همانژیوم چیست
آیا با دیدن یک خال گوشتی بزرگ و قرمز رنگ در صورت یا پوست نواحی دیگر بدن خود یا فرزندتان احساس ترس به شما دست داده است؟ یا پزشک با دیدن تصاویر رادیوگرافیک به شما گفته که همانژیوم کبدی دارید؟ جای نگرانی نیست. احتمالاً شما یا کودکتان یک ضایعه‌ی خوشخیم عروقی به نام همانژیوم دارید که معمولاً نیازی به درمان ندارد، ولی اگر باعث بروز مشکل سلامتی یا چهره شود، می‌توان با کم‌تهاجمی‌ترین روش‌ها آن را درمان کرد. برای آشنایی کامل با جزئیات علت، تشخیص و درمان همانژیوم، از جمله همانژیوم کبدی با ما همراه باشید.
همانژیوم چیست ؟ همانژیوم ضایعه‌ای خوشخیم (غیرسرطانی) است که به دلیل پدیدار گشتن رگ‌های خونی جدید به طور غیرطبیعی ظاهر می‌شود. این بیماری مادرزادی از بدو تولد فرد را درگیر می‌کند که به شکل یک گره با رنگ قرمز روشن با منشأ عروق خونی نابجا در پوست تظاهر می‌یابد؛ یعنی در اکثر افراد پیش از به دنیا آمدن و در هنگام رشد داخل رحمی ظاهر می‌شوند.
این ضایعات برجسته‌ی قرمز رنگ در هر 2 نفر از 100 نوزاد متولد شده دیده می‌شوند و خیلی از کسانی که فرزند آن‌ها همانژیوم دارد، تازه در ۱۰سالگی متوجه وجود آن در بچه می‌شوند. علت ایجاد همانژیوم‌ها به طور دقیق مشخص نیست و به همین خاطر نمی‌توانیم راهی برای پیشگیری از آن‌ها به شما پیشنهاد کنیم.
همانژیوم در همان اولین سال زندگی کودک ایجاد شده و معمولاً تا تولد یک سالگی نیز از بین می‌رود. با این حال نوزادی که همانژیوم دارد، معمولاً یادگار کوچکی از آن در ۱۰ سالگی خواهد داشت.
همانژیوم‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن به وجود بیایند، اما اغلب روی پوست یا اندام‌های داخلی ظاهر می‌شوند؛ به عنوان مثال همانژیوم روی چهره‌ی نوزاد، پوست سر، قفسه سینه و پشت رایج می‌باشد. این ضایعه نیاز به درمان ندارد، مگر این که بینایی یا تنفس نوزاد را مختل کرده باشد.
همانژیوم‌های روی ارگان‌های داخلی مانند کبد معمولاً علامت خاصی ندارند و تا زمان انجام آزمایشی با هدف دیگر روی آن ارگان، نمی‌توان به وجود همانژیوم پی برد. شاید در کودکان به شکل خراش‌های کوچکی دیده شود که با بالا رفتن سن، رشد می‌کند.
علائم همانژیوم
همانژیوم ممکن است از بدو تولد روی پوست یا نواحی دیگر بدن نوزاد وجود داشته باشد، اما اغلب طی چند ماه اول پس از تولد به وجود آن پی برده می‌شود. تظاهر اولیه‌ی این بیماری به صورت یک ضایعه‌ی قرمز رنگ در هر قسمتی از بدن آغاز می‌گردد. همانژیوم ضایعه‌ای تکی است و معمولاً در یک زمان تنها یک همانژیوم به وجود می‌آید. با این حال احتمال این که بعضی از بچه‌ها همانژیوم‌های متعددی داشته باشند، مخصوصاً در موارد چندقلویی، صفر نیست.
طی اولین سال زندگی نوزاد، برجستگی قرمز رنگ همانژیوم روی پوست به سرعت رشد نموده و به توده‌ای اسفنجی تبدیل می‌شود که از پوست بیرون می‌زند. پس از آن همانژیوم وارد فاز نهفتگی شده و سرانجام به آرامی از بین می‌رود.
به صورت عادی، همانژیوم‌ها در حین به وجود آمدن یا پس از آن علامت و نشانه‌ی خاصی را باعث نمی‌شوند، اما در صورتی که اندازه‌ی آن‌ها از حد طبیعی بیشتر شده یا در ناحیه‌ای از بدن همانژیوم‌های متعددی شکل بگیرد یا در صورتی که در ناحیه‌ی بسیار حساسی، مثل چشم، گوش یا مجاری تنفسی در بدن رشد کنند، می‌توانند علائمی ایجاد نمایند.
همانژیوم پوستی در ابتدا به شکل خطوط کوچک و قرمز رنگی است که در صورت پیشرفت رشدی می‌تواند به شکل خال‌های قرمز تیره ظاهر گردد. به این نوع همانژیوم، همانژیوم توت فرنگی (Strawberry hemangioma) نیز گفته می‌شود و احتمال ایجاد آن در ناحیه گردن، چهره، شانه‌ها و پوست سر (اسکالپ) بالاتر می‌باشد.
قریب به نیمی از همانژیوم‌ها تا ۵ سالگی از بین می‌روند، و به احتمال زیاد تمامی آن‌ها تا ۱۰ سالگی برطرف خواهد شد. اگرچه رنگ قرمز همانژیوم مادرزادی محو می‌گردد، اما به نوعی دائمی هم هست؛ چون تغییر رنگ پوست یا پوست اضافی ممکن است باقی بماند.
همانژیوم اندام‌های داخلی نیز به طور متداول بدون علامت است. اگر همانژیوم بزرگ گردد یا چندین همانژیوم به طور همزمان در اندام مورد نظر به وجود بیاید، ممکن است علائمی ایجاد گردد:
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد در ناحیه‌ی شکم
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
معمولاً پس از تولد، چکاپ‌های متعددی از نوزاد تازه متولد توسط پزشک به عمل می‌آید. ممکن است پزشک در طی همین بررسی‌های روتین به وجود همانژیوم پی ببرد. اگر همانژیوم شروع به خونریزی کرده، سوراخ شده و یا دچار عفونت شود، باید به پزشک مراجعه کرد.
همچنین اگر همانژیوم در محلی از بدن به وجود آمده که باعث به وجود آمدن مشکلات بینایی، تنفسی و شنوایی کودک شود، باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد.
دلایل ایجاد همانژیوم
علت ایجاد همانژیوم اجتماع گروهی متراکم از رگ‌های خونی اضافی روی پوست یا ارگان‌های دیگر بدن است. دلیل تجمع و دور هم جمع شدن این عروق خونی در همانژیوم مشخص نیست، اما محققان احتمال دخالت عوامل ارثی و ژنتیکی را در آن محتمل می‌دانند.
پزشکان علت دقیق این تجمع عروق خونی را نمی‌دانند اما احتمال می‌رود که به علت ساخت پروتئینی خاص در هنگام شکل‌گیری جفت جنین در رحم باشد. همانژیوم روی سطح پوست، اوایل شبیه ماه‌گرفتگی به نظر می‌آید و سپس به تدریج سر بر آورده و برجسته می‌شود. این تایپ همانژیوم روی بیرونی‌ترین لایه‌ی پوست یا روی قسمت چربی زیرین آن که لایه‌ی زیرجلدی نام دارد، به وجود می‌آید.
همانژیوم کبدی به میزان میزان استروژن بدن وابسته است. بعد یائسگی که میزان هورمون استروژن به حداقل میزان خود می‌رسد، بسیاری از خانم‌ها برای کاهش مشکلاتی از قبیل گرگرفتگی، تعریق‌های مکرر شبانه و تغییرات روحی و روانی، استروژن را به شکل قرص یا ژل (HRT) مصرف می‌کنند. همین مصرف استروژن می‌تواند سبب بروز همانژیوم روی سطح کبد یا همانژیوم کبدی شود.
علاوه بر همانژیوم کبدی، همانژیوم می‌تواند در سایر ارگان‌های بدن نظیر کلیه، ریه، روده‌ی بزرگ و مغز نیز رشد کند. همچنین رشد همانژیوم در حفرات بدن نیز ممکن است که در آن صورت همانژیوم غاری یا کاورنوس (cavernous hemangiomas) بروز خواهد یافت.
عوامل خطر
احتمال ایجاد همانژیوم در صورت وقوع شرایط زیر بیشتر است:
- دختر بودن نوزاد و در زنان
- زودرس بودن نوزاد متولد شده
- سفید پوست بودن نوزاد
عوارض همانژیوم
گاهی، همانژیوم پاره شده و سبب ایجاد زخم می‌گردد. با بروز این گونه عوارض ناشی از همانژیوم، فرد دچار درد و خونریزی شده و اسکار یا همان جای زخم باقی می‌ماند، عفونی شدن همانژیوم پاره شده نیز عارضه‌ی دیگری است. بسته به این که همانژیوم در کجای بدن قرار دارد، ممکن است در بینایی، تنفس و شنوایی کودک اختلال ایجاد نماید، اما این دسته از عوارض همانژیوم‌ها، نادر هستند.
تشخیص همانژیوم
ظاهر همانژیوم مؤید تشخیص آن می‌باشد و تست تشخیصی خاصی مورد نیاز نیست. البته این در مورد همانژیوم پوستی است و برای تشخیص همانژیوم اندام‌های داخلی مثل همانژیوم کبدی و ریوی تصویربرداری‌های تشخیصی مثل CT و MRI مورد نیاز است.
درمان همانژیوم
اکثر همانژیوم‌ها بدون نیاز به درمان هستند. بعضی از پدر و مادر ها این حس را دارند که همانژیوم به دلیل بد شکل کردن قیافه نوزاد و ایجاد مشکلات روحی و اجتماعی نیاز به درمان دارد. ممکن است پزشکان برای درمان همانژیوم تردید کنند؛ زیرا همانژیوم مشکلات جسمی ایجاد نمی‌کند که درمان شود و اغلب به تدریج و بدون نیاز به درمان از بین می‌رود. از آن طرف اما، درمان عوارض جانبی احتمالی خاص خود را در پی دارد. به درمان گیاهی همانژیوم نیز در برخی موارد اشاره شده است، اما گزینه‌های اصلی درمان، دارودرمانی و اعمال جراحی خواهند بود.
همانژیوم پوستی
چنان چه همانژیوم‌ها موجب اختلال بینایی، تنفسی یا شنوایی گردند، گزینه‌های درمانی ممکن از این قرار است:
- داروی‌های مسدود کننده بتا (بتا بلوکر): برای همانژیوم‌های کوچک و سطحی، ژل حاوی داروی تیمولول به پوست زده می‌شود. برای همانژیوم نوزادی شدید ممکن است محلول خوراکی پروپرانولول تجویز گردد. معمولاً درمان کامل همانژیوم 1 سال به طول می‌انجامد. عوارض جانبی این دارو شامل بالا رفتن قند خون، افت فشارخون و خس خس سینه است. به دلیل همین عوارض این دارو برای بیماران دیابتی و مبتلا به آسم به هیچ وجه مناسب نمی‌باشد.
- داروهای کورتیکواستروئید (کورتون): برای کودکانی که همانژیوم آن‌ها به داروهای بتا بلوکر جواب نمی‌دهد یا نمی‌توانند از این داروها استفاده کنند، کورتون درمان مناسبی است. داروهای کورتیکوستروئیدی را می‌توان به صورت تزریق به محل همانژیوم، خوراکی یا موضعی به کار برد. عوارض این داروها کاهش رشد نوزاد و نازک شدن پوست می‌باشد. از جمله‌ی این دسته‌ی دارویی می‌توان به دگزامتازون اشاره کرد.
- جراحی با لیزر: در صورتی که همانژیوم بسیار بزرگ یا در نقطه‌ای حساس مانند چشم رشد یافته باشد، استفاده از عمل جراحی ضروری است. در برخی از موارد می‌توان با استفاده از لیزر همانژیوم کوچک و نازک یا زخم‌های روی آن را برداشت.
- استفاده از ژلهای مخصوصی مثل بکاپلرمین برای درمان زخم‌ها و اسکارهای سطحی ناشی از همانژیوم کاربرد دارد اما تأثیری روی خود همانژیوم نخواهد گذاشت.
همانژیوم داخلی
در صورتی که این نوع همانژیوم رشد کند یا باعث بروز درد و مشکلاتی دیگر گردد به درمان نیاز خواهد داشت. روش‌های مختلف درمان همانژیوم کبدی و سایر همانژیوم‌های داخلی عبارتند از:
- جراحی برداشت همانژیوم کبدی: اگر امکان جداسازی آسان توده از بافت کبد وجود داشته باشد، پزشک انجام جراحی برداشت همانژیوم را پیشنهاد می‌کند.
- جراحی برداشت بخشی از کبد (شامل همانژیوما): در برخی موارد، جراحان برداشت قسمتی از کبد توأماً با توده را ترجیح می‌دهند.
- پروسه‌هایی در جهت قطع خون‌رسانی به توده: با قطع خون‌رسانی، احتمالاً رشد توده متوقف شده و اندازه‌ی آن کوچک می‌شود. بستن شریان اصلی کبد (hepatic artery ligation) و تزریق داروی مسدود کننده به شریان (آمبولیزاسیون شریانی) دو راه قطع خون‌رسانی در این ارتباط می‌باشند. در این حالت به بافت سالم کبدی آسیبی وارد نمی‌شود؛ چرا که می‌تواند از سایر عروق مجاور، خون موردنیاز خود را تأمین کند.
- جراحی پیوند کبد: در حالت نادر اگر در اثر بزرگی همانژیوم و تعدد آن، امکان درمان با روش‌های مذکور وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است جراحی پیوند کبد را پیشنهاد دهد. در این جراحی کبد بیمار برداشته شده و با کبد فرد دیگری به‌عنوان دهنده‌ی پیوند جایگزین می‌شود.
- رادیوتراپی: در رادیوتراپی از پرتوهای پرانرژی هم‌چون اشعه‌ی X، برای تخریب سلول‌های همانژیوما استفاده می‌شود. این گزینه‌ی درمانی به علت وجود درمان‌های مؤثرتر و با دسترسی بیشتر، به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مشکلات ناشی از این وجود ضایعات همانژیوم بیشتر از جنبه‌ی زیبایی مهم هستند و در اکثر موارد، نیاز به درمان خاصی ندارند. در صورتی که هرگونه مشکل یا نگرانی خاصی در مورد بیماری همانژیوم خود یا فرزندتان دارید، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.
تحقیقات برای یافتن درمان‌هایی با عوارض کمتر در جریان است. برخی از این گزینه‌های درمانی بالقوه، شامل اینترفرون آلفا و ایمونوساپرسورها (سرکوب کننده ایمنی) موضعی هستند.
اگر به دنبال درمان بیماری همانژیوم فرزند خود هستید باید مزایا و معایب آن را سنجیده و با پزشک متخصص مشورت نمایید. نباید از یاد برد که بسیاری از موارد همانژیوم اگر به حال خود رها شوند، طی دوره کودکی از بین خواهند رفت و درمان هم عوارض جانبی خود را دارد.