هپاتیت ب توسط ویروس هپاتیت ب ایجاد میشود. این عفونت به صورت حاد یا مزمن مشاهده میشود.
در هپاتیت ب حاد افراد مبتلا حدود 1 تا 4 ماه بعد از آلودهشدن به ویروس، علایم بیماری را نشان میدهند. در بیشتر بیماران، علایم عفونت بعد از هفتهها و ماهها از بین میرود و فرد بهبود مییابد. شکلی از هپاتیت حاد که زندگی بیمار را تهدید میکند، هپاتیت برقآسا (fulminate hepatitis) نامیده میشود.
در هپاتیت ب مزمن این عفونت بیش از شش ماه به طول میانجامد، حتی ممکن است فرد هرگز به طور کامل بهبود نیابد. بیشتر بیماران بزرگسال توانایی مقاله با عفونت را دارند و معمولا درمان میشوند. خطر ابتلا به هپاتیت ب مزمن در کودکان بسیار بالاست.
دو سوم افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن آن را به صورت ناقل، به افراد دیگر انتقال میدهند و یک سوم بقیه ، بیماری را به صورت فعال بروز میدهند که ممکن است آسیبهای جدی کبدی ایجاد کند.
کبد ارگان مهمی است که وظیفهی سم زدایی و ذخیرهی انرژی را برعهده دارد و به هضم کمک میکند. همچنین کبد، موادی برای کنترل خونریزی و مبارزه با مواد عفونی تولید میکند. این ارگان توانایی فوق العادهای در ترمیم خود دارد اما عفونت طولانی مدت با HBV آسیبهای جبران ناپذیری ایجاد میکند.
سیروز کبدی ارتباط تنگاتنگی با مصرف مشروبات الکلی دارد، گرچه هپاتیت ب مزمن فعال نیز میتواند چنین وضعیتی ایجاد کند که با گذشت زمان پیوند کبد تنها روش درمانی خواهد بود.
در ایالت متحده ی آمریکا، هپاتیت ب بخش عظیمی از بیماری های رده ی 20 تا 50 سال را به خود اختصاص داده است. خبر خوب این است که این عفونت از طریق واکسن قابل پیشگیری است.
نحوه انتقال هپاتیت ب
هپاتیت ب از طریق خون و مایعاتی که به خون آلوده شدهاند، انتقال می یابد. یکی از راههای انتقال عفونت، از مادر آلوده به جنین می باشد که ممکن است طی حاملگی یا اندکی بعد از تولد صورت گیرد. ارتباط مستقیم با خون مانند استفاده از سرنگ آلوده و تجهیزات پزشکی آلودهی دیگر ، مایع منی و بزاق آلوده نیز میتواند عفونت را انتقال دهد.
افرادی که خطر ابتلا به ویروس در آنها بالاست:
- مردان و زنانی که شرکای جنسی متعددی دارند (به خصوص در صورتی که از کاندوم استفاده نکنند.)
- زنان و مردانی که با افراد آلوده رابطه ی جنسی دارند.
- بیماران مبتلا به ایدز یا هپاتیت C
- افراد مبتلا به بیماریهایی که از راه جنسی منتقل می شوند.
- افرادی که از سرنگ مشترک استفاده میکنند.
- بیماران کلیوی که تحت دیالیز قرار میگیرند.
- افراد دارای معلولیتهای ذهنی و اعضای خانواده و نزدیکان
- کارکنان بهداشت که با سرنگ یا تجهیزات آلوده به خون عفونی سروکار دارند.
- نوزادان متولد شده از مادران مبتلا
- افرادی که در مناطقی متولد شدهاند که هپاتیت ب در آنجا بسیار شایع است.
- در بعضی موارد، منبع انتقال نامشخص است.
هپاتیت B از طریق موارد زیر قابل انتقال نیست:
- عطسه یا سرفه
- بغل کردن
- دست دادن
- شیردادن به کودک
- خوردن و آشامیدن
نیمی از افراد مبتلا به هپاتیت B، ناقل بیماریاند و هیچ علایمی را نشان نمیدهند. در بزرگسالان بیشتر از کودکان علایم بیماری بروز میکند.
علائم هپاتیت ب
این علائم شامل:
- کم اشتهایی
- خستگی
- حالت تهوع و استفراغ
- خارش تمام بدن
- درد در ناحیه ی کبد
- زردی (شرایطی که در آن پوست و قسمت سفید چشم به رنگ زرد دیده میشود.)
- ادرار تیره و مدفوع کم رنگ
انواع دیگر هپاتیت مانند نوع A و C علایمی مشابه نوع ب دارند. هپاتیت برقآسا نوع شدید هپاتیت حاد است که در صورت عدم درمان، منجر به مرگ میشود. خوشبختانه این نوع هپاتیت شایع نیست و علایم آن به طور ناگهانی ایجاد میشود.
این علایم شامل:
- اختلال روانی مانند گیجی، خواب سنگین، توهم
- غش کردن ناگهانی
- زردی
- تورم شکم
حالت تهوع و استفراغ در طولانی مدت باعث کاهش شدید آب بدن میشود. علایم زیر نتیجهی کمبود آب بدن است:
- خستگی مفرط
- گیجی یا عدم تمرکز
- سردرد
- کاهش ادرار
- زود رنجی
علایم ناشی از آسیب کبد
- احتباس مایع باعث تورم شکم (آسیت) و گاهی پا میشود.
- افزایش وزن طی آسیت
- زردی دایمی
- کم اشتهایی
- کاهش وزن
- استفراغ خون
- خونریزی بینی و دهان و رکتوم و یا مشاهده ی خون در مدفوع
- انسفالوپاتی
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که علایم زیر را مشاهده کردید، پزشک خود را آگاه کنید:
- حالت تهوع و استفراغ طی یک یا دو روز
- تب شدید که طی دو روز ادامه داشته باشد
- چشم و پوست زرد
- ادرار تیره
- درد شکم
- در موارد شدید، گیجی و هذیان را نیز شامل میشود و باید فوراً به بخش اورژانس مراجعه کرد.
پیگیری بیماران هپاتیت ب
خون افراد مبتلا به هپاتیت ب حاد به صورت دوره ای مورد آزمایش قرار میگیرد تا روند بهبودی عفونت را بررسی کنند. از افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن به صورت دوره ای، آزمایشات خونی گرفته میشود. در صورت آسیب فعالانهی کبد توسط ویروس، بیوپسی کبد یا درمان با آنتی ویروسها توصیه میشود. به این بیماران واکسن هپاتیت آ نیز تزریق میشود تا از آسیبهای جدی کبد جلوگیری شود. آزمایش خون در تعیین مارکری برای سرطان نقش دارد. همچنین از طریق سونوگرافی شکم میتوان به سرطان پی برد.
پیشگیری از هپاتیت ب
علاوه بر واکسینه روشهای دیگری برای پیشگیری وجود دارد که شامل:
- در صورتی که شما رابطهی جنسی بالایی دارید، استفادهی صحیح از کاندوم، از انتقال ویروس هپاتیت ب جلوگیری میکند البته نه به صورت صد در صدی. مردانی که با هم جنس خود رابطه ی جنسی دارند باید علیه هپاتیت A و B واکسینه شوند.
- از سرنگ و تجهیزات پزشکی دیگر به صورت مشترک استفاده نکنید.
- از تمام چیزهایی که ممکن است حاوی خون باشد به صورت اشتراکی استفاده نکنید؛ مانند مسواک، ناخنگیر.
- به خطرات ناشی از تاتو و سوراخکردن بدن توجه داشته باشید. ممکن است تجهیزات مورد نیاز استریله نباشند. از دستکش یک بار مصرف استفاده کنید یا دستهای خود را به خوبی بشویید.
- کارکنان حوزهی بهداشت و درمان باید احتیاطهای استاندارد درمورد سوزن و اشیای تیز را مد نظر قرار دهند.
- اگر باردار هستید یا فکر میکنید که شاید باردار باشید، در صورت داشتن هر کدام از عوامل خطر عفونت HBV، پزشک خود را مطلع کنید.
واکسن هپاتیت ب
علیه هپاتیت B واکسن Engerix-B و Recombivax وجود دارد. همهی دوزهای واکسن (3 دوز) طی چند ماه استفاده میشود. واکسن هپاتیت ب به صورت ترکیبی تولید میشود که شامل واکسن ردهی کودکان نیز میشود.
گروههای زیر باید برای هپاتیت B واکسینه شوند:
- افراد جوانتر از 19 سال، به خصوص نوزادان متولد شده از مادران مبتلا
- پزشکان و افرادی که ممکن است در تماس با خون قرار گیرند.
- بیماران کلیوی
- افراد مبتلا به هموفیلی یا سایر اختلالات انعقادی که فاکتورهای انعقاد را دریافت میکنند.
- زندانیان
- مسافران کشورهایی که هپاتیت در آن جا شایع است.
- افرادی که شرکای جنسی متعددی دارند.
- افرادی که با ناقلان هپاتیت ب رابطهی جنسی برقرار میکنند.
ایمونوگلوبین هپاتیت ب همراه واکسن به افرادی که در معرض ابتلا به بیماری قرار دارند تزریق میشود. این ترکیب در 80 تا 90 درصد موارد باعث پیشگیری از انتقال بیماری میشود.
پیشآگهی هپاتیت ب
بعضی از بیماران هپاتیت B حاد به سرعت و برخی دیگر طی دورههای طولانیتر و با سرعت کمتری بهبود مییابند. گاهی علایم عفونت شدیدتر میشود. گروه کوچکی از بیماران هپاتیت ب مزمن از پیشرفت سریع بیماری خود رنج میبرند. خطر ابتلا به آسیبهای کبدی مانند سرطان و نارسایی کبدی در این بیماران بالاست و میتواند منجر به مرگ شود.
تشخیص هپاتیت ب
از طریق آزمایش خون میتوان عفونت را تشخیص داد. این تستها میتوانند آنتی بادی یا آنتی ژن یا DNA ویروس را تشخیص دهند. در افرادی که احتمال ابتلا به هپاتیت ب در آنها بالاست یا کبد عملکرد طبیعی ندارد، آزمایش خون انجام میشود. همچنین از افرادی که تکرر استفراغ دارند یا در حفظ مایعات بدن ناتواناند، تست الکترولیت خون میگیرند تا از تعادل مواد شیمیایی در خون اطمینان حاصل کنند.
اگر در فردی، هپاتیت B مزمن تشخیص دادند، آزمایش خون میتواند در تعیین میزان اکتیویته ی عفونت و تشخیص آسیب به کبد موثر باشد.
آزمایش های دیگری نیز می توانند در پروسه ی درمانی هپاتیت B مزمن موثر باشند:
- سیتی اسکن یا سونوگرافی: این تصاویر تشخیصی می توانند در تعیین میزان آسیب به کبد و تشخیص سرطان کبد نقش داشته باشند.
- بیوپسی کبد: در این آزمایش، بخش کوچکی از کبد را از طریق یک سوزن دراز از طریق پوست و از داخل بافت برداشته شده و تغییرات آن را توسط میکروسکوپ بررسی میکنند. این روش برای تشخیص میزان آسیب به کبد همچنین ارزیابی روشهای درمانی مورد استفاده قرار میگیرد.
درمان هپاتیت ب
هپاتیت ب حاد با گذشت زمان به طور خود به خودی درمان میشود و نیازی به پروسهی درمانی خاصی ندارد. گاهی به دلیل استفراغ و اسهال شدید، فرد نیازمند بازیابی مایعات و الکترولیتهای بدن خود است. البته هیچ داروی درمانی وجود ندارد که بتواند از مزمنشدن هپاتیت ب حاد جلوگیری کند. فرد مبتلا به هپاتیت ب مزمن باید به پزشک مراجعه کند و روشهای درمانی مورد ارزیابی قرار گیرد.
- هپاتیت ب حاد: این نوع هپاتیت با آنتی ویروسها درمان نمیشود. در صورت کاهش آب بدن که ناشی از اسهال و استفراغ است، ممکن است پزشک مایعاتی را از طریق سیاهرگ به شما تزریق کند. بیمارانی که علایم خفیفی دارند، میتوانند در خانه تحت نظر قرار گیرند.
- هپاتیت ب مزمن: میزان آسیب کبدی به فعالیت و تکثیر ویروس در خون و کبد بستگی دارد. اندازهگیری مکرر DNA ویروس هپاتیت ب، اطلاعات مفیدی درباره ی سرعت تکثیر ویروس در اختیار پزشک قرار میدهد. آنتی ویروسها به دلیل جلوگیری از تکثیر ویروس میتوانند موثر باشند. آنتی ویروسهای بسیاری علیه هپاتیت وجود دارد که توسط FDA تایید شده است. داروهای جدید بعد از آزمایشات متعدد، جایگزین داروهای قبلی میشوند. درمان با آنتی ویروس برای همه موثر نیست و معمولاً در مورد افرادی که به احتمال زیاد عفونت به صورت فعال یا سیروز نمود کند، در نظر گرفته میشود. تصمیم گیری در مورد مصرف دارو توسط بیمار و متخصص انجام میشود، البته میتوان با متخصص گوارش و عفونی وهپاتولوژیست مشورت کرد.
درمان خانگی
اهداف خود درمانی از بین بردن علایم بیماری و جلوگیری از بدتر شدن آن است.
- برای جلوگیری از کمبود آب بدن بهتر است مقدار زیادی نوشیدنی مصرف شود.
- بهتر است قبل از مصرف هر دارویی، موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید، حتی در صورت مصرف داروهایی که نیاز به تجویز ندارند. بعضی از داروها به کبد وابستهاند و آسیب کبدی میتواند توانایی بدن برای متابولیسم این داروها را مختل کند.
- اگر پزشک دارویی برای شما تجویز کرد، بهتر است دربارهی مقدار دوز مصرفی و مدت مصرف دارو سوال کنید.
- تا زمانی که پزشک اجازه دهد، از مصرف الکل بپرهیزید. افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن برای همیشه از مصرف الکل منع می شوند.
- در وعدههای غذایی خود از مواد مغذی استفاده کنید. البته در مصرف این مواد، سخت نگیرید زیرا مدتی طول می کشد تا سطح انرژی شما به حالت نرمال بازگردد.
- تا زمانی که علایم بیماری بهبود نیافته، از ورزشهای سنگین و طولانی مدت بپرهیزید.
- اگر بیماری شما بدتر شد یا علایم جدیدی مشاهده کردید، سریعاً پزشک خود را مطلع کنید.
- از فعالیتهایی که ممکن است عفونت را به دیگران انتقال دهد، بپرهیزید.
داروهای هپاتیت ب
تمام این داروها قابلیت تکثیر ویروس را کاهش و به کبد فرصت ترمیم می دهند. این داروها در درمان بیماری نقشی ندارند، اما میتوانند آسیبهای وارده را کاهش دهند. این داروها علی رغم شباهت، تفاوتهای مهمی بایکدیگر دارند. بهتر است درباره ی بهترین روش درمانی با پزشک خود مشورت کنید.
- PEGylated interfron alfa-2b: این دارو به تنهایی یا در ترکیب با داروهای دیگر استفاده میشود و باعث کاهش سرعت تکثیر ویروس و تقویت سیستم ایمنی میشود. این دارو در افرادی که DNA ویروس در آنها کم است موثرتر می باشد. همچنین در افرادی که آسیبهای کبدی به سمت سیروز پیشروی کرده، توصیه نمیشود. این دارو برخلاف داروهای دیگر، از طریق تزریق و طی 48 هفته مصرف میشود و عوارض جانبی مشابهی با آنفلوانزا دارد و حتی میتواند منجر به افسردگی شود. به نظر می رسد اینترفرون در بیش از 40 درصد افراد، از آسیب کبدی جلوگیری میکند، اگرچه امکان عفونت مجدد وجود دارد.
- آنالوگهای نوکلئوتید/نوکلئوزید: این داروها ترکیباتی هستند که کار واحد های ساختاری DNA را تقلید میکنند و مقدار ویروس بدن را کاهش می دهند. درصد موفقیت این دارو در بیمارانی که فاقد آنتی ژن هپاتیت e میباشند، بسیار بالاست. این آنتی ژن در آزمایشات خونی نشاندهنده ی تکثیر فعالانهی ویروس میباشد. عوارض جانبی NAs کمتر از PEGylated interfron است و ارتباط مستقیمی با کاهش سلولهای خونی و افزایش لاکتیک اسید و تغییر در توزیع چربی بدن دارد. ممکن است با گذشت زمان، ویروس نسبت به دارو مقاوم شود.
هیچ داروی گیاهی و مکمل و روش درمانی جایگزین دیگری به خوبی داروهای آنتی ویروس، سرعت تکثیر ویروس را کاهش نمیدهد.
جراحی در هپاتیت ب
هپاتیت ب را نمیتوان با جراحی درمان کرد. اگرچه در موارد شدید نارسایی کبدی، پیوند عضو توصیه میشود. پیوند کبد پروسه ی عظیمی است که جراحی با دورهی بهبود طولانی انجام میشود. همچنین این جراحی نیازمند تطبیق عضو اهدا کننده دارد.