طبق گزارش انجمن قلب آمریکا افراد دارای فشار خون 130 روی 80 میلی‌متر جیوه یا بالاتر به فشار خون بالا یا پرفشاری خون مبتلا هستند. تقریباً نیمی از بزرگسالان آمریکا به بیماری فشار خون بالا مبتلا هستند. این بیماری مادام‌العمر است.
فشار خون بالا قاتل خاموش نام دارد چراکه معمولاً هیچ علائم قابل توجهی به همراه ندارد. بسیاری از افراد تا زمانی‌که به مشکلات قلبی، مغزی یا کلیوی دچار نشوند به وجود این بیماری پی نمی‌برند. اما خبر خوب اینجاست که با داروها و تغییرات سبک زندگی می‌توان فشار خون را کاهش داد و آن را کنترل کرد.
با افزایش سن خطر ابتلا به فشار خون بالا نیز افزایش می‌یابند. چراکه با افزایش سن رگ‌های خونی سفت می‌شوند. به همین دلیل نیروی بیشتری برای پمپاژ خون از طریق رگ‌ها به بخش‌های مختلف بدن نیاز است در نتیجه فشار بیشتری به دیواره‌های رگ‌های خونی وارد می‌شود. این موضوع ضعیف شدن و آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی را در پی دارد.
خوشبختانه در بسیاری از موارد فشار خون بالا به راحتی قابل تشخیص و کنترل است. بررسی منظم فشار خون از اهمیت بالایی برخوردار است. بیش از نیمی از سالمندان 60 سال به بالا به این بیماری مبتلا هستند.
فشار خون چیست؟
نیروی وارده به دیواره شریان‌ها هنگام گردش خون درون بدن فشار خون (BP) نام دارد. هنگام ضربان قلب (پمپاژ خون) فشار خون در بالاترین میزان خود قرار دارد. این فشار خون ، فشار خون سیستولیک نام دارد. زمانی‌که قلب بین دو ضربان استراحت می‌کند فشار خون کاهش می‌یابد که فشار خون دیاستولیک نام دارد.
فشار خون معمولاً با دو عدد و همانند یک کسر بیان می‌شود. صورت این کسر (عدد اول) فشار خون سیستولیک و مخرج این کسر (عدد دومی) فشار خون دیاستولیک است. هر دو عدد از اهمیت یکسانی برخوردارند. به عنوان مثال فشار خون یک فرد ممکن است 80/120 میلی‌متر جیوه باشد. واحد اندازه‌گیری فشار خون، میلی‌متر جیوه است. در چنین حالتی فشار خون به صورت 120 روی 80 (12 روی 8) خوانده می‌شود.
فشار خون نرمال
میزان فشار خون نرمال برای هر فرد متفاوت است و به عواملی همچون سن و مبتلا بودن به دیگر بیماری‌ها وابسته است. به طورکلی فشار خون سالمندان سالم 150 روی 90 یا کمتر است.
با توجه به تغییرات و بیماری‌های دوره میانسالی این میزان برای همه افراد یکسان نیست. با مراجعه منظم به پزشک می‌توانید به فشار خون نرمال و مناسب شرایط خود پی ببرید. به عنوان مثال درصورتی‌که به بیماری دیابت یا مشکلات کلیوی مبتلا باشید فشار خون شما باید کمتر از میزان گفته شده باشد. مطالعه‌ای تحت عنوان “آزمایش مداخله فشار خون سیستولیک (SPRINT)” نشان داد که فشار خون سیستولیک سالمندان مبتلا به بیماری‌های قلبی یا برخی از بیماری‌های گردش خون باید 120 میلی‌لیتر جیوه یا کمتر داشته باشد. از سوی دیگر کاهش بیش از حد فشار خون در سالمندان بسیار خطرناک است.
علت فشار خون بالا چیست
علاوه بر اینکه با افزایش سن انعطاف‌پذیری رگ‌های خونی کاهش می‌یابد این احتمال وجود دارد که رگ‌های خونی با چربی‌هایی به نام پلاک پوشیده شوند. پلاک‌ها سبب باریک شدن رگ‌های خونی می‌شوند که این بیماری آترواسکلروز (یا تصلب شراین) نام دارد. عامل این بیماری افزایش میزان کلسترول خون است.
تغییر توانایی بدن در تنظیم میزان آب و نمک نیز در افزایش فشار خون نقش دارد. تقریباً دو سوم میانسالان به نمک حساس هستند. بدن این افراد بیش از نیاز مایعات جذب می‌کند. این موضوع سبب افزایش میزان خون پمپاژی قلب می‌شود. درصورتی‌که فرد به بیماری‌های خاص کلیوی مبتلا باشد به احتمال زیاد به این بیماری نیز دچار است. همچنین اضافه وزن خطر افزایش فشار خون را در پی دارد.
عوامل خطر فشار خون بالا چیست
علاوه‌بر سن از جمله دیگر ریسک فاکتورهای این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نژاد ( فشار خون بالا در بین آمریکایی‌های آفریقایی تبار بسیار رایج است و این افراد معمولاً در سن پایین به این بیماری مبتلا می‌شوند.)
- سابقه خانوادگی
- چاقی
- بی‌تحرکی فیزیکی
- سیگار کشیدن
- مصرف بیش از حد الکل
- رژیم غذایی دارای درصد بالای نمک که منجر به احتباس مایعات و افزایش حجم خون می‌شود.
- رژیم غذایی حاوی درصد پایین پتاسیم. پتاسیم به تنظیم سدیم سلول‌ها کمک می‌کند. از این‌رو میزان اندک این ماده معدنی سبب افزایش میزان سدیم و حجم خون می‌شود.
- استرس
- دیگر بیماری‌های مزمن مانند کلسترول بالا، دیابت، بیماری‌های کلیوی یا آپنه خواب
- مصرف برخی داروهای هورمونی و استروئیدی
عوارض فشار خون بالا در سالمندان
فشار خون بالا کار قلب را سخت‌تر می‌کند. در نتیجه احتمال آسیب‌دیدگی شریان‌ها و در پی آن سکته مغزی، حمله قلبی و مشکلات کلیوی افزایش می‌یابد. درصورتی‌که این بیماری به موقع تشخیص داده نشود یا درمان نیابد ممکن است عوارض زیر را در پی داشته باشد:
- بزرگ شدن قلب (که به نارسایی قلب منجر می‌شود).
- ایجاد برآمدگی در رگ‌های خونی (آنوریسم). آنوریسم‌ها معمولاً در شریان اصلی قلب (آئورت)، شریان‌های مغز، پاها و روده و همچنین شریان‌های منتهی به طحال ایجاد می‌شوند.
- باریک شدن رگ‌های خونی کلیه‌ها که نارسایی کلیه‌ها را در پی دارد.
- سخت شدن شریان‌ها به ویژه شریان‌های قلب، مغز، کلیه‌ها و پاها که به سکته قلبی، سکته مغزی یا آمپوتاسیون (قطع عضو) پا (یا بخش از آن) منجر می‌شود.
- پاره شدن یا خون‌ریزی رگ‌های چشم که بروز بیماری‌های چشمی یا حتی نابینایی فرد را در پی دارند.
اندازه‌گیری فشار خون سالمندان
این احتمال وجود دارد که افراد بدون داشتن هیچ علائم و نشانه‌ای به این بیماری مبتلا باشند. معمولاً اندازه‌گیری فشار خون با استفاده از کاف دستگاه فشار سنج و گوشی طبی یا دستگاه‌های الکترونیک در کنار بررسی دیگر علائم حیاتی جزئی از معاینه اولیه پزشکان است.
درصورتی‌که در معاینه اولیه فشار خون بیمار بالا باشد بیشتر پزشکان قبل از تشخیص قطعی، در روزهای مختلف چندین بار فشار خون بیمار را بررسی می‌کنند. اگر فشار خون بیمار در دفعات مختلف همچنان بالا باشد تشخیص پزشک فشار خون بالا خواهد بود.
فشار خون باید زمانی اندازه‌گیری شود که بیمار بدون هیچ استرسی روی صندلی نشسته و کف پاهای او روی زمین قرار دارد. برای اندازه‌گیری دقیق فشار خون بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:
- اجازه ندهید که بیمار 30 دقیقه قبل از اندازه‌گیری فشار خون قهوه مصرف کند یا سیگار بکشد.
- از آنها بخواهید که پیراهن آستین کوتاه بپوشند.
- از آنها بخواهید قبل از اندازه‌گیری فشار خون به دستشویی بروند.
- اجازه دهید قبل از اندازه‌گیری فشار خون 5 دقیقه در جای خود بنشینند تا آرام بگیرند.
فشار خون برخی افراد تنها زمان مراجعه به پزشک بالاتر از میزان طبیعی است. این شرایط “سندرم روپوش سفید” نام دارد و از اضطراب فرد در محیط‌های پزشکی ناشی می‌شود. درصورتی‌که پزشک متوجه این موضوع شود از همراه سالمند تقاضا می‌کند که در منزل با استفاده از دستگاه‌های خانگی یا مانیتورینگ فشار خون غیرمستقیم (ABPM) فشار خون بیمار را اندازه‌گیری و ثبت کند. بیمار به مدت 24 ساعت دستگاه مانیتورینگ فشار خون غیرمستقیم را می‌پوشد. این دستگاه تقریباً هر 30 دقیقه یکبار، فشار خون معتبر را ارزیابی می‌کند.
درصورتی‌که باید فشار خون سالمند را در منزل بررسی کنید، با پزشک پیرامون دستگاه مناسب و نحوه استفاده از آن مشورت کنید. دستگاه‌های فشار خون را می‌توان از مغازه‌های تجهیزات پزشکی و داروخانه‌ها خریداری کرد. این دستگاه‌ها معمولاً تحت پوشش بیمه نیستند.
تشخیص و آزمایشات
فشار خون ممکن است متغییر باشد. فشار خون شما ممکن است یک روز بالا و یک روز نرمال باشد. به همین دلیل پزشکان قبل از تشخیص قطعی چندین بار فشار خون بیمار را در مطب اندازه‌گیری می‌کنند.
بسیاری از افراد زمان مراجعه به پزشک دچار اضطراب می‌شوند که فشار خون را افزایش می‌دهد. این شرایط سندرم روپوش سفید نام دارد. در چنین شرایطی پزشک از شما می‌خواهد که چندین بار در منزل فشار خون خود را اندازه بگیرید و نتایج را به پزشک گزارش دهید. دستگاه‌های دقیقی برای اندازه‌گیری فشار خون در منزل وجود دارد که کار با آنها بسیار راحت است. این دستگاه‌ها معمولاً قیمت مناسبی دارند. برخی از داروخانه و مراکز پزشکی به رایگان و یا با هزینه اندکی فشار خون بیمار را اندازه‌گیری می‌کنند. درصورتی‌که فشار خون خود را در منزل ارزیابی می‌کنید باید بدانید که میزان فشار خون در شب و صبح زود بالاتر از دیگر اوقات روز است.
زمانی‌که پزشک تشخیص قطعی دهد که فرد به فشار خون بالا مبتلا است، ابتلا بیمار به تمام بیماری‌های مسبب فشار خون بالا و بیماری‌های ناشی از آن را بررسی می‌کند. بیماری‌های ناشی از فشار خون بالا عبارتند از مشکلات قلبی، بیماری‌های کلیوی، دیابت یا مشکلات چشمی. به همین منظور پزشک معاینات معمول و بالینی را انجام داده و آزمایش خون و ادرار را تجویز می‌کند.
ممکن است پزشک فشار خون شما را در حالی‌که روی تخت دراز کشیده‌اید و سپس در حالت ایستاده اندازه‌گیری کند. در میانسالان ممکن است فشار خون در حالت ایستاده بسیار کمتر از حالت عادی باشد. این حالت افت فشار خون وضعیتی (یا ارتوستاتیک) نام دارد. افت فشار خون وضعیتی ممکن است موجب ضعف یا زمین خوردن بیمار شود.
پیشگیری و کنترل فشار خون بالا
یکی از مؤثرترین راه‌های مبارزه با فشار خون بالا و عوارض آن داشتن سبک زندگی سالم است. سبک زندگی سالم خطر ابتلا به فشار خون بالا را کاهش می‌دهد و همچنین درصورتی‌که به فشار خون بالا مبتلا باشید به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
- وزن کم کنید. اضافه وزن به ویژه داشتن ذخیره چربی در ناحیه شکمی با افزایش حجم خون و تغییر تعادل هورمون‌های تنظیم‌کننده فشار خون موجب افزایش فشار خون می‌شود. بنا به گفته دورسو حتی کاهش اندک وزن تا حد زیادی شرایط بیمار را بهبود می‌بخشد. نتایج تحقیقات دورسو نشان می‌دهد کاهش سه و نیم کیلویی وزن خطر ابتلا فرد به فشار خون بالا را بیش از50 درصد کاهش می‌دهد.
- مصرف الکل را قطع کنید. کاهش مصرف الکل بسیار حائز اهمیت است. بنا به گفته دورسو اگر شما یک مرد هستید و روزانه بیش از دو مرتبه الکل مصرف می‌کنید یا زن هستید و روزانه بیش از یک مرتبه الکل مصرف می‌کنید باید مصرف الکل را کنار بگذارید. مصرف اندک الکل به آرام شدن شریان‌ها کمک می‌کند اما مصرف بیش از حد آن تأثیر برعکس دارد و بسیار مضر است.
- تحرک فیزیکی خود را افزایش دهید. ورزش و دیگر فعالیت‌های فیزیکی به حفظ انعطاف‌پذیر شریان‌ها و همچنین کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک کمک می‌کنند. سیستم عصبی سمپاتیک می‌تواند موجب سفت شدن رگ‌های خونی و افزایش فشار خون شود. بر اساس گفته‌های انجمن قلب آمریکا درصورتی‌که به فشار خون بالا مبتلا باشید ورزش منظم به تنهایی می‌تواند فشار خون را تا حد زیادی کاهش دهد.
- تغذیه سالم داشته باشید. کلسیم، منیزیم و پتاسیم (این مواد معدنی در محصولات لبنی کم چرب و فاقد چربی مانند شیر و ماست و همچنین حبوبات فرآوری شده و خشک شده یافت می‌شوند) به بدن در تنظیم فشار خون کمک می‌کنند. مصرف بیش از حد نمک (در بسیاری از غذاهای فرآوری شده یافت می‌شود) باعث تجمع آب (که باعث افزایش حجم خون می‌شود) در بدن و حتی سفت شدن رگ‌های خونی کوچک می‌شود. چربی‌های اشباع (در گوشت، کره، مواد لبنی پرچرب و بسیاری از غذاهای فرآوری شده یافت می‌شود) نیز منجر به افزایش فشار خون می‌شوند.
- مصرف سیگار را ترک کنید. سیگار کشیدن به شریان‌ها آسیب می‌رساند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. مواد شیمیایی موجود در تنباکو و توتون نیز فشار خون را افزایش می‌دهند.
- استرس خود را کاهش دهید. این موضوع که آیا درمان‌های ذهنی تأثیر دائمی بر روی فشار خون دارند یا خطر ابتلا به آن را کاهش می‌دهند یا خیر هنوز به طور قطعی مشخص نیست. اما استرس موجب آزاد شدن هورمون‌هایی می‌شود که به طور موقت فشار خون را افزایش می‌دهند. با تمرین منظم تکنیک‌های کاهش استرس مانند تمرینات تنفسی، ورزش و مدیتیشن احساس بهتری خواهید داشت و ایجاد دیگر تغییرات در سبک زندگی برای شما آسان‌تر خواهد شد. مدیتیشن سبب کاهش قابل توجه خطر بروز حمله قلبی و سکته مغزی در افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌شود.
درمان فشار خون بالا
گاهی اوقات حتی با ایجاد تغییر در سبک زندگی فشار خون کاهش نمی‌یابد. در چنین مواردی مصرف دارو به کاهش فشار خون کمک می‌کند. داروها فشار خون را کنترل می‌کنند و به پیشگیری از بروز عوارض کمک می‌کنند اما این بیماری را به طور کلی درمان نمی‌کنند.
داروی فشار خون بالا
چندین گزینه دارویی برای درمان فشار خون بالا وجود دارد که هر کدام به شیوه‌ای متفاوت فشار خون را کاهش می‌دهند. اغلب ترکیب دو یا چند دارو بهتر از مصرف تنها یک دارو است. داروهای زیر اغلب برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌شوند.
- دیورتیک‌ها که داروهای ادرارآور نامیده می‌شوند. این داروها به کلیه‌ها در دفع آب و نمک اضافی از بدن کمک می‌کنند و با کاهش مقدار مایعات موجود در خون فشار خون را کاهش می‌دهد. این داروها معمولاً به همراه نوع دیگری از داروها مصرف می‌شود. این گزینه درمانی معمولاً به صورت یک قرص ترکیبی در دسترس است.
- بتا بلوکرها یا مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا ضربان قلب و فشار وارده به قلب را کاهش می‌دهند. با مصرف این داروها، قلب خون کمتری به درون رگ‌های خونی پمپاژ می‌کند و فشار خون کاهش می‌یابد.
- مهاركننده‌های آنزيم مبدل آنژيوتانسين (ACE) مانع ساخت هورمونی به نام آنژيوتانسين در بدن می‌شود. این هورمون باعث باریک شدن رگ‌های خونی و افزایش فشار خون می‌شود. این دارو از باریک شدن رگ‌ها جلوگیری می‌کند و فشار وارده به قلب را کاهش می‌دهد.
- مسدود کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) نوع جدیدی از داروها هستند. این داروهای به جای جلوگیری از ساخت هورمون آنژيوتانسين (مانند مهارکننده‌های (ACE) مانع فعالیت این هورمون‌ها در بدن می‌شوند. این داروها اغلب برای افرادی که قادر به تحمل داروهای مهاركننده‌هاي آنزيم مبدل آنژيوتانسين نیستند تجویز می‌شوند.
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم (CCBها) از ورود کلسیم به سلول‌های عضلانی قلب و رگ‌های خونی جلوگیری می‌کنند و موجب آرامش رگ‌ها و کاهش فشار خون می‌شوند.
- مسدودکنندههای آلفا عضلات دیواره رگ‌های خونی را آرام کرده، گردش خون را آسان‌تر می‌کند و فشار خون را کاهش می‌دهد.
- مسدودکنندههای آلفا_بتا ترکیبی از اثرات داروهای مسدودکننده آلفا و بتا را که در بالا گفته شده دارا می‌باشند.
پرستاران سالمندان باید به این نکته توجه داشته باشند که بیمار به موقع و به میزان کافی داروهای خود را مصرف کند و به دلیل صرفه‌جویی مالی قرص‌ها را از وسط نصف نکند. سؤالات خود را پیرامون شرایط یا داروهای بیمار حتماً از پزشک متخصص بپرسد.
فشار خون نرمال برای تمام سالمندان یکسان نیست
فشار خون بالا (پرفشاری خون) خطر بروز سکته قلبی، بیماری‌های کلیوی، قلبی و دیگر بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که به این بیماری مبتلا باشید پزشک از شما می‌خواهد تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید. تغییراتی همچون کاهش مصرف نمک، تحرک فیزیکی بیشتر، ترک سیگار و درصورت داشتن اضافه وزن، کاهش وزن. اگر با ایجاد این تغییرات فشار خون شما کنترل نشود پزشک با تجویز دارو فشار خون را تا حد مناسبی کاهش می‌دهد.
فشار خون مناسب برای هر فرد باید متناسب با نیازهای فردی او باشد. به عنوان مثال فشار خون مناسب برای سالمندان مشخص نیست. چراکه چندین مطالعه پیرامون فشار خون این گروه از افراد را مورد بررسی قرار دادند. فشار خون بالا به اندام‌های بدن همچون کلیه‌ها آسیب می‌رساند. به علاوه این بیماری بسیار آرام بروز پیدا می‌کند و معمولاً در سالمندان مشخص نمی‌شود. در واقع کاهش بیش از حد فشار خون در سالمندان خطر مرگ و میر را در آنها کاهش نمی‌دهد بلکه ممکن است بسیار خطرناک باشد.
همچنین بسیاری از افراد بالای 65 سال هنگام ایستادن احساس سرگیجه یا افتادن دارند. دلیل این حالت کاهش ناگهانی و شدید فشار خون است. این حالت فشار خون وضعیتی (یا ارتوستاتیک) نام دارد. این حالت خطر شکستگی و دیگر آسیب‌های جدی را در پی دارد. این موضوع در سالمندان ضعیف و همچنین سالمندانی که از پوکی استخوان (نازک شدن استخوان) رنج می‌برند بسیار حائز اهمیت است چراکه این افراد بیش از دیگران در معرض شکستگی ناشی از زمین خوردن قرار دارند.
بسیاری از پزشکان فشار خون 140 روی 90 میلی‌متر جیوه، 150 روی 80 میلی‌متر جیوه یا 150 بر روی 85 میلی‌متر جیوه را برای سالمندان مناسب می‌دانند. مصرف داروهای فشار خون باید کم کم افزایش پیدا کند تا مانع افت ناگهانی فشار خون شوند.