نقص دیواره بین دهلیزی چیست؟
نقص سپتوم یا دیوارهی دهلیزی (ASD) به وجود سوراخی در دیوارهی بین دو حفره‌ی فوقانی قلب (دهلیزها) گفته می‌شود. این عارضه از زمان تولد وجود داشته (مادرزادی) و انواع کوچک‌تر آن شاید در دوران نوزادی یا اوایل کودکی بسته شود.
نقص بزرگ یا طولانی‌مدت در سپتوم بین دهلیزی به آسیب‌های قلبی و ریوی می‌انجامد. نواقص کوچک شاید هیچگاه مشکلی را سبب نشوند و فقط تصادفاً بتوان به وجود آن‌ها پی برد. نقص دیوارهی دهلیزی در فرد بالغی که برای دهه‌ها تشخیص داده نشود، شاید بر اثر نارسایی قلبی یا فشار خون بالای ریوی، طول عمر کوتاهی را برای بیمار رقم بزند. احتمالاً برای پیشگیری از عوارض، جراحی برای ترمیم این نقص نیاز باشد.
علائم نقص دیواره بین دهلیزی
بسیاری از نوزادانی که با نقص در دیوارهی بین دهلیزی به دنیا می‌آیند، علائم و نشانه‌های مرتبطی ندارند. در بزرگسالان، نشانه‌ها معمولاً از 30 سالگی شروع می‌شود ولی در برخی موارد شاید دیرتر از این زمان هم باشد.
- تنگی نفس، به ویژه هنگام فعالیت بدنی
- خستگی
- تورم در پاها، دست‌ها و شکم
- تپش قلب یا از دست دادن برخی از آن‌ها
- عفونت‌های مکرر ریوی
- سکته‌ی مغزی
- مورمور قلبی، صدای سوتی که میتوان آن را از طریق استتوسکوپ شنید.
زمان مراجعه به پزشک
هنگام مشاهده‌ی هر یک از علائم و نشانه‌های زیر در خود یا کودکتان با پزشک تماس بگیرید:
- تنگی نفس
- زود خسته شدن، به‌ویژه پس از فعالیت
- تورم در پاها یا شکم
- تپش قلب یا از دست دادن برخی از آن‌ها
این‌ها می‌توانند علائم نارسایی قلبی یا عارضه‌ی هر بیماری مادرزادی قلبی باشد.
علل نقص دیواره بین دهلیزی
پزشکان بر این موضوع واقف اند که مشکلات مادرزادی قلب از زمان رشد اولیه‌ی این اندام وجود دارند اما دلیل مشخصی برای آن‌ها نمی‌توان تعیین کرد. ژنتیک و عوامل محیطی شاید در این زمینه ایفای نقش کنند.
نقص در دیوارهی دهلیزی (ASD) به خون اکسیژنه اجازه می‌دهد از دهلیز چپ به دهلیز راست جریان یابد که آن جا با خون کم‌اکسیژن مخلوط شده و با اینکه اکسیژن کافی دارد، به ریه‌ها پمپ می‌شود.
اگر نقص در دیوارهی بین دهلیزها بزرگ باشد، جریان خون اضافی می‌تواند ریه‌ها را پر کرده و بار کاری قلب را افزایش دهد. اگر این عارضه درمان نشود، سمت راست قلب در نهایت بزرگ و ضعیف می‌گردد. در صورت ادامه یافتن این پروسه، فشار خون در ریه‌ها افزایش یافته و به پرفشاری ریوی می‌انجامد.
نقص دیوارهی دهلیزی می‌تواند انواعی داشته باشد:
- Secundum: این شایع‌ترین نوع ASD بوده و در وسط دیوارهی بین دهلیزها واقع می‌شود.
- Primum: این نقص در بخش تحتانی دیوارهی بین دهلیزی بوده و شاید همراه با دیگر مشکلات مادرزادی قلبی اتفاق بیافتد.
- Sinus venosus: این نقص نادر در بخش فوقانی دیواره اتفاق می‌افتد.
- سینوس کرونری: در این نقص نادر، بخشی از دیواره بین سینوس‌های کرونری (قسمتی از سیستم وریدی قلب است) و دهلیز چپ شکل نمی‌گیرد.
عوامل خطر بیماری
دلیل وقوع نقص در دیوارهی بین دهلیزها معلوم نیست ولی نقایص مادرزادی در برخی خانواده‌ها و همراه با دیگر مشکلات ژنتیکی مثل سندرم داون اتفاق می‌افتند. اگر شما یا فرزندتان نقص قلبی داشته باشید، مشاور ژنتیکی می‌تواند شانس داشتن نقص در فرزند بعدیتان را محاسبه نماید.
برخی عوارض که فرد به آن‌ها مبتلا می‌شود یا در دوران بارداری اتفاق می‌افتند شاید خطر داشتن نوزادی با نقص قلبی را افزایش دهد:
- عفونت روبلا: آلوده شدن با روبلا (سرخک آلمانی) در ماه‌ها اول بارداری می‌تواند خطر نواقص قلبی کشنده را افزایش دهد.
- استفاده از دارو، تنباکو و الکل یا قرار گرفتن در معرض برخی مواد: استعمال برخی داروها، تنباکو؛ الکل یا موادی مثل کوکائین در طول حاملگی می‌تواند به جنین در حال رشد آسیب وارد کند.
- دیابت یا لوپوس: ابتلا به این بیماری‌ها شانس داشتن فرزندی با نقص قلبی را افزایش می‌دهد.
- چاقی: اضافه وزن زیاد شاید خطر داشتن فرزندی با نقص هنگام تولد را بالا ببرد.
- فنیل‌کتونوریا (PKU): اگر مادری به این بیماری دچار بوده و از رژیم غذایی خاص خود پیروی نکند، احتمال داشتن فرزندی با نقص قلبی برای او بیشتر می‌شود.
عوارض نقص دیواره بین دهلیزی
نقص کوچکی در دیوارهی بین دهلیزی شاید هیچ مشکلی را سبب نشود. این نقایص کوچک معمولاً در دوران نوزادی بسته می‌شوند. نقایص بزرگ‌تر می‌توانند مشکلاتی خفیف تا جدی ایجاد نمایند:
- نارسایی سمت راست قلب
- ناهنجاری‌های ریتم قلبی (آریتمی)
- افزایش خطر سکته‌ی مغزی
مشکلات جدی و کمتر شایع دیگر عبارتند از:
- پرفشاری ریوی: اگر نقص دیوارهی بین دهلیزی بزرگ‌تری بدون درمان رها شود، افزایش جریان خون به ریه‌ها، فشار خون را در آن‌ها افزایش می‌دهد.
- سندرم ایزن‌منگر: در موارد نادر، فشار خون بالای ریوی می‌تواند موجب آسیب دائمی ریه گردد. این عارضه که با نام سندرم ایزن‌منگر شناخته می‌شود، معمولاً در طول چندین سال ایجاد شده و فقط در درصد کمی از بیماران پیش می‌آید.
درمان می‌تواند به پیشگیری یا مدیریت بسیاری از این عوارض کمک نماید.
نقص دیوارهی دهلیزی و حاملگی
بیشتر زنان با نقص دیوارهی دهلیزی می‌توانند بدون هیچ مشکلی بارداری را تحمل نمایند. اگرچه داشتن نقصی بزرگ‌تر یا عوارضی مثل نارسایی قلبی، آریتمی یا فشار خون بالای ریوی می‌تواند خطر عوارض هنگام بارداری را افزایش دهد. پزشکان معمولاً به زنان مبتلا به سندرم ایزن‌منگر توصیه می‌کنند تا باردار نشوند؛ چون می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیاندازد.
خطر بیماری مادرزادی قلبی در کودکانی با والدین مبتلا به همان بیماری، چه در مادر و چه در پدر، بیشتر است. هر کسی با نقص قلبی مادرزادی، ترمیم‌شده یا نه، باید قبل از تصمیم به تشکیل خانواده با پزشک مشورت کند. باید برخی از داروها با شروع بارداری قطع یا تنظیم شوند؛ چون می‌توانند موجب مشکلات جدی برای رشد جنین گردند.
تشخیص نقص دیواره بین دهلیزی
پزشک برای اولین بار شاید هنگام بررسی‌های متداول و با گوش دادن به صدای قلب با استتوسکوپ و شنیدن صدای مورمور از قلب، به داشتن نقص قلبی مشکوک شود. همچنین امکان دارد با انجام آزمایش اکوکاردیوگرام (التراسوند قلبی) به منظوری دیگر مشخص گردد. در این حالت ممکن است یک یا چند مورد از تست‌های زیر پیشنهاد شود:
- اکوکاردیوگرام: این تست برای تشخیص نقص سپتوم بین دهلیزی بیشتری کاربرد را دارد. برخی از نقایص هنگام انجام این آزمایش برای مقاصد دیگر معلوم می‌شوند. در این تست از امواج صوتی برای تهیه‌ی تصاویر ویدئویی استفاده می‌شود که می‌تواند در آن‌ها حفرات قلبی را دید و قدرت پمپاژ را اندازه‌گیری کرد. این تست همچنین دریچه‌های قلبی را به منظور داشتن هرگونه نقصی بررسی می‌نماید. پزشک امکان دارد از این تست برای ارزیابی عارضه و برنامه‌ی درمانی بیمار استفاده کند.
- اشعه‌ی X قفسه‌ی سینه: تصاویر اشعه X به پزشک کمک می‌کنند تا قلب و ریه‌ها را ببیند. همچنین امکان دارد عوارضی به غیر از نقص قلبی شناسایی گردند که علائم و نشانه‌های بیمار را توجیه کند.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت نموده و به شناسایی مشکلات در ریتم قلبی کمک می‌کند.
- کاتتریزاسیون قلبی: در این تست لوله‌ای انعطاف‌پذیر و نازک (کاتتر) درون رگ خونی در ناحیه‌ی کشاله‌ی ران یا بازو قرار گرفته و به سمت قلب هدایت می‌شود. از این طریق میتوان به وجود نقص قلبی، قدرت پمپاژ و عملکرد دریچه‌ها پی برد. با این روش فشار خون ریه‌ها نیز قابل اندازه‌گیری است. با این که این تست معمولاً برای تشخیص نیاز نیست ولی برای ترمیم نیز کاربرد دارد.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): ام‌آر‌آی تکنیکی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ساختن تصاویر سه‌بعدی از قلب و دیگر اندام‌ها و بافت‌های بدن استفاده می‌شود. در صورت عدم تشخیص نقص دیواره با اکوکاردیوگرافی، این تست پیشنهاد می‌شود.
- برش‌نگاری کامپیوتری (CT): در صورت عدم تشخیص قطعی با اکوکاردیوگرافی این تست پیشنهاد می‌شود.
درمان نقص دیواره بین دهلیزی
بسیاری از نقایص در دیوارهی دهلیزی به طور خودبه‌خود در دوران کودکی بسته می‌شوند. برای آن‌هایی که بسته نشوند نیز برخی نقایص کوچک مشکلی پیش نمی‌آورند و شاید اصلاً نیازمند درمان نباشند. با این حال بسیاری از این نقایص بالاخره باید جراحی و تصحیح شوند.
پایش پزشکی
اگر کودکی در دیوارهی بین دهلیزها نقص داشته باشد، متخصص قلب پیشنهاد می‌دهد تا برای دوره‌ای تحت نظر باشد تا معلوم شود بسته می‌شود یا نه. بسته به عارضه و اینکه نقص مادرزادی دیگری در قلب هست یا نه، پزشک تصمیم خواهد گرفت چه موقعی درمان را شروع کند.
دارو درمانی
دارو نمی‌تواند باعث بستن حفره شود ولی می‌تواند به کاهش علائم و نشانه‌های همراه با آن کمک کند. همچنین دارودرمانی برای کاهش خطر عوارض بعد از جراحی استفاده می‌شود. این داروها شاید شامل داروهای تنظیم‌کننده‌ی ضربان قلب (بتابلاکر) یا کاهنده‌ی لخته‌های خونباشند.
جراحی
بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند برای پیشگیری از عوارض زمان بزرگسالی، نقص دیوارهی دهلیزی در کودکی ترمیم شود. اگر اندازه‌ی این نقص متوسط تا بزرگ باشد جراحی انجام خواهد گرفت. با این حال در صورت داشتن فشار خون بالای ریوی این کار توصیه نمی‌شود.
برای بزرگسالان و کودکان جراحی شامل وصل کردن و پچ‌گذاری روی مجرای غیرعادی بین دو حفره می‌باشد. پزشک عارضه‌ی شما را ارزیابی کرده و تعیین خواهد کرد کدامیک از روش‌ها مناسب‌تر است. با استفاده از دو روش این جراحی انجام می‌گیرد:
- کاتتراسیون قلبی: در این روش جراح لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) را از یک رگ خونی وارد کرده و با هدایت تصاویر آن را به قلب بیمار هدایت می‌کند. پزشکان از طریق کاتتر اقدامات لازم برای بستن حفره را انجام خواهند داد. پس از این کار بافت قلبی در اطراف توری به کاررفته رشد کرده و به طور دائمی نقص را برطرف می‌کند. این نوع ترمیم شاید متوجه نوع secundum نقص دیوارهی بین دهلیزی شود. اگرچه برخی از نقایص از این دست با این روش ترمیم نشده و نیازمند عمل جراحی قلب باز اند.
- جراحی قلب باز: این نوع از جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد و نیازمند استفاده از دستگاه قلبی ریوی است. از طریق برشی در قفسه‌ی سینه، جراحان از تکه‌ای برای بستن حفره‌ی بین‌دهلیزها استفاده می‌کنند. این روش درمانی برای برخی انواع نقایص سپتوم بین دهلیزی بین دهلیزی (primum، sinus venosus و سینوس کرونری) به کار می‌رود و تنها راه برطرف کردن آن‌ها عمل جراحی قلب باز است. همچنین امکان دارد این جراحی با برش‌های کوچکی (جراحی با حداقل تهاجم) برای برخی انواع نقایص سپتوم بین دهلیزی انجام شود. پس از انجام عمل پزشکان با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری ناحیه‌ی ترمیم‌شده را بررسی می‌کنند.
مراقبت فالوآپ
مراقبت‌ها با پیگیری بستگی به نوع نقص و حضور نقایص دیگر دارد. برای نقایص ساده‌ی سپتوم بین دهلیزی که در کودکی بسته می‌شوند، تنها فالوآپ گاه‌به‌گاه کافیست. بالغینی که این نقص را دارند باید برای بررسی عوارضی مثل فشار خون بالای ریوی، آریتمی، نارسایی قلبی یا مشکلات دریچه‌ای به طور منظم فالوآپ شوند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اگر از داشتن نقص مادرزادی قلبی مطلع شدید یا به تازگی برای تصحیح آن عمل جراحی انجام داده باشید، دانستن محدودیت فعالیت‌ها و دیگر مسائل برایتان مهم است.
- ورزش: داشتن نقص دیوارهی بین دهلیزی معمولاً نمی‌تواند فعالیت‌های ورزشی را محدود کند. اگر عوارضی مثل آریتمی، نارسایی قلبی یا پرفشاری ریوی مشاهده شد، شاید برخی از ورزش‌ها را نتوان انجام داد. کاردیولوژیست شما تعیین خواهد کرد که چه فعالیت‌هایی بی‌خطر است.
- رژیم غذایی: نوعی رژیم غذایی برای قلب سالم برپایه‌ی میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌دار و با چربی اشباع، کلسترول و سدیم کم می‌تواند به سالم نگه داشتن قلب کمک نماید. خوردن یک یا دو سرو ماهی در هفته هم مفید است.
- پیشگیری از عفونت: برخی از نقایص قلبی و ترمیم آن‌ها تغییراتی در سطح قلب به وجود می‌آورند که باعث می‌شوند باکتری‌ها به آن‌ها چسبیده و تا مرحله‌ی ایجاد عفونت پیش بروند (اندوکاردیت عفونی). با این حال در کل، نقص دیوارهی بین دهلیزی با اندوکاردیت عفونی در ارتباط نیست. اگر نقص قلبی دیگری علاوه بر ASD وجود داشته یا کمتر از شش ماه از ترمیم نقص گذشته باشد، قبل از انجام برخی روش‌های جراحی و دندانپزشکی نیازمند استفاده از آنتی‌بیوتیک هستید.