سندرم روده تحریک پذیر یا IBS که اغلب با بیماری التهابی روده اشتباه گرفته می‌شود، با علائم یبوست، اسهال، دل پیچه، درد شکم و نفخ بروز می‌کند اما علامت غالب در هر فرد متفاوت است. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است. در این مقاله به طور کامل به بررسی این سندرم پرداخته و با علل بروز، علائم و درمان سندرم روده تحریک پذیر آشنا خواهید شد. همچنین پزشکان ما آماده پاسخگویی به سوالاتتان در بخش نظرات هستند. با ما همراه باشید.
این بیماری با وجود شیوع بالای آن در جامعه، ناشناخته باقی مانده است. احتمالا علت ناشناختگی این سندرم، بروز آن در دستگاه گوارش می‌باشد، که عضوی پویاست. دستگاه گوارش شامل معده، روده و کولون است که تحت تاثیر دستگاه عصبی قرار می‌گیرد و شامل صدها نوع باکتری است که به هضم غذا کمک می‌کنند.
بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر، مجموعه‌ای از علائم شامل یبوست یا اسهال، درد شکم، تغییر در اجابت مزاج را بروز می‌دهند. علت این علائم هنوز مشخص نشده است اما ظهور این علائم به معنی وجود یک اختلال در عملکرد روده است، حتی اگر فرد ظاهراً سالم باشد.
IBS در هر کسی می‌تواند رخ دهد ولی داشتن علائم برای بیشتر از دو هفته در افرادی کمتر از ۴۵ سال مشکوک به نظر می‌آید.
پیش از بررسی سایر موارد لازم است با تفاوت این بیماری با بیماری التهابی روده آشنا شوید، زیرا اشتباه گرفتن این دو بیماری معمولاً شایع است:
تفاوت بیماری التهابی روده با سندرم روده تحریک پذیر
بیماری التهابی روده و سندرم روده تحریک پذیر هر دو می‌توانند باعث ناراحتی شکم و اسهال شوند. بیماری التهابی روده اصطلاحی برای دسته‌ای از بیماری‌های التهابی است که دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهند که شامل بیماری کرون و کولیت اولسراتیو هستند. اگرچه علائم بیماری التهابی روده (IBD) و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می‌توانند شبیه به یکدیگر باشند، اما این بیماری‌ها علل و درمان‌های کاملاً متفاوتی دارند. بیماری التهابی روده سبب التهاب دستگاه گوارش می‌شود که از دهان شروع و از طریق معده و روده تا مقعد گسترش می‌یابد. بیماری التهابی روده بیماری طولانی‌مدت و بدون درمان می‌باشد.
بیماری کرون می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، این نوع از IBD بیشتر بر روده کوچک و ابتدای روده بزرگ اثر می‌گذارد. بیماری کرون می‌تواند التهابی ایجاد کند که به چندین لایه دیواره دستگاه گوارش آسیب بزند.
پس بطور خلاصه تا به اینجا باید بدانید که بیماری التهابی روده با سندرم روده تحریک پذیر تفاوت دارد.
حال به بررسی موضوع اصلی می‌پردازیم.
انواع سندرم روده تحریک پذیر
بر اساس غلظت مدفوع، این بیماری به چهار نوع تقسیم می‌شود:
:IBC-C علامت غالب آن یبوست است.
IBS-D: علامت غالب آن اسهال است.
IBS-M : همراه با هر دو عامل اسهال و یبوست به طور تناوبی
IBS-U: این نوع دارای علائم خاصی نمی‌باشد و ترکیبی از علائم بالا می‌باشند.
علل و علائم سندرم روده تحریک پذیر
یبوست، اسهال، دل پیچه، درد شکم و نفخ علائم غالب این بیماری هستند اما علامت غالب در هر فرد متفاوت است. استرس و تغییرات هورمونی مثل در دوران قاعدگی، می‌توانند باعث تشدید علائم در افراد مستعد شوند.
به طور معمول مواد غذایی در دستگاه گوارش توسط انقباضات عضلانی پیش می‌روند، اما در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر انقباضات دستگاه گوارش هماهنگ نیستند، طبق اعلام Mayo Clinic این انقباضات ممکن است کوتاه یا خیلی طولانی شوند که در هر دو صورت می‌تواند علائم ناراحت‌کننده و دردناکی ایجاد کند.
دانشمندان هنوز علت دقیق سندرم روده تحریک پذیر را نمی‌دانند اما چند احتمال برای آن وجود دارد.
محرک‌های این بیماری معمولاً شامل عوامل محیطی، رژیم غذایی، استرس، اضطراب و باکتری‌های روده هستند.
سندرم روده تحریک پذیر به احتمال زیاد دارای زمینه‌ی ژنتیکی نیز می‌باشد. در پژوهشی که در مجله آمریکایی Gastroenterology منتشر شده، دانشمندان خانواده‌هایی از افراد مبتلا به این سندرم را با خانواده‌های گروه شاهد مقایسه کردند و دریافتند که علائم بیماری در خانواده‌های نیمی از افراد مبتلا وجود دارد که به صورت قابل توجهی بیشتر از خانواده‌های گروه شاهد است.
تحقیقات دیگری نیز وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی سطح غیر طبیعی سروتونین در دستگاه گوارش در این بیماران هستند، که ممکن است علت این بیماری باشد. سروتونین معمولاً به عنوان یک ماده شیمیایی در مغز شناخته می‌شود اما حدود ۹۵ درصد از سروتونین در دستگاه گوارش یافت می‌شود. طبق اعلام موسسه ملی بهداشت (NIH) سروتونین معمولاً از دستگاه گوارش خارج می‌شود اما در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر، سروتونین از دستگاه گوارش خارج نمی‌شود و انباشته‌شدن آن سبب بروز علائم این بیماری می‌شود.
عوارض سندرم روده تحریک پذیر
این سندرم، آسیب دائمی ایجاد نمی‌کند و زمینه ساز بیماری‌هایی مثل سرطان نمی‌شود اما کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال علائم این بیماری می‌تواند عملکردهای اجتماعی فرد را با مشکل مواجه کند و یا باعث افزایش غیبت فرد از محیط کارش شود، همچنین درد و ناراحتی ناشی ار این سندرم می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد. در نهایت مجموع عوارض گفته شده، ممکن است به افسردگی منجر شود.
تشخیص سندرم روده تحریک پذیر
تقریباً هیچ تست مشخصی برای تشخیص IBS وجود ندارد؛ پزشک مربوطه با بررسی سابقه بیماری فرد، بررسی نمونه‌های خونی و ژنتیکی وجود بیماری را تشخیص می‌دهد. آزمایش نمونه خونی برای چک کردن بیماری مرتبط با سلیاک، آزمایش مدفوع برای کنترل عفونت روده و کولونوسکوپی برای اطمینان از عدم سرطان روده برای فرد بیمار انجام خواهدشد. به ویژه اگر بیمار سن بالای ۵۰ داشته باشد؛ عوارض جانبی مثل کاهش وزن و اسهال خونی را متحمل می‌شود.
علائم کلی که می‌توانند به تشخیص این بیماری کمک کند شامل درد شکم که بیش از ۱۲ هفته از سال وجود داشته‌باشد، ناپدید شدن درد بعد از اجابت مزاج، تغییر در ویژگی‌های اجابت مزاج مثل دردناک شدن آن و یا وجود خون در مدفوع، علائم غیر روده‌ای مانند کاهش وزن و تب نیز ممکن است در این بیماران مشاهده گردد.
درمان سندرم روده تحریک پذیر
هیچ درمان قطعی برای سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد. اما مکمل‌ها و داروهای تجویزی ممکن است در زمینه‌ی رفع علائم این بیماری کارساز باشد. هدف اصلی در درمان سندرم روده تحریک پذیر از بین بردن علائم آزاردهنده‌ی آن است؛ اما باید توجه داشت این بیماری انواع متفاوتی دارد؛ پس متدهای درمانی هم متفاوت خواهد بود.
رژيم غذایی مناسب
طبق گزارش مکنزی و همکارانش تغییر در رژیم غذایی می‌تواند علائم دو سوم از افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر را بهبود بخشد. تغییراتی که به بهبود علائم این بیماری کمک می‌کنند عبارتند از:
۱– رژیم غذایی سرشار از فیبر
فیبر حجم مدفوع را زیاد کرده و به حرکت‌کردن آن کمک می‌کند. به طور متوسط بزرگسالان باید ۲۰ تا ۳۵ گرم فیبر در روز مصرف کنند. در حالیکه این مسئله ساده به نظر می‌رسد اما مرکز ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی تخمین می‌زند که بیشتر مردم فقط ۵ الی ۱۴ گرم در روز فیبر مصرف می‌کنند.
غذاهای سرشار از فیبر مثل میوه، سبزیجات، تمام غلات و مواد غذایی که مانع یبوست می‌شوند، هستند. اما اگر مصرف زیاد غلات موجب نفخ شکم می‌شود، می‌توانید از فیبرهای محلولی که در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود بجای غلات استفاده کنید.
۲– رژیم غذایی کم فیبر
در حالیکه فیبر می‌تواند برای برخی افراد مبتلا به IBS کمک کند، مصرف بیش از حد فیبر بخصوص اگر فرد نفخ و اسهال زیاد داشته باشد، می‌تواند علائم را بدتر کند. قبل از اینکه شما به طور کامل فیبر را از رژیم غذایی خود حذف کنید، بر روی فیبر و منابع محلول فیبر موجود در موادی مانند سیب، انواع توت‌ها، هویج، بلغور و جو دوسر تمرکز کنید. فیبر محلول برخلاف فیبر نامحلول که باعث افزایش حجم می‌شود، در آب حل می‌شوند. منابع فیبرهای نامحلول شامل کل غلات، آجیل، گوجه‌فرنگی، کشمش، کلم‌بروکلی و کلم است. فرد همچنین ممکن است ۳۰ دقیقه قبل از خوردن فیبر برای کاهش اثرات آن در شرایطی مانند مصرف غذا در رستوران و بیرون از خانه داروهای ضداسهال مصرف کند که این روش مفید است اما در دراز مدت تبدیل به عادت می‌شود.
۳– رژیم‌غذایی فاقد گلوتن
گلوتن پروتئینی است که در غلاتی مانند نان و برنج یافت می‌شود. در صورتیکه فرد نتواند این پروتئین را تحمل کند، روده‌های فرد دچار آسیب خواهد شد. برخی از افراد دارای حساسیت یا عدم تحمل گلوتن نیز ممکن است سندرم روده تحریک پذیر(IBS) را تجربه کنند. در برخی موارد رژیم غذایی فاقد گلوتن ممکن است علائم را کاهش دهد.
مصرف جو، چاودار (گندم سیاه) و گندم را محدود کنید و ببینید آیا مشکلات گوارشی بهبود می‌یابد یا نه. اگر طرفدار نان و ماکارونی هستید و با این وجود می‌خواهید علائم شما بهبود یابد، شما می‌توانید از انواع فاقد گلوتن این محصولات استفاده کنید.
۴– محدود کردن رژیم غذایی در سندرم روده تحریک پذیر
رژیم غذایی محدود به این معنا است که برخی موادغذایی برای مدت طولانی از رژیم غذایی بیمار حذف شود تا نتیجه بگیریم که آیا این موادغذایی باعث بدتر شدن سندرم روده تحریک پذیر می‌شوند یا نه. بنیاد بین المللی اختلالات گوارشی عملکردی (IFFGD) توصیه به عدم مصرف از این چهار ماده‌ی غذایی رایج ایجاد کننده‌ی علائم می‌کند:
- قهوه
- شکلات
- فیبرهای نامحلول
- آجیل
با این حال، شما باید هر گونه مواد غذایی را که احتمال می‌دهید باعث ایجاد علائم می‌شود را بمدت ۱۲ هفته از رژیم خود به طور کامل حذف کنید و به هر گونه تفاوت در علائم سندرم روده تحریک پذیر(IBS) خود توجه کنید و سپس سراغ لیست غذاهای بعدی خود بروید.
۵– رژیم کم‌چرب
مصرف طولانی مدت غذهای پرچرب می‌تواند باعث ایجاد مشکلات دیگری از جمله چاقی شود. موادغذایی پرچرب دارای فیبر کم می‌باشند که این موضوع باعث بدتر شدن علائم سندرم روده تحریک پذیر می‌شود. طبق اطلاعات بدست آمده از Cleveland Clinic مواد غذایی پرچرب برای افرادی که سندرم روده تحریک پذیر در آن‌ها هم همراه با یبوست و هم همراه با اسهال است، می‌تواند مضر باشد. استفاده از مواد غذایی کم‌چرب هم به سلامت قلب کمک می‌کند و هم علائم ناراحت کننده‌ی روده را کاهش می‌دهد.
بجای استفاده از مواد غذایی سرخ شده و چربی‌های حیوانی سعی کنید از گوشت بدون چربی، میوه و سبزیجات، غلات و محصولات لبنی کم‌چرب استفاده کنید.
۶– رژیم غذایی کم FODMAP
FODMAP کربوهیدراتی می‌باشد که هضم آن برای روده سخت است. چراکه این موادغذایی مقدار زیادی آب را به داخل روده‌ها وارد می‌کنند و افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر دفع گاز، نفخ و اسهال بیشتری را بعد از مصرف این موادغذایی تجربه خواهندکرد. مخفف این عبارت شامل الیگوساکاریدهای قابل تخمیر، دی‌ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلیولها است. محدودکردن مصرف این موادغذایی به مدت ۸-۶ هفته می‌تواند علائم سندرم روده تحریک پذیر را در شما کاهش دهد.
این نکته بسیار مهم می‌باشد که همه‌ی کربوهیدرات‌ها شامل این دسته نمی‌شوند. برای رسیدن به نتیجه‌ی مناسب، بهتر است که برخی موادغذایی را از رژیم غذایی خود حذف کنید. این موادغذایی شامل:
- لاکتوز (شیر، بستنی، پنیر و ماست)
- برخی میوه‌ها (هلو، هندوانه، گلابی، انبه، سیب و آلو)
- حبوبات
- شیرین‌کننده‌ها
- نان گندم، ماکارونی و غلات
- بادام هندی و پسته
- برخی سبزیجات (بروکلی، پیاز، قارچ، کنگر و گل‌کلم)
بخاطر داشته‌باشید که اگرچه این رژیم باعث محدودشدن مصرف برخی موادغذایی می‌شود اما همه‌ی غذاها را از این دسته‌ها حذف نمی‌کند. به عنوان مثال اگر شیر می‌نوشید، شیر فاقد گلوکز مصرف کنید. برای جلوگیری از وعده‌های غذایی بیش از حد محدود، قبل از شروع هر رژیمی با متخصص رژیم‌غذایی صحبت کنید.
این پژوهشگران نشان دادند که داشتن یک رژیم غذایی منظم و اختصاص‌دادن زمان برای نشستن و جویدن کامل مواد غذایی و غذانخوردن در آخر شب (قبل از خواب) می‌تواند تا حدود زیادی علائم این بیماری را کاهش دهد.
داروها
موارد زیر می‌توانند به درمان علائم IBS کمک کنند:
- داروهای آنتی اسپاسمودیک: این داروها باعث کاهش گرفتگی‌های شکم و درد از طریق شل کردن عضلات روده می‌شوند.
- داروهای Bulk formin Laxative : این داروها می‌توانند به بهبود یبوست کمک کنند.
- داروهای Antimotility: این داروها باعث کاهش علائم اسهال می‌شوند. شامل لوپیرامید که باعث کاهش انقباضات عضلات روده می‌شوند.
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای: این داروها اغلب به کاهش درد و گرفتگی عضلات شکم کمک می‌کنند.
داروهایی که مخصوص درمان IBS می‌باشند شامل:
- آلوسترون (Lotronex): برای اسهال شدید در زنان
- لوبیپروستون (Amitiza): برای یبوست در زنان مبتلا به IBS
- ریفاکسامین: نوعی آنتی‌بیوتیک است که به کاهش اسهال کمک می‌کند
- الوکسادین
آلوسترون و لوبیپروستون میانجی‌های خاص سندرم روده تحریک پذیر هستند. اولین اثر آن‌ها در گیرنده‌های عصبی دستگاه گوارش، کم کردن سرعت انقباضات و کاهش علائم اسهال است. اما با توجه به عوارض زیاد مصرف این داروها تنها در موارد شدید بیماری از آن‌ها استفاده می‌شود. لوبیپروستون، با افزایش مایع در روده باعث کاهش یبوست نیز می‌شود. البته این دو دارو تنها برای زنان پاسخگو هستند.
این موارد در واقع داروهای خط آخر هستند که اگر تغییر سبک زندگی و مداخلات دارویی اثری نداشتند و علائم شدید باقی ماندند، تجویز می‌شوند.
چند درمان جایگزین نیز هم‌اکنون در حال بررسی هستند. اما تحقیقات نشان دهنده‌ی اثر بخشی محدود این درمان‌هاست. نمونه‌هایی از این درمان‌ها شامل گیاهان دارویی، روغن نعناع، پروبیوتیک، طب سوزنی و هیپنوتیزم است. طبق اعلام مرکز ملی طب مکمل و جایگزین، هیبنوتیزم روشی است که معمولاً برای درمان علائم این بیماری استفاده می‌شود، حتی برخی تحقیقات نشان داده‌اند که هیپنوتیزم ممکن است افسردگی و اضطراب را نیز کاهش دهد.