دید کلی
میلوفیبروزیس یک اختلال شدید در مغز استخوان است که تولید نرمال گلبول‌های قرمز مختل می‌شود. در نتیجه آسیب مغز استخوان می‌تواند منجر به آنمی شدید، خستگی و بزرگی طحال شود.
میلوفیبروزیس یک شکل غیر شایع لوسمی مزمن است. لوسمی شکلی از سرطان است که بافت‌های خون ساز بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. میلوفیبروزیس به گروهی از بیماری‌ها به نام اختلالات میلوپرولیفراتیو اطلاق می‌شود.
وضعیت افرادی که مبتلا به میلوفیبروزیس هستند، به شکل پیش رونده‌ای بد‌تر می‌شود و ممکن است در نهایت به سطح خطرناکی از لوسمی تبدیل شود. با این حال ممکن است فردی مبتلا به میلوفیبروزیس باشد و سال‌ها بدون علامت زندگی کند. درمان میلوفیبروزیس که بیشتر به از بین بردن علائم مبتنی است، ممکن است موارد متعددی را شامل شود.
علائم میلوفیبروزیس
میلوفیبروزیس به آرامی پیشرفت می‌کند. در مراحل ابتدایی بیماری معمولا افراد هیچ علائم و نشانه‌هایی را تجربه نمی‌کنند.
هرچقدر که تولید طبیعی گلبول‌های قرمز مختل می‌شود، علائم و نشانه‌های زیر دیده می‌شود:
- احساس خستگی، ضعف و تنگی نفس که معمولا به علت آنمی ایجاد می‌شود.
- احساس درد در زیر دنده‌ها و احساس سیری که به علت بزرگی طحال ایجاد می‌شود.
- کبودی‌های مکرر
- خونریزی‌های مکرر
- تعریق شبانه
- تب
- درد استخوان
زمان مراجعه به پزشک
اگر دارای هرکدام از این علائم هستید که به شکل مداوم ایجاد شده‌اند و منجر به نگرانی‌تان هستند، به پزشک مراجعه کنید.
علل میلوفیبروزیس
میلوفیبروزیس زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های بنیادی خون ساز دارای یک جهش ژنتیکی باشند. سلول‌های بنیادی خونی دارای این توانایی هستند که تکثیر یافته و به سلول‌های تمایز یافته متعدد تقسیم شوند. این سلول‌ها گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های خونی را شامل می‌شوند.
علت جهش در سلول‌های بنیادی خون ساز مشخص نیست.
همزمان با تقسیم سلول‌های بنیادی خونساز جهش یافته، این ژن به سلول‌های جدید منتقل می‌شود. با بالا رفتن شمار این سلول‌های جهش یافته، تاثیرات جدی آن‌ها در تولید خون دیده می‌شود.
نتیجه‌ی نهایی، کاهش گلبول‌های قرمز است که باعث آنمی می‌شود. آنمی مشخصه‌ی اصلی میلوفیبروزیس است. از نتایج دیگر می‌توان به افزایش بیش از حد گلبول‌های سفید و وجود مقادیر متغیری از پلاکت اشاره کرد. در افراد با میلوفیبروزیس، بافت اسفنجی دچار آسیب می‌شود.
جهش‌های ژنتیکی خاصی در افراد با میلوفیبروزیس شناسایی شده است. شایع‌ترین این ژن‌ها، ژن (JAK2 (Janus kinase 2 است. آگاهی از این که آیا ژن JAK2 یا ژن دیگر علت میلوفیبروزیس است، می‌تواند به پیش آگاهی و درمان بیماری کمک کند.
ریسک فاکتور میلوفیبروزیس
معمولا علت میلوفیبروزیس معلوم نیست و عوامل خاصی می‌تواند خطر آن را بالا ببرند:
- سن. میلوفیبروزیس می‌تواند هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد؛ ولی معمولا در افراد بالای سن بالای ۵۰ تشخیص داده می‌شود.
- سایر اختلالات خونی. در بسیاری از افراد، میلوفیبروزیس در نتیجه‌ی ترومبوسیتوپنی یا پلی‌سیتمی ورا ایجاد می‌شود.
- مواجهه با مواد شیمیایی خاص. میلیوفیبروزیس در اثر مواجهه با برخی مواد شیمیایی خاص؛ مانند تولوئن و بنزن ایجاد شود.
- مواجهه با اشعه. افراد مواجهه یافته با سطح بالایی از پرتو‌ها مانند بازماندگان حمله بمب اتمی، در خطر بالای ابتلا به میلوفیبروزیس هستند. توروتراست ماده حاجب به کار رفته در رادیوگرافی می‌باشد و تا اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰ استفاده می‌شد. افرادی که با این ماده مواجهه یافتند، به میلوفیبروزیس مبتلا شدند.
عوارض میلوفیبروزیس
عوارض ناشی از میلوفیبروزیس می‌تواند شامل مواد زیر باشد:
- افزایش فشار در خونی که به سمت کبد جریان می‌یابد. به طور معمول جریان خون از طحال به کلیه‌‌ها از طریق ورید پورت انجام می‌شود. افزایش جریان خون از سمت طحال بزرگ شده می‌تواند باعث افزایش فشار خون در ورید پورت شود. این نیز به نوبه خود باعث ورود خون اضافه به داخل ورید‌های کوچک معده و مری شده و آن‌ها را محتمل گسیختگی و خونریزی کند.
- درد. طحالی که شدیدا بزرگ شده است می‌تواند باعث درد شکمی و درد کمر شود.
- رشد در سایر قسمت‌های بدن. تشکیل سلول‌های خونی خارج از مغز استخوان (EH)، می‌تواند باعث تجمع (تومور) سلول‌های خونی در حال تشکیل در سایر جاهای بدن شود. این تومور‌ها می‌تواند باعث مشکلاتی؛ مانند خونریزی به داخل سیستم گوارشی، سرفه، تف کردن خون، تحت فشار قرار گرفتن نخاع و صرع شود.
- خونریزی. با پیشرفت بیماری، شمار پلاکت‌ها به پایین‌تر از حد نرمال (ترومبوسیتوپنی) رسیده و عملکرد پلاکت‌ها مختل می‌شود. تعداد ناکافی پلاکت‌ها می‌تواند باعث خونریزی شود. در صورتی که پزشک هرگونه عمل جراحی را مد نظر داشته باشد، وضعیت خونریزی را مورد بررسی قرار خواهد داد.
- استخوان‌ها و مفاصل دردناک. میلوفیبروزیس می‌تواند باعث سخت شدن مغز استخوان، التهاب بافت پیوندی شود که در اطراف استخوان‌ها مشهود است. این موارد می‌تواند باعث درد استخوان و مفصل شود.
- لوسمی میلوئیدی حاد (AML) بعضی از افراد مبتلا به میلوفیبروزیس در نهایت به لوکمی حاد مشتق از مغز استخوان مبتلا می‌شوند. این نوع لوکمی شکلی از سرطان در خون و مغز استخوان است که به سرعت پیشرفت می‌کند.
تشخیص میلوفیبروزیس
تست‌ها و روش‌هایی که برای تشخیص میلوفیبروزیس به کار می‌رود، شامل موارد زیر است:
- معاینات فیزیکی. ممکن است پزشک معاینات فیزیکی مربوطه را انجام دهد. این معاینات شامل بررسی علائم حیاتی؛ مانند نبض و فشار خون است. علاوه بر این موارد بررسی غدد لنفاوی، طحال و شکم نیز از جمله سایر معاینات است.
- تست‌های خون. در خصوص میلوفیبروزیس، شمارش کامل خون (CBC) می‌تواند سطح بسیار پایین گلبول‌های قرمز؛ یعنی آنمی را که افراد مبتلا به میلوفیبروزیس شایع است، نشان دهد. شمار گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها نیز غیرعادی خواهند بود. سطح گلبول‌های سفید ممکن است بالاتر، برابر و حتی پایین‌تر از حد نرمال باشد. سطح پلاکت خون نیز می‌تواند بالاتر و یا پایین‌تر از حد نرمال باشد.
- عکس برداری. روش‌های عکس برداری؛ مانند استفاده از اشعه x، تصویرسازی تشدید مغناتیسی (MRI) می‌توانند در تشخیص میلوفیبروزیس کمک کننده باشد.
- تست‌های مغز استخوان. بیوپسی مغز استخوان و آسپیراسیون می‌تواند تشخیص میلوفیبروزیس را به تایید برساند.
در بیوپسی مغز استخوان، از سوزنی برای گرفتن نمونه از مغز استخوان سخت شده استخوان لگن استفاده می‌شود. در طول این پروسه، از سوزن‌های دیگری هم برای گرفتن نمونه از قسمت مایع مغز استخوان استفاده می‌شود.این نمونه‌ها در آزمایشگاه برای تعیین تعداد و نوع سلول‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
- تست‌ها مربوط به ژن. نمونه خون و مغز استخوان برای بررسی جهش‌های ژنی مرتبط با میلوفیبروزیس در سلول‌های خونی مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
درمان میلوفیبروزیس
درمان فوری ممکن است ضروری نباشد
در صورتی که علائم مربوطه مانند آنمی، بزرگی طحال و سایر موارد راتجربه نکرده‌اید، درمان ضروری نیست. به جای آن نیاز است که پزشک وضعیت شما را به دقت و با فواصل زمانی منظم بررسی کند تا در صورت ظهور علائم آن را سریع تشخیص دهد. بعضی از افراد چندین سال بدون علامت باقی می‌مانند.
درمان‌هایی که جهش‌های ژنی را مورد هدف قرار می‌دهند
محققان در حال تلاش برای یافتن دارو‌هایی هستند که ژن JAK2 را مورد هدف قرار دهد. به نظر می‌رسد جهش در این ژن می‌تواند علت میلوفیبروزیس باشد.
اولین دارویی که توسط سازمان غذا و دارو مورد تایید قرار گرفته است،ruxolitinib است. ruxolitinib و سایر دارو‌ها که در کارآزمایی‌های بالینی مورد بررسی قرار گرفته شده‌اند، در کاهش اندازه طحال و کاهش علائم مرتبط با میلوفیبروزیس موفق بوده‌اند.
هنوز مشخص نشده است که آیا این دارو‌ها می‌توانند به افزایش طول عمر مبتلا کمک کنند. یافته‌های مقدماتی حاصل از کارآزمایی‌های بالینی امیدوار کننده بود.
ruxolitinib با متوقف کردن عملکرد همه‌ی ژن‌های مرتبط با JAK2، چه در سلول‌های سالم و چه در سلول‌های آسیب دیده کار می‌کند.
چون سلول‌های سالم تحت تاثیر قرار می‌گیرند، عوارض جانبی؛ مانند خونریزی، عفونت، گیجی و سردرد ممکن است دیده شود.
درمان آنمی
اگر میلوفیبروزیس باعث انمی شدید شود، درمان‌های زیر می‌تواند کمک کننده باشد:
- انتقال خون. اگر دارای آنمی شدید هستید، انتقال متناوب خون می‌تواند باعث بالا رفتن شمار گلبول‌های قرمز و کاهش علائم مرتبط با آنمی؛ از جمله خستگی و ضعف شود. دارو‌ها نیز می‌توانند موثر باشند.
- درمان به کمک آندروژن. مصرف شکل‌های ساختگی هورمون مردانه آندروژن می‌تواند تولید گلبول‌های قرمز خونی را بالا برده و باعث بهبود آنمی‌های شدید در بعضی افراد شود. آندروژن درمانی می‌تواند دارای عوارضی؛ مانند آسیب کبدی، ایجاد حالت‌های مردانگی در زنان شود.
- تالیدومید و دارو‌های مربوطه. تالیدومید و دارو‌های مرتبط مانند (lenalidomide (Revlimid و (pomalidomide (Pomalyst در بالا بردن تعداد گلبول‌های قرمز موثر بوده‌اند و می‌توانند باعث برطرف کردن مشکل بزرگی طحال شوند. این دارو‌ها می‌توانند با دارو‌های استروئید‌ی ترکیب شوند. تالیدومید و سایر دارو‌های مرتبط با نقص‌های مادرزادی خطرناک مرتبط هستند؛ بنابراین باید احتیاط لازم را در خصوص آن‌ها به کار برد. این شکل از درمان در کارآزمایی‌های بالینی در حال مطالعه است
درمان بزرگی طحال
اگر بزرگی طحال باعث مشکلات مربوطه شود، ممکن است پزشک روش‌های زیر را پیشنهاد کند.
- شیمی درمانی. دارو‌های شیمی درمانی می‌توانند باعث کاهش اندازه طحال شده و علائم مربوطه مانند درد را کاهش دهند.
- پرتو درمانی. در روش پرتو درمانی از پرتو‌های قوی مانند اشعه X برای کشتن سلول‌ها استفاده می‌شود. پرتو درمانی می‌تواند به کوچک کردن سایز طحال در مواردی که عمل جراحی به منظور خارج کردن طحال قابل انجام نیست، کمک کند.
- خارج کردن طحال (اسپلنکتومی). اگر اندازه طحال تا حدی بزرگ شود که باعث درد شده و منجر به عوارض خطرناک دیگر شود و پاسخ به سایر روش‌های درمان مطلوب نباشد، در اینصورت عمل برداشتن طحال سودمند خواهد بود.
خطر‌‌های عمل شامل عفونت، خونریزی بیش از حد، تشکیل لخته‌های خونی که می‌تواند در نهایت باعث سکته و آمبولی ریوی شود. برخی افراد بعد از این پروسه، بزرگی کبد و افزایش غیر عادی در شمار پلاکت‌ها را تجربه خواهند کرد.
- درمان به کمک دارو‌های هدفمند. Ruxolitinib که ژن جهش یافته شایع در میلوفیبروزیس را مورد هدف قرار می‌دهد، می‌تواند در کاهش علائم بزرگی طحال به کار گرفته شود.
پیوند مغز استخوان
پیوند آلوژنیک سلول‌های بنیادی، که از یک اهدا کننده‌ی سازگار انجام می‌شود، تنها گزینه درمانی در خصوص میلوفیبروزیس است. این روش ممکن است دارای برخی خطرات تهدید کننده‌ی حیات باشد.
بسیاری از افراد به علت سن، ثبات بیماری و وجود سایر بیماری‌ها، واجد شرایط این روش درمانی نمی‌باشند.
قبل از پیوند سلول‌های بنیادی یا پیوند مغز استخوان، فرد دوز بالایی از شیمی درمانی و یا پرتو درمانی را دریافت می‌کند تا مغز استخوان معیوب تخریب شود. سپس فرد سلول‌های بنیادی جدید را از یک اهدا کننده سازگار دریافت می‌کند.
بعد از این پروسه، ممکن است سلول‌های بنیادی جدید بر علیه بافت‌های سالم بدن واکنش نشان دهند و منجر به آسیب‌های کشنده (graft-versus-host disease) می‌شوند. سایر خطرات شامل آسیب ارگان یا آسیب رگ‌های خونی، آب مروارید و ایجاد سرطان می‌شود.
پزشکان در حال مطالعه شکلی از پیوند با شدت کمتر هستند که به آن پیوند nonmyeloablative یا minitransplant گفته می‌شود. در این روش از دوز‌های پایین شیمی درمانی و پرتو درمانی استفاده می‌شود. با این که این روش دارای عوارض جانبی می‌باشد؛ با این حال پزشکان امیدوارند که minitransplant گزینه‌ای برای درمان افراد مسن‌تر باشد.