معادل‌های بیماری مونوزومی جزئی کروموزم 9
مونوزمی جزئی p9
سندرم 9p جزئی
کروموزوم9، مونوزومی p229
کروزموم 9، مونوزومی جزئی 9p22t-pter
سندرم حذف (p9) جزئی
سندرم حذف p9 جزئی
مونوزومی دیستال p9
حذف جزئی بازوی کوتاه کروموزوم 9
تعریف کلی بیماری
مونوزومی کروموزوم 9 از بیماری های مادرزادی نادر است که در آن حذف (مونوزومی) بخشی از کروموزوم 9 اتفاق می‌افتد. مشخصه‌ی این سندرم شامل عقب ماندگی ذهنی؛ بد‌شکلی استخوان‌های جمجمه و صورت (کرانیو فاشیال)، مثل شکل غیرعادی پیشانی (سر مثلثی شکل)، کج شدن چین‌های پلک به سمت بالا (شکاف پلکی) و صافی غیرعادی ناحیه‌ی میانی صورت (هیپوپلازی میانه صورت)؛ ناهنجاری‌های ساختاری قلب (بیماری‌های مادرزادی قلب)؛ نقایص دستگاه تناسلی مذکر و مونث به همراه ناتوانی‌های فیزیکی. در اغلب موارد بیماری، مونوزومی جزئی کروموزوم 9 ناشی از خطاهای خود به خودی ((de novo در رشد اولیه‌ی جنین به دلایلی نامعلوم می‌باشد.
علائم و نشانه‌ها
بیشتر نوزادانی که با سندرم مونوزومی 9p به دنیا می‌آیند، به هنگام تولد وزن و قد نرمالی دارند. اگر چه این اختلال با تاخیر در کسب مهارت‌های لازم برای هماهنگی اعمال حسی و حرکتی وعقب ماندگی ذهنی خفیف تا متوسط همراه است. گزارشات حاکی از آن است که بیماران مبتلا به این سندرم، دارای شخصیتی خونگرم، مهربان و اجتماعی هستند.
همان‌طور که قبلا اشاره شد، مونوزومی جزئی کروموزم 9 با ناهنجاری‌هایی در شکل استخوان جمجمه و صورت همراه است. در بسیاری از کودکان بیمار، جوش خوردن زودرس مفاصل فیبروزی استخوان پیشانی اتفاق می‌افتد (درز فرونتال) که باعث ایجاد سر مثلثی شکل (Trigonocephaly) می‌گردد. علاوه بر این، بخش خلفی جمجمه یا همان استخوان اکسی‌پیتال، مسطح است. از اختلالات دیگر استخوانی این سندرم، می‌توان حفره‌ی چشمی بزرگ (هایپرتلوریسم بینایی)؛ کج شدن چین‌های پلکی به سمت بالا، چین‌های پوستی عمودی که گوشه‌ی داخلی چشم‌ها را می‌پوشاند (چین اپی‌کانتال) و ابروهای قوس‌دار را نام برد. گاهی بیرون زدگی غیرطبیعی چشم‌ها هم مشهود است. کودکان بیمار، نواحی میانی صورتشان مسطح است، مثل بینی کوتاه، پل بینی صاف، چرخش سوراخ بینی به بالا، کانال عمودی طولانی در بالای لب فوقانی (فیلتروم)؛ فک و دهان کوچک با بیرون زدگی لب. بدشکلی‌های کرانیو فاشیال گاها به صورت قوس عمیق کام، گوش‌های غیر طبیعی و رو به پایین، گردن پرده‌دار و کوتاه با خط موی پایین‌تر تظاهر می‌یابد.
ناهنجاری های دست وپا هم دربیماران مبتلا به مونوزومی جزئی کروموزوم 9 دیده می‌شود. این ناهنجاری‌ها شامل انگشتان بلند دست و پا که به دلیل رشد بیش از حد استخوان میانی انگشتان است، شکل غیرطبیعی چین‌های بند انگشت، چین منفرد کف دست و ناخن‌های کوتاه و مربعی شکل (هایپرکانوِکس) می‌باشد.
مقالات مرتبط:
- بیماری های مادرزادی: سندرم داون
- بیماری های مادرزادی: اپی‌سپادیاس
- بیماری های مادرزادی: گاستروشزی و امفالوسل
بر اساس گزارشات مراکز درمانی، حدود یک تا دو سوم این کودکان با بیماری‌های قلبی مادرزادی به دنیا می‌یند. این بیماری‌های قلبی شامل سوراخ سپتوم بین بطنی، تنگی شریان پولمونری و مجرای شریانی باز (PDA) می‌باشد. افرادی که به PDA مبتلا هستند، کانالی که شریان ریوی و شریان آئورت را در دوران جنین به هم وصل می‌کند، بعد از تولد همچنان باز می‌ماند.(شریان پولمونری یا ریوی، خون کم اکسیژن را از بطن راست به ریه‌ها می‌برد تا تهویه صورت گیرد، و شریان آئورت خون پر اکسیژن را از بطن چپ به تمام شریان‌های بدن می‌فرستد) در افرادی که مشکل قلبی دارند، با توجه به اندازه، ماهیت و دخالت سایر ناهنجاری‌های قلبی، علائم متفاوتی بروز می‌کند.
با وجود اینکه بعضی از این بیماران علائم واضحی نشان نمی‌دهند، بعضی‌ها با مشکلاتی در خوردن، تنگی تنفس، عرق شدید، حساسیت پوست، خستگی زودرس، کبودی یا سیانوز پوست و مخاط و سایر علائم درگیر هستند. در موارد وخیم، ناهنجاری‌های مادرزادی قلبی، عوارض تهدید کننده‌ای برای افراد دارد.
مونوزومی جزئی کروموزم 9 در بعضی از بیماران به صورت اختلالات تناسلی بروز می‌کند. در مردان بیمار، این اختلالات به شکل آلت تناسلی کوچک (میکروپنیس) و بیضه‌های نزول نیافته (کریپتو‌ارکیدیسم) است یا مجرای ادراری پایین‌تر از محل طبیعی خود به بیرون باز می‌شود (هیپوسپادیاس). در زنان بیمار نیز چین‌های اطراف دهانه‌ی واژن (لابیا ماژور و لابیا مینور) می‌تواند بزرگتر و یا کوچکتر از حد معمول باشد.
همچنین در برخی از کودکان بیمار، بیرون‌زدگی بخشی از روده به دیواره‌ی قدامی شکم (فتق اینگواینال) رخ می‌دهد. در مردان، کانال اینگواینال، لوله‌ای است که قبل از تولد، بیضه از طریق آن به پایین دیواره‌ی شکمی نزول می‌کند. فتق نافی یا اُمفالوسل هم در برخی از بیماران مشاهده می‌شود. فتق نافی، یک بیرون‌زدگی روده‌ای است که توسط پوست و چربی قدام شکم پوشیده شده و در اثر ضعف عضلانی شکم در ناحیه‌ی ناف به وجود می‌آید. امفالوسل می‌تواند ارگان‌های داخل شکمی را نیز در برداشته باشد و در ناحیه‌ی ناف با پوشش نازکی از پریتونئوم به سمت بیرون برآمده شود. پریتونئوم، آستر دیواره‌ی شکم و پوشاننده‌ی اندام‌های داخل شکمی است. پاره شدن کیسه‌ی امفالوسل و عفونت ناشی از آن، زندگی کودکان را به خطر می‌اندازد.
عوارض دیگری که از این سندرم گزارش شده، عبارتند از حملات عصبی ناگهانی و غیرقابل کنترل مثل تشنج، پهن شدن نوک پستان، خمیدگی ستون فقرات و در موارد نادرتر، لب و کام شکاف‌دار و مسدود شدن راه ارتباطی دهان و بینی با لایه‌ای از استخوان (کونال آترزی)
علل بیماری
در این سندرم، حذف شدن ناحیه‌ی دور بازوی کوتاه کروموزوم 9 اتفاق می‌افتد (ناحیه‌ی دور کروموزوم، بخشی است که در محل دورتری نسبت به سانترومر قرار گرفته است) کروموزوم‌ها در هسته‌ی سلول‌ها یافت می‌شوند و حاوی اطلاعات ژنتیکی هر فرد هستند. جفت کروموزوم‌های انسانی از شماره‌ی یک تا بیست‌و‌دو نامگذاری شده‌اند و جفت بیست‌وسوم، از دو کروموزم نامساوی XY در مردان و XX در زنان تشکیل شده است. هر کروموزوم یک بازوی کوتاه p و یک بازوی بلند q دارند. این بازو‌ها در محلی به نام سانترومر به هم متصل می‌شوند. کروموزوم‌ها به قطعات کوچکتری نیز تقسیم می‌شوند؛ مثلا 9p22 مربوط به باند بیست‌و‌دوم بازوی کوتاه کروموزوم 9 است.
میزان وخامت و شدت علائم بیماری به طول و محلی از کروموزوم 9 که آسیب دیده، بستگی دارد. شواهد نشان می‌دهد که در بسیاری از مبتلایان به این بیماری، حذف 9p22 صورت می‌گیرد که به تدریج تا انتهای کروموزوم پیش می‌رود. در اغلب موارد بیماری، به دلایل نامعلومی، حذف کروموزومی به صورت خودبهخودی در رشد اولیه‌ی جنین اتفاق می‌افتد. در این شرایط، والدین کودک بیمار دارای کروموزوم سالم هستند و می‌توانند فرزندان سالمی به دنیا بیاورند.
در موارد دیگر، مونوزومی 9p در اثر جابجایی کروموزومی یکی از والدین رخ می‌دهد. جابه جایی یعنی بخش خاصی از کروموزوم جدا شده و به ناحیه‌ی دیگری متصل شود که در نتیجه‌ی آن، دگرگونی ماده‌ی ژنتیکی اتفاق می‌افتد. اگر این دگرگونی متعادل باشد، یعنی شامل تعداد ژن مشخص و متعادل از کروموزوم باشد، معمولا خطر خاصی ندارد. با این وجود، چنین جابه‌جایی‌هایی باعث اختلالات ژنتیکی در نسل‌های بعد می‌شود.
آنالیز کروموزوم‌ها و مشاوره‌ی ژنتیک برای والدینی که دارای فرزند بیمار هستند، برای تشخیص یا تایید وجود جابه‌جایی در همه‌ی کروموزوم‌ها، خصوصا کروموزوم 9 در یکی از والدین، توصیه می‌شود.
جمعیت بیمار
بررسی‌ها نشان می‌دهد که سندرم مونوزومی جزئی کروموزوم 9 در زنان شایع‌تر از مردان است. زمانی که منشا اصلی آن مشخص شد، بیش از صد مورد بیماری در مطبوعات پزشکی چاپ شده است.
اختلالات مشابه
علائم مونوزومی جزئی کروموزوم 9 با بعضی از بیماری‌های ژنتیکی دیگر مشابه است. مقایسه‌ی این بیماری‌ها باعث تشخیص افتراقی خواهد شد:
کروموزوم 9 حلقه‌ای، اختلال ژنتیکی نادری است که در آن، انتهای بازوی کوتاه و بلند کروموزوم 9 حذف و به هم متصل شده و تشکیل یک حلقه می‌دهد. علائم و یافته‌های مربوطه با توجه به مقدار و محل حذف ماده‌ی ژنتیک، می‌تواند بسیار متفاوت باشد. اگر چه در برخی از این اختلالات، علائم خاصی ظاهر نمی‌شود.
علائم کرانیوفاشیال ناشی از کروموزوم 9 حلقه‌ای شامل میکروسفالی، پیشانی مثلثی شکل، کج شدن چین پلک به سمت بالا، بیرون زدگی خفیف چشم، فک کوچک و گردن کوتاه است. در بعضی از موارد بیماری، اختلالات فیزیکی مثل عدم رشد بعد از تولد، بیماری‌های قلبی مادرزادی، مشکلات تناسلی، عقب‌ماندگی ذهنی خفیف تا متوسط و یا پایین بودن میزان هوش مشاهده می‌شود. کروموزوم 9 حلقه‌ای به دلایل نامعلومی به طور خودبهخودی در دوران رویانی به وجود می‌آید.
سندرم داون اختلال کروموزومی است که در آن سه نسخه از کروموزوم 21 وجود دارد. در برخی از موارد این سندرم، فقط بعضی از سلول‌های بدن ایراد دارند وسایر سلول‌ها طبیعی هستند(موزائیسم). شدت علائم به طول و محل کروموزوم 21 (تریزومی) که تکثیر می‌شود، بستگی دارد، حال آنکه بعضی از سلول‌ها دارای نسخه‌ی طبیعی از آن هستند.
کودکان مبتلا به سندرم داون، تون عضلانی ضعیف (هیپوتونی)، رفلکس پرشی ضعیف (Moro)، انعطاف پذیری بیش از حد مفاصل، چین منفرد کف دست و بدشکلی‌های واضح در ناحیه‌ی صورت دارند. ناهنجاری‌های کرانیوفاشیال شامل سر کوتاه و کوچک (میکروبراکی سفالی)، کج شدن چین پلکی به سمت بالا، بینی کوچک و پل بینی فشرده، صورت پهن، گوش‌های بدشکل و پوست اضافی در پشت گردن دارند. سندرم داون هم چنین با قد کوتاه، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات شنوایی، بیماری‌های قلبی و جسمی همراه است.
نشانه‌های سایر اختلالات کروموزومی شباهت زیادی با مونوزومی جزئی کروموزوم 9 دارد، لذا آزمایش ژنتیکی برای تشخیص درست نوع ناهنجاری کروموزومی ضروری است.
تشخیص
گاهی مونوزومی جزئی کروموزوم 9 قبل از تولد با فراصوت و آمنیوسنتز یا نمونه بردازی از پرزهای کوریون (CVS) تشخیص داده می‌شود. طی عکس‌برداری فراصوت از جنین، امواج صوتی بازتاب شده، تصویری از جنین در حال رشد را نشان می‌دهند که وجود ناهنجاری‌های جسمی را آشکار می‌کند. درآمنیوسنتز، از مایعی که در اطراف جنین وجود دارد، نمونه‌ای تهیه شده و مطالعه می‌شود؛ در صورتی که در CVS از خود جفت نمونه‌برداری می‌شود. مطالعات کروموزومی بر روی مایع آمنیوتیک یا بافت جفت، وجود مونوزومی جزئی کروموزوم 9 را نشان می‌دهد.
در اغلب موارد، این اختلال بعد از تولد، بر اساس ارزیابی‌های بالینی، ناهنجاری‌های فیزیکی و آنالیز ژنتیکی، تشخیص داده می‌شود. تست‌های اختصاصی دیگری نیز برای تشخیص علائم مربوط به این بیماری انجام می‌گیرد؛ مثلا برای پیدا کردن هر گونه بیماری قلبی، از معاینه‌ی قلب و ریه با استتوسکوپ، اشعه‌ی ایکس، الکتروکاردیوگرافی (EKG) و اکوکاردیوگرافی استفاده می‌شود.
درمان
درمان مونوزومی جزئی کروموزوم 9 با توجه به شدت علائم در هر بیمار صورت می‌گیرد. مراحل درمانی این نوع بیماری‌ها به همکاری تیمی از پزشکان متشکل از متخصص اطفال، کاردیولوژیست، ارتوپدیست، نورولوژیست و مددکاران اجتماعی نیاز است.
برای بیمارانی که از ناهنجاری‌های قلبی رنج می‌برند، درمان با داروهای مختلف و جراحی امکان‌پذیر است. علاوه بر این، کودکانی که امفالوسل دارند، مدت کمی بعد از تولد تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. در برخی موارد، پزشک برای اصلاح بدشکلی‌های سر و صورت و ناحیه‌ی تناسلی و فتق، عمل جراحی را پیشنهاد می‌کند. پروسه‌ی جراحی مورد نظر، بسته به وخامت علائم و نشانه‌ها با هم متفاوت است.
همان‌طور که قبلا اشاره شد، در موارد نادر، مسدود شدن راه ارتباطی دهان و بینی اتفاق می‌افتد که باعث بروز مشکلاتی در بلع، تنفس و خوردن می‌شود. برای درمان این عارضه در کودکان، باز کردن راه هوایی با سوراخ کردن نای (تراکوستومی) در اولویت قرار دارد.
به علاوه، سایراقدامات برای تغذیه‌ی کودک اعم از لوله‌ی غذایی یا پستان مصنوعی در گلوی کودک، کار گذاشته می‌شود. ترمیم کونال آترزی با استفاده از جراحی، بسته به وخامت وضعیت و وجود علائم مختل کننده‌ی حیات، ساعاتی بعد از تولد یا سنین بالاتر صورت می‌گیرد.
برای بیمارانی که دچار تشنج یا حمله‌ی عصبی می‌شوند، داروهای ضد تشنج برای کاهش مدت زمان و دفعات تشنج تجویز می‌شود. برای نوزادان، مداخلات پزشکی سریع بعد از تولد انجام می‌گیرد تا این افراد در دوران بزرگسالی از حداکثر توانایی‌های خود بهره ببرند.
مددکاری اجتماعی می‌تواند در تحصیل، مراقبت خانگی، گفتار درمانی و ارتباطات اجتماعی مفید واقع شود. مشاوره‌ی ژنتیک برای افراد بیمار و خانواده‌هایشان کمک کننده خواهد بود. سایر روش‌های درمانی، برای از بین بردن علائم آزاردهنده‌ی مونوزومی جزئی کروموزوم 9 به کار می‌رود.