سندرم پای بیقرار (Restless legs syndrome, RLS) بیماری مرتبط با بخشی از سیستم عصبی است که باعث ایجاد تکان‌های مداوم در پا می‌شود. به علت عدم توقف حرکت پا در هنگام خواب، جز بیماری‌های مربوط به خواب محسوب می‌شود.
نشانه‌های سندرم پای بیقرار
این بیماری معمولا به درستی تشخیص داده نمی‌شود خصوصا اگر نشانه‌ها خفیف یا متناوب باشند.
بیماران مبتلا به RLS احساس ناخوشایندی مانند خارش یا سوزن سوزن شدن را در ناحیه پا یا دربرخی موارد در سایراندام‌ها مانند دست‌ها دارند و نیاز به تکان دادن آن عضو را حس می‌کنند. این حس در حالت بدون‌تحرک فرد مانند نشستن و در زمان عصر و یا شب تشدید می‌شود. هم‌چنین بی‌قراری که شامل قدم‌زدن یا تقلاکردن و مالش مداوم پاهاست نیز دراین افراد مشاهده می‌شود.
این بیماری به رده سنی و یا جنس خاصی اختصاص ندارد اما بروز آن در زنان و افراد میان‌سال شایع‌تر است.
علل سندرم پای بیقرار
سابقا تصور می‌شد این بیماری مربوط به رگ‌های آسیب دیده‌ی پا یا صدمه‌دیدن عصب حرکتی آن باشد اما امروزه این احتمالات رد شده‌اند. این بیماری ممکن است در اثر اختلالات نوروترنسمیترهای مغزی یا عدم عملکرد صحیح قسمتی از دستگاه عصبی مرکزی مسئول حرکات اتونوم باشد.
در بسیاری از موارد، پزشک به طور دقیق نمی‌تواند علت ابتلا به بیماری را مشخص کند اما تحقیقات جدید از احتمال ایفای نقش یک ژن خاص خبر می‌دهند چراکه نیمی از مبتلایان، دارای حداقل یک عضو خانواده با وضعیت مشابه بوده‌اند.
بسیاری‌از بیماری‌ها و شرایط خاص پزشکی را می‌توان به RLS مرتبط دانست. رایج‌ترین این شرایط عبارت‌اند از آنمی ناشی از کمبود‌آهن و نوروپاتی محیطی (صدمه‌دیدن اعصاب دست یا پا که با شرایطی مانند دیابت به‌وجود می‌آید).
سایر شرایط مربوط به RLS عبارت‌اند از:
- بیماری پارکینسون
- واریس
- برخی‌تومورها
- فیبرومیالژی (احساس درد مزمن در عضلات و مفاصل)
- پرکاری یا کم‌کار تیروئید
- بارداری
- استعمال دخانیات
- کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند منیزیوم یا B-12
- بیماری‌های حاد کلیه و اورومی (نارسایی کلیه که موجب انتشار سموم در بدن می‌شود)
- آمیلوئیدوز (بیماری نادری که موجب تجمع نوعی پروتئین در اندام‌هایی نظیر قلب یا کلیه می‌شود)
- آسیب‌های اعصاب نخاعی
- آرتریت روماتوئید (درد و تورم مفاصل)
- برخی داروها یا مواد خاص مانند الکل، کافئین، داروهای ضدتشنج مانند دیلانتین (Dilantin) و داروهای ضدافسردگی
- استرس
برطرف شدن موارد بالا می‌تواند به بهبود این بیماری کمک کند.
درمان سندرم پای بیقرار
درمان خاصی برای نوع اولیه‌ی این بیماری وجود ندارد هرچند پزشک می‌تواند با تجویز برخی داروها به بهبود علائم این بیماری کمک کند، اما نوع ثانویه‌ی این بیماری که با سایر شرایط پزشکی ایجاد می‌شود را می‌توان با برطرف کردن عامل ایجاد آن، درمان کرد؛ اولین گام درمان این بیماری، کنترل مصرف موادی مانند الکل، کافئین و نیکوتین است، هم‌چنین پزشک باید همه‌ی داروهای مصرف شده توسط بیمار را کنترل کند. ورزش‌کردن و تکنیک‌های ریلکسیشن می‌تواند موثر باشد.
داروهای RLS :استفاده‌ی روزانه از دارو معمولا برای کسانی تجویز می‌شود که نشانه‌های این سندرم بیش‌از 3بار در هفته درآنان بروز پیدا می‌کند. این داروها باعث درمان بیماری نمی‌شوند بلکه تنها باعث بهبود نشانه‌های آن می‌شوند. هم‌چنین پزشک با توجه یه شرایط بیمار ممکن است استفاده از آن‌ها را به زمان بروز علائم محدود کند.
رایج‌ترین داروهای تجویز شده برای بیماران RLS عبارت‌اند از:
- آگونیست‌های دوپامین مانند پرامیپکسول (pramipexole) و روپینیرول (ropinirole) که مانند نوروترنسمیتر دوپامین در مغز عمل می‌کنند.
- داروهای دوپامینرژیک شامل سینمت (Sinemet) با افزایش سطح دوپامین ممکن است به بهبود علائم بیماری کمک کنند، اما در برخی افراد استفاده‌ی روزانه باعث بروز اثرات جانبی مانند تهوع، استفراغ و حرکات غیرارادی دیگر یا دیسکینزی(dyskinesias) می‌شود.
- بنزنودیازپین‌ها مانند آلپرازولام (alprazolam) و کلونازپام (clonazepam) که نقش آرامبخش دارند و به بهبود خواب درطول بیماری کمک می‌کنند.
- اپیوم‌ها مسکن های مورفینی مانند هیدروکدن (Hydrocodone) که به علت اعتیادآور بودن این مواد، تنها درصورتی تجویز می‌شوند که سایر داروها اثر نکنند.
- ضدتشنج‌ها این داروها مانند گاباپنتین (gabapentin) برای دردهای عصبی و مزمن تجویز شده و می‌توانند به بهبود علائم بیماری کمک کنند.
- آگونیست Alpha2 باعث تحریک رسپتورهای آلفا2 در ساقه‌ی مغز و تحریک نورون‌هایی که حرکات غیرارادی ماهیچه را به عهده دارند، می‌شود. کلونیدین‌ها (clonidine) از این خانواده هستند.
راه های درمانی و تغییرات سبک زندگی بسیاری برای کنترل RLS وجود دارد اما مهم‌ترین نکته در خصوص آن، خودداری از مصرف هرگونه مکمل یا دارو بدون آگاهی پزشک است.