوانها نازک شوند، تراکم و سفتی خود را از دست دهند و بهطور پیشرونده دچار شکنندگی شوند، پوکی استخوان یا استئوپروز میگویند. پوکی استخوان فرایندی است که به تدریج و طی سالهای زیادی با افزایش سن ایجاد میشود.
استخوانها از بافت زنده ساخته شدهاند. بدن بهطور مداوم در حال تجدید و ترمیم بافت استخوان است. سلولهای استخوانی وجود دارد که استخوان آسیبدیده و پیر را تجزیه میکنند. سلولهای دیگری به نام استئوبلاستها نیز به جای استخوانهای پیر، استخوانهای جدید سالم میسازند. این فرایند برداشت و تجدید استخوان “بازسازی استخوان” یا “ترن اور استخوان” نامیده میشود.
بازسازی استخوان در پاسخ به استرس یا آسیب فیزیکی رخ میدهد. این میتواند ناشی از ورزش یا وزن بدنتان باشد. همچنین میتواند ناشی از هورمونها یا سایر مواد شیمیایی در گردش خون باشد. به لطف بازسازی استخوان، استخوانهای آسیبدیده ترمیم و سالم میمانند.
با این حال، تعادل بازسازی استخوان با افزایش سن بهم میخورد و میزان از بین رفتن استخوانها بیشتر از تشکیل استخوانهای جدید میشود. تخریب استخوانها بهویژه در خانمها بعد از یائسگی، زمانی که هورمون استروژن دیگر تولید نمیشود، قابلتوجهتر است. زنان مسن میتوانند سالانه تا هفت درصد از حجم استخوانی خود را از دست دهند.
مردان مسن نیز با کاهش ترشح هورمون تستوسترون دچار کاهش حجم استخوانی میشوند. با این حال، از بین رفتن استخوانها در مردان تدریجیتر است.
پوکی استخوان اغلب علائمی ندارد و ممکن است متوجه نازک و ناپایدارشدن استخوانهایتان نشوید.
شیوع پوکی استخوان
پوکی استخوان شایعترین بیماری استخوانی است. استئوپروز هم زنان و هم مردان را درگیر میکند، اما بیشتر موارد در زنان تشخیص داده میشوند (حدود 80 درصد). براساس آمارهای جهانی بنیاد بینالمللی پوکی استخوان، تقریبا یک دهم زنان 60 ساله پوکی استخوان دارند، در حالی که دو پنجم زنان 80 ساله به این بیماری مبتلا هستند.
استئوپروز میتواند منجر به شکستگی شود
اولین علامت اینکه استخوانها نازک یا شکننده هستند، ممکن است شکستگی ناگهانی باشد. این میتواند در اثر ضربه، فشار، افتادن، خمیدگی خفیف یا حتی سرفه رخ دهد. شکستگی معمولا به این معناست که پوکی استخوانتان جدی است.
نیمی از افراد دچار شکستگی لگن در راهرفتن مشکل دارند. حدود یک چهارم افراد دچار شکستگی لگن بعد از آن قادر به زندگی مستقل نیستند. شکستگی لگن یکی از دلایل اصلی انتقال افراد مسن به خانه سالمندان است. شکستگی ستون فقرات نیز باعث کاهش کیفیت زندگی میشود و ممکن است مستقل حمامکردن، لباسپوشیدن و راهرفتن را دشوار سازد. همچنین، این شکستگیها خطر افتادن را افزایش میدهند.
مهم است که در مورد آزمایشات و درمان پوکی استخوان با پزشک خود صحبت کنید.
شایعترین انواع تخریب استخوان
سه نوع شایع تخریب استخوانی وجود دارد:
- استئوپنی: میزان تخریب استخوان متوسط است و خطر شکستگی افزایش مییابد.
- استئوپروز: میزان تخریب استخوان شدیدتر است و با خطر بالای شکستگی همراه است.
- استئومالاسی: این نوع از تخریب استخوانی نسبت به استئوپنی و استئوپروز کمتر شایع است و با مشکلات مینرالیزاسیون استخوان مرتبط است. استئومالاسی منجر به درد، ضعف عضلات و شکستگی میشود. در افراد مسن، کمبود ویتامین D علت اصلی بیشتر موارد است. همچنین ممکن است ناشی از بیماری کلیوی یا کبدی، استفاده بیش از حد برخی داروها یا مشکل جذب مواد مغذی در روده باشد.
علت پوکی استخوان چیست
استخوانها بهطور مداوم در حال تجدید هستند؛ استخوانهای جدید ساخته شده و استخوانهای پیر تجزیه میشوند. در جوانی، ساخت استخوانهای جدید سریعتر از تخریب استخوانهای قدیمی اتفاق میافتد و توده استخوانی افزایش مییابد. پس از اوایل دهه 20 این روند کندتر میشود و اکثر افراد در سن 30 سالگی بیشترین توده استخوانی را دارند. با افزایش سن، تخریب توده استخوانی سریعتر از تشکیل آن رخ میدهد.
احتمال ابتلا به پوکی استخوان تا حدی به میزان توده استخوانی که در سنین جوانی تشکیل شده است بستگی دارد. بیشترین میزان توده استخوانی تا حدودی ارثی بوده و در قومیتهای مختلف متفاوت است. هر چه میزان حداکثر توده استخوانی بیشتر باشد، احتمال ابتلا به استئوپروز با افزایش سن کمتر میشود.
عوامل خطر استئوپروز چیست
چندین عوامل میتواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد، از جمله سن، نژاد، سبک زندگی و مشکلات پزشکی و درمان.
خطرات غیر قابل تغییر
برخی از عوامل خطر پوکی استخوان خارج از کنترل هستند، شامل:
- جنسیت: زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- سن: هرچه سن بیشتر باشد خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر میشود.
- نژاد: سفیدپوستان و نژاد آسیاییها بیشترین خطر ابتلا به استئوپروز را دارند.
- سابقه خانوادگی: داشتن والدین یا خواهر و برادر مبتلا به پوکی استخوان شما را بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری میکند، به خصوص اگر مادر یا پدرتان دچار شکستگی لگن شده باشد.
- اندازه چارچوب بدن: مردان و زنانی که چارچوب بدنی کوچکتری دارند، در معرض خطر ابتلای بیشتری هستند، زیرا ممکن است توده استخوانی کمتری داشته باشند.
سطح هورمونی
پوکی استخوان در افرادی که سطح برخی هورمونها در بدنشان بیش از حد یا بسیار پایین باشد، بیشتر مستعد ابتلا هستند. به عنوان مثال:
- هورمونهای جنسی: سطح پایین هورمونهای جنسی باعث تضعیف استخوانها میشود. کاهش سطح استروژن در زنان یائسه یکی از مهمترین عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان است.
در مردان سطح تستوسترون با افزایش سن به تدریج کاهش مییابد. درمان سرطان پروستات که باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان میشود و درمان سرطان پستان که باعث کاهش سطح استروژن در زنان میشود، احتمالا از بینرفتن استخوانها را تسریع میکنند. - مشکلات تیروئیدی: هورمون تیروئیدی بسیار بالا میتواند باعث از بین رفتن استخوانها شود. این اتفاق زمانی رخ میدهد که تیروئیدتان بیش از حد فعال باشد یا برای درمان کم کاری تیروئید داروهای هورمون تیروئید زیادی مصرف کنید.
- سایر غدد: پوکی استخوان با غده پاراتیروئید و آدرنال بیش فعال نیز ارتباط دارد.
عوامل تغذیهای
استئوپروز در افراد زیر بیشتر رخ میدهد:
- مصرف کم کلسیم: کمبود کلسیم در طول عمر در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. مصرف کم کلسیم باعث کاهش تراکم استخوانی، تخریب زودرس استخوانها و افزایش خطر شکستگی میشود.
- اختلال اشتها: محدودیت شدید تغذیه و کمبود وزن باعث تضعیف استخوان در زنان و مردان میشود.
- جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا برداشتن بخشی از روده میزان سطح قابل دسترسی برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود میکند. این جراحیها شامل جراحی برای کمک به کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارشی میباشد.
استروئیدها و سایر داروها
استفاده طولانیمدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی از جمله پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوانها اختلال ایجاد میکند. همچنین، پوکی استخوان با داروهایی که برای مقابله یا پیشگیری از موارد زیر مصرف میشوند، ارتباط دارد:
- تشنج
- ریفلاکس معده
- سرطان
- رد پیوند
مشکلات پزشکی
خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که مشکلات پزشکی خاصی دارند بالاتر است، از جمله:
- بیماری سلیاک
- بیماری روده التهابی
- بیماری کلیوی یا کبدی
- سرطان
- لوپوس
- مولتیپل میلوما
- روماتوئید آرتریت
سبک زندگی
برخی از عادات بد میتوانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند. برای مثال:
- شیوه زندگی کمتحرک: خطر ابتلا به استئوپروز در افرادی که زمان بیشتری را در حالت نشسته میگذرانند نسبت به افرادی که فعالتر هستند، بیشتر است. هر نوع ورزش تحمل وزن و فعالیتهایی که باعث تقویت تعادل و وضعیت خوب بدن میشود، برای استخوانها مفید هستند، اما به نظر میرسد که پیادهروی، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنهبرداری بهطور ویژه مفید هستند.
- مصرف زیاد الکل: مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر ابتلا به پوکی استخوان را بالا میبرد.
- مصرف دخانیات: نقش دقیق دخانیات در پوکی استخوان مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف دخانیات باعث تضعیف استخوانها میشود.
علائم پوکی استخوان چیست
معمولا در مراحل اولیه استئوپروز علائمی مشاهده نمیشود. اما با پیشرفت بیماری ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- درد یا دردناکی استخوانها
- انحنای ستون فقرات
- کیفوز
- کاهش قد (حدود 15 سانتیمتر)
- سایر تغییرات در وضعیت و شکل بدن
- کمردرد یا درد گردن به دلیل شکستگی استخوانهای ستون فقرات
ممکن است بدون اینکه متوجه شوید دچار شکستگی ستون فقرات شده باشید، زیرا بعضی اوقات علائمی ندارد. در صورتی که دچار کاهش قد شوید، انحنای ستون فقراتتان افزایش یابد، متوجه شوید که لباسهایتان دیگر مناسب بدنتان نیست یا به مدت بیش از دو هفته دچار کمردرد باشید، ممکن است بدون اینکه متوجه باشید دچار شکستگی استخوانهای ستون فقرات شده باشید. در صورت مشاهده این چنین تغییرات به پزشک مراجعه کنید، وی برای تشخیص تخریب استخوانی اسکن درخواست خواهد کرد.
راههای جلوگیری از پوکی استخوان چیست
تغذیه مناسب و ورزش منظم برای حفظ سلامتی استخوانها در طول زندگی ضروری است. عوامل موثر بر پوکی استخوان عبارتند از:
پروتئین
پروتئین یکی از ساختارهای ساختمانی استخوان است. با این حال، شواهد متناقضی در مورد تاثیر مصرف پروتئین در تراکم استخوان وجود دارد.
اکثر افراد پروتئین زیادی را از رژیم غذایی دریافت میکنند. گیاهخواران و وگانها اگر منابع مناسبی از جمله سویا، آجیل، حبوبات، دانههای مخصوص گیاهخواران و وگانها و لبنیات و تخممرغ را انتخاب کنند، میتوانند پروتئین کافی را از رژیم غذایی دریافت کنند.
افراد مسن ممکن است به دلایل مختلفی پروتئین کمتری دریافت کنند. اگر فکر میکنید که پروتئین کافی دریافت نمیکنید، از پزشک خود در مورد مکملهای جایگزین سوال کنید.
وزن بدن
کمبود وزن احتمال تخریب استخوانی و شکستگی را افزایش میدهد. اضافه وزن نیز خطر شکستگی در بازو و مچ دست را افزایش میدهد. بدین جهت، حفظ وزن مناسب بدن همانند سلامت بر استخوانها نیز موثر است.
کلسیم
مردان و زنان در سنین 18 تا 50 سالگی روزانه به 1000 میلیگرم کلسیم نیاز دارند. این مقدار روزانه در زنان بالای 50 سال و در مردان بالای 70 سال به 1200 میلیگرم افزایش مییابد.
منابع خوب کلسیم عبارتند از:
- محصولات لبنی کمچرب
- سبزیجات با برگ سبز تیره
- کنسرو ماهی قزلآلا یا ساردین با استخوان
- محصولات سویا مانند توفو
- غلات غنیشده با کلسیم و آب پرتقال
اگر در دریافت مقدار کافی کلسیم از رژیم غذایی مشکل دارید، میتوانید از مکملهای کلسیم استفاده کنید. با این حال، کلسیم بیش از حد باعث ایجاد سنگ کلیه میشود. اگرچه هنوز مشخص نیست اما به گفته برخی متخصصان، کلسیم بیش از حد بهویژه در مکملها میتواند خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.
میزان کل مصرف کلسیم از طریق مکملها و رژیم غذایی نباید در افراد بالای 50 سال بیش از 2000 میلیگرم در روز باشد.
ویتامین D
ویتامین D توانایی بدن در جذب کلسیم و سلامت استخوانها را بهبود میبخشد. افراد میتوانند مقداری از ویتامین D خود را از طریق نورخورشید دریافت کنند، اما در افرادی که در ارتفاعات زندگی میکنند، در خانه بستری هستند، مرتبا از ضد آفتاب استفاده میکنند یا به خاطر خطر سرطان پوست از نورخورشید دوری میکنند، منبع خوبی نباشد.
برای دریافت مقدار کافی ویتامین D برای حفظ سلامت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان ، توصیه میشود افراد 51 تا 70 ساله روزانه 600 واحد بینالمللی (IU) و افراد بالای 70 ساله روزانه 800 IU از طریق مکملها یا رژیم غذایی دریافت کنند.
افراد بدون منابع دیگری از ویتامین D و بهویژه با مواجهه محدود با نورخورشید ممکن است به مکمل نیاز داشته باشند. بیشتر مولتیویتامینها حاوی 600 تا 800 IU ویتامین D هستند. تا 4000 IU ویتامین D در روز برای بیشتر افراد بیخطر است.
ورزش
ورزش میتواند به شما در ساخت استخوانهای قوی و کندشدن تخریب استخوانی و پوکی استخوان کمک کند. ورزش با صرفنظر از زمان شروع برای استخوانها موثر خواهد بود، اما درصورتی که ورزش منظم را از سنین جوانی شروع کرده و در طول زندگی ادامه بدهید، بیشتر سود خواهید برد.
تمرینات قدرتی را همراه با تمرینات تحمل وزن و تعادل انجام دهید. ورزشهای قدرتی به تقویت عضلات و استخوانها در بازوها و ستون فقرات فوقانی کمک میکند. ورزشهای تحمل وزن مانند پیادهروی، آهسته دویدن، دویدن، پله بالا رفتن، طنابزنی و اسکی عمدتا بر استخوانهای ساق پا، لگن و ستون فقرات تحتانی تاثیر میگذارند. ورزشهای تعادلی مانند تایچی میتوانند خطر افتادن را بهویژه در سالمندی کاهش دهند.
شنا، دوچرخهسواری و ورزش با دستگاه میتوانند برای بیماریهای قلبی و عروقی تمرینات خوبی باشند، اما سلامت استخوانها را بهبود نمیبخشند.
راههای تشخیص پوکی استخوان چیست
به منظور بررسی سلامت استخوانها، پزشک از شما سوالاتی در مورد عوامل خطر پوکی استخوان میپرسد. همچنین، تستی به نام DEXA یا DXA scan انجام میدهد. در این تست بیخطر و بدون درد از اشعه ایکس سطح پایین برای تعیین مقدار کلسیم موجود در استخوانها استفاده میشود که تراکم معدنی استخوان یا تراکم توده استخوانی (BMD) گفته میشود. احتمالا در مفصل ران و ستون فقرات اندازهگیری میشود. گاهی اوقات، تراکم استخوانی مچ دست یا پاشنه پا با استفاده از تستی به نام SXA لندازهگیری میشود.
برای بدست آوردن تراکم توده استخوانی (BMD)، متخصص نتایج DXA شما را با DXA فرد بالغ با نوع بدن یکسان با شما یا فرد بالغ سالم همسن با شما مقایسه میکند. نتایج تست “T score” نامیده میشود. T score یا نمره T برای تشخیص اینکه فرد استخوان سالم، تخریب استخوانی متوسط (استئوپنی)، پوکی استخوان یا پوکی استخوان شدید دارد، استفاده میشود. هرچه نمره T پایینتر باشد، خطر شکستگی بیشتر میشود. پزشک با استفاده از نمره T و عوامل خطر میتواند احتمال شکستگی در آینده را پیشبینی کند و براساس خطر درمان مناسب را توصیه کند.
همچنین، پزشک آزمایش خون و ادرار درخواست میکند تا بفهمد که آیا ممکن است مشکل پزشکی داشته باشید که منجر به تخریب استخوانی شود.
چه کسانی باید از نظر تخریب استخوانی آزمایش شوند؟
افراد زیر باید DXA scan انجام دهند:
- زنان بالای 65 سال
- زنانی که دچار یائسگی زودرس شدهاند
- زنان یائسه با حداقل یک مورد از عوامل خطر دیگر
- زنان یائسهای که اخیرا مصرف مکملهای هورمونی را قطع کردهاند
- مردان بالای 70 سال
- مردان 50 تا 70 ساله با حداقل یک مورد از عوامل خطر دیگر
- مردان یا زنان بالای 50 سال که سابقه شکستگی استخوانی دارند، به خصوص اگر ترومای عامل شکستگی جزئی بوده باشد.
- مردان یا زنانی که داروهایی مصرف میکنند که خطر پوکی استخوان را افزایش میدهد.
درمان پوکی استخوان چیست
توصیههای درمانی اغلب براساس تخمین خطر شکستگی در 10 سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند تست تراکم استخوانی انجام میشود. اگر میزان خطر بالا نباشد، ممکن است درمان شامل دارو نباشد و در عوض بر اصلاح عوامل خطر تخریب استخوان و افتادن متمرکز شود.
بیوفسفوناتها
برای مردان و زنانی که در معرض خطر شکستگی بالایی قرار دارند، بیس فسفوناتها بهطور گسترده به عنوان داروی پوکی استخوان تجویز میشوند. به عنوان مثال:
- آلندرونات (Binosto و Fosamax)
- رزیدرونات (Actonel و Atelvia)
- ایباندرونات (Boniva)
- زولدرونیک اسید (Reclast و Zometa)
عوارض جانبی قرص پوکی استخوان شامل تهوع، درد شکم و علائمی شبیه سوزش سر دل است. اگر دارو به درستی مصرف شود، احتمال بروز عوارض کم میشود.
اشکال داخل وریدی بیس فسفوناتها باعث ناراحتی معده نمیشود، اما میتواند تا سه روز باعث تب، سردرد و درد عضلانی شود. ممکن است برنامهریزی تزریق سه ماه یکبار یا سالانه از یادآوری مصرف هفتگی یا ماهانه قرص پوکی استخوان راحتتر باشد، اما میتواند پرهزینهتر باشد.
داروهای آنتیبادی مونوکلونال
در مقایسه با بیس فسفوناتها، دنوزوماب (Prolia و Xgeva) نتایج تراکم استخوانی مشابه یا بهتری ایجاد میکند و احتمال انواع شکستگی را کاهش میدهد. دنوزوماب به صورت شلیکی از زیر پوست هر شش ماه یکبار منتقل میشود.
اگر دنوزوماب مصرف میکنید، ممکن است مجبور باشید بهطور نامحدود ادامه دهید. تحقیقات اخیر نشان میدهد که احتمال خطر شکستگی ستون فقرات پس از قطع دارو میتواند خیلی بالا باشد.
یک عارضه بسیار نادر بیس فسفوناتها و دنوزوماب شکستگی یا ترکخوردگی در وسط استخوان ران است. دومین عارضه نادر، تاخیر در بهبودی استخوان فک (پوکی استخوان فک) میباشد. این میتواند بعد از انجام پروسه دندانی تهاجمی مانند کشیدن دندان رخ دهد.
باید قبل از شروع مصرف این داروها، معاینه دندانپزشکی انجام دهید و همچنین به خوبی از دندانهایتان مراقبت کرده و بهطور مرتب به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک خود را از مصرف داروی پوکی استخوان مطلع سازید.
درمان هورمونی
استروژن، ویژه هنگامی که مصرفش بلافاصله بعد از یائسگی شروع شود، میتواند به حفظ تراکم استخوانی کمک کند. با این حال، استروژن درمانی میتواند خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و احتمالا بیماری قلبی را افزایش دهد. بنابراین، استروژن بهطور معمول برای سلامتی استخوانها در زنان جوان و در زنانی که علائم یائسگیشان نیاز به درمان دارد، استفاده میشود.
رالوکسیفن (Evista) اثرات سودمند استروژن بر تراکم استخوانی را در زنان یائسه، بدون داشتن برخی از خطرات استروژن تقلید میکند. مصرف این دارو میتواند خطر برخی از انواع سرطان پستان را کاهش دهد. گرگرفتگی از عوارض شایع است. رالوکسیفن نیز ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
پوکی استخوان در مردان ممکن است با کاهش تدریجی و وابسته به سن تستوسترون مرتبط باشد. درمان جایگزینی تستوسترون میتواند به بهبود علائم تستوسترون پایین کمک کند، اما داروهای پوکی استخوان در مردان برای درمان پوکی استخوان مورد مطالعه قرار گرفته و بنابراین به تنهایی یا همراه با تستوسترون توصیه میشود.
داروهای سازنده استخوان
اگر نمیتوانید درمانهای متداول پوکی استخوان را تحمل کنید یا اگر به اندازه کافی عملکرد خوبی ندارند، ممکن است پزشکتان موارد زیر را توصیه کند:
- تریپاراتاید (Forteo). این داروی قدرتمند شبیه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوان جدید را تحریک میکند. به صورت روزانه زیر پوست تزریق میشود. بعد از دو سال درمان با تریپاراتاید، داروی پوکی استخوان دیگری برای حفظ رشد استخوانهای جدید تجویز میشود.
- آبالوپاراتاید (Tymlos) یکی دیگر از داروهای مشابه هورمون پاراتیروئید است. این دارو را میتوانید فقط دو سال مصرف کنید و برای ادامه داروی پوکی استخوان دیگری تجویز خواهد شد.
- روموسوزوماب (Evenity). جدیدترین داروی سازنده استخوان برای درمان پوکی استخوان است. به صورت تزریق ماهانه در مطب پزشک انجام میگیرد. این دارو یک سال مصرف میشود و برای ادامه داروی پوکی استخوان دیگری تجویز میشود.
جلوگیری از افتادن
برای کاهش خطر شکستگی تا حد ممکن، باید خطر افتادن را تا حد ممکن کاهش دهید. برای کاهش خطر افتادن به نکات زیر توجه کنید:
- پیروی از برنامه ورزشی شامل فعالیتهای قدرتی و تعادلی و تمرین در راه رفتن
- اجتناب از مصرف داروهای خوابآور
- بررسی منظم فشارخون
- مرتب کردن درهم برهمی و شلوغی خانه
- داشتن روشنایی خوب در خانه
- بررسی شنوایی و استفاده از سمعک در صورت لزوم
- حفظ سلامتی چشمها و اطمینان از بینایی خوب چشمها. باید از عینک مناسب شماره چشمهایتان استفاده کنید، در صورت لزوم آب مروارید را درمان کنید و بهطور مرتب به چشم پزشک مراجعه کنید. از استفاده از لنزهای دو کانونه هنگام راه رفتن در پلهها خودداری کنید.
- کفشهای ایمن، راحت و مناسب بپوشید.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- مایعات فراوان بنوشید و اجازه ندهید که دچار کم آبی شوید.
- از تنهایی پیادهروی کرده در روزهای یخی خودداری کنید.
- در صورت لزوم میلههایی را در راهروها و پلهها نصب کنید.
- در صورت لزوم از عصا یا سایر وسایل کمکی استفاده کنید.