تومور مغزی توده یا رشد غیرعادی سلولها در مغز یا نزدیک به آن است. انواع مختلفی تومور مغزی وجود دارد. برخی انواع آن غیرسرطانی (خوش‌خیم) اند و برخی دیگر سرطانی (بدخیم) می‌باشند. تومورهای مغزی امکان شروع در مغز را دارند (تومورهای مغزی اولیه)، یا امکان دارد سرطان در دیگر نقاط بدن آغاز شده و به مغز گسترش یابد (تومورهای مغزی ثانویه یا متاستاتیک).
سرعت رشد تومورهای مغزی بسیار با هم متفاوت است. این سرعت به همراه محل قرارگیری تومور چگونگی تأثیر آن بر عملکرد سیستم عصبی را تعیین خواهد کرد. گزینه‌های درمانی تومور مغزی به نوع تومور، اندازه و محل آن بستگی دارند.
علائم تومور مغزی
علائم و نشانه‌های تومور مغزی به طور عمده‌ای متفاوت از هم اند و بستگی به اندازه، محل و سرعت رشد تومور دارند. علائم و نشانه‌های کلی به‌دلیل وجود تومور مغزی:
- ظهور یا تغییری جدید در الگوی سردردها
- سردردهایی که تدریجاً متناوب‌تر و شدیدتر شوند.
- حالت تهوع یا استفراغ بدون توجیه
- مشکلات بینایی، مثل تاری دید، دوبینی یا کاهش بینایی محیطی
- از دست دادن تدریجی حس و حرکت در بازو یا پا
- دشواری در حفظ تعادل
- دشواری در تکلم
- گیجی در مسائل روزمره
- تغییرات رفتاری یا شخصیتی
- تشنج، مخصوصاً در کسی که سابقه‌ی تشنج نداشته باشد.
- مشکلات شنوایی
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن علائم و نشانه‌های پایدار به پزشک اطلاع دهید.
علل تومور مغزی
تومور مغزی اولیه
تومورهای مغزی اولیه در خود بافت‌های مغز یا بافت‌های نزدیک به آن ایجاد می‌شوند؛ مثل غشای پوشاننده‌ی مغز (مننژ)، اعصاب مغزی، غده‌ی هیپوفیز یا اپی‌فیز (پینه‌آل)
تومورهای مغزی اولیه با ایجاد خطا (جهش) در DNA سلولها به‌وجود می‌آیند. این جهش‌ها به سلولها اجازه می‌دهند با سرعت رشد کرده و تکثیر شوند بدون این که بمیرند. نتیجه توده‌ای از سلول‌های غیرعادی است که تومور را شکل می‌دهد.
تومورهای اولیه بسیار کمتر از توموهای ثانویه هستند که در آن‌ها سرطان از جای دیگری به مغز گسترش می‌یابد. انواع مختلفی از تومورهای مغزی اولیه وجود دارند که هر کدام نام خود را سلولی که از آن منشأ گرفته می‌گیرند؛ برای مثال:
- گلیوماها: این تومورها در مغز یا نخاع ایجاد شده و شامل آستروسیتوماها، اپاندیوماها، گلیوبلاستوماها، اُلیگوآستروسیتوماها و اُلیگودندروگلیوماها هستند.
- مننژیوماها: این تومور از پرده‌ی مننژ اطراف مغز و نخاع منشأ می‌گیرد. بیشتر مننژیوماها غیرسرطانی اند.
- نوروم‌های شنوایی (شوانوماها): این تومورهای در اعصاب کنترل تعادل و شنوایی موجود در گوش داخلی درون مغز منشأ می‌گیرند.
- آدنوم‌های هیپوفیزی: این تومورها اکثراً خوش‌خیم اند و در غده‌ی هیپوفیز قاعده‌ی مغز شکل می‌گیرند. این تومورهای با هدف قرار دادن هورمون‌های هیپوفیزی بر کل بدن تأثیر می‌گذارند.
- مدولوبلاستوم‌ها: این‌ها شایع‌ترین تومورهای سرطانی در کودکان هستند. مدولوبلاستوم در قسمت پشت و تحتانی مغز ایجاد شده و تمایل دارد از طریق مایع نخاعی گسترش یابد. این تومورها در بزرگسالان کمتر شایع اند ولی اتفاق می‌افتند.
- تومورهای نورواکتودرمال اولیه (PNETs): این تومورهای نادر و سرطانی در سلول‌های رویانی (جنینی) مغز ایجاد می‌گردند و هر جایی از آن می‌توانند باشند.
- تومورهای سلول زایا (ژرم‌سل): این تومورها شاید در کودکی به‌وجود بیایند، جایی که بیضه‌ها یا تخمدان‌ها در حال شکل‌گیری هستند اما برخی اوقات به نقاط دیگر بدن از جمله مغز نیز می‌روند.
- کرانیوفارنژیوماها: این تومورها نادر و غیرسرطانی اند و در نزدیکی غده‌ی هیپوفیز مغز شروع می‌شوند؛ غده‌ی هیپوفیز با ترشح هورمون‌ها کنترل بدن را در اختیار دارد. با رشد آهسته‌ی کرانیوفارنژیوما این غده و سایر ساختارهای نزدیک به مغز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
تومور مغزی متاستاتیک
تومورهای مغزی ثانویه (متاستاتیک) در جاهای دیگر بدن شروع شده و سپس به مغز متاستاز می‌دهند. این تومورها معمولاً مربوط به افرادی است که اغلب سابقه‌ی سرطان دارند اما در موارد نادر، تومور متاستاتیک مغزی شاید اولین علامت سرطانی باشد که در جای دیگر بدن شکل گرفته است. تومورهای ثانویه بسیار بیشتر از تومورهای اولیه‌ی مغز شایع هستند.
هر سرطانی می‌تواند به مغز گسترش یابد ولی شایع‌ترین انواع آن عبارتند از:
- سرطان پستان
- سرطان کولون
- سرطان کلیه
- سرطان ریه
- ملانوما
عوامل خطر تومور مغزی
در بیشتر افرادی که تومورهای مغزی اولیه دارند، دلیل ایجاد تومور معلوم نیست اما پزشکان برخی عوامل را شناسایی کرده‌اند که شاید خطر تومور مغزی را بالا ببرد:
- سن: خطر تومور مغزی با افزایش سن بیشتر می‌شود. تومورهای مغزی بیشتر در بزرگسالان مسن شایع اند ولی نمی‌توان گفت که در سنین دیگر اتفاق نمی‌افتند. برخی انواع تومور هم وجود دارد که تقریباً فقط در کودکان دیده می‌شود.
- قرار گرفتن در معرض پرتو: هر کسی که در معرض پرتوهای یونیزان قرار گرفته باشد در خطر تومور مغزی است. نمونه‌هایی از پرتوی یونیزان عبارت است از رادیوتراپی برای درمان سرطان و پرتوهای بمب‌های اتمی. انواع شایع‌تر پرتوها را می‌توان در میدان‌های الکترومغناطیسی از خطوط انتقال نیرو و پرتوهای رادیوفرکانس از گوشی‌های همراه و فِرهای میکروویو دید ولی ارتباط این‌ها با تومورهای مغزی ثابت نشده است.
- سابقه‌ی خانوادگی: قسمتی اندکی از تومورهای مغزی در خانواده‌هایی با تومور مغزی یا برخی سندرم‌های ژنتیکی که خطر آن را بالا می‌برند مشاهده می‌شود.
تشخیص تومور مغزی
اگر پزشک به وجود تومورهای مغزی مشکوک شود تست‌ها و روش‌های زیر را پیشنهاد خواهد داد:
- معاینه‌ی عصبی: این معاینه‌ی عصبی، در میان چیزهای دیگر، شامل بررسی بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت و رفلکس‌هاست. دشواری در یکی یا بیشتر این زمینه‌ها شاید سرنخ‌هایی درباره‌ی قسمتی از مغز که می‌تواند تحت تأثیر تومور قرار گیرد در اختیار پزشک قرار دهد.
- تست‌های تصویربرداری: تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) به طور وسیعی برای کمک به تشخیص تومورهای مغزی استفاده می‌شود. در برخی موارد نوعی رنگ هم از طریق ورید بازو برای مطالعه‌ی MRI تزریق می‌شود. برخی اجزای تخصص‌یافته‌تر اسکن‌های MRI (شامل MRIعملکردی، MRI پرفیوژن و طیف‌سنجی تشدید مغناطیسی) به ارزیابی درمان تومور کمک می‌کنند. دیگر تست‌های تصویربرداری شامل برش‌نگاری کامپیوتری (CT) و برش‌نگاری گسیل پوزیترون (PET) است.
- تست برای یافتن سرطان در نقاط دیگر بدن: اگر پزشک مشکوک شود که تومور در نتیجه‌ی گسترش سرطان است، تست‌هایی برای تعیین محل آن انجام می‌شود. CT اسکن قفسه‌ی سینه برای بررسی علائم سرطان ریه یکی از آن‌هاست.
- جمع‌آوری و تست نمونه‌ی بافتی غیرعادی (بیوپسی): نمونه‌برداری حین عمل برای برداشتن تومور یا با استفاده از سوزن انجام می‌شود.
بیوپسی سوزن استروتاکتیک شاید برای تومورهایی که دسترس به نواحی آن‌ها سخت است یا در نواحی بسیار حساسی هستند انجام گیرد. جراح حفره‌ی کوچکی در مغز ایجاد کرده و سوزن نازکی را در آن قرار می‌دهد. با استفاده از این سوزن بافت برداشته می‌شود که اغلب با MRI یا CT این کار را هدایت می‌کنند.
این نمونه بیوپسی سپس زیر میکروسکوپ برای تعیین سرطانی یا خوش‌خیم بودن بررسی می‌شود. این اطلاعات برای تشخیص و پیش‌آگهی و راهنمای درمان بسیار مهم است.
درمان تومور مغزی
درمان تومور مغزی به اندازه، نوع و محل تومور بستگی دارد؛ همچنین به سلامت کلی و عملکرد فرد.
جراحی
اگر تومور مغزی در محلی قابل‌دسترسی قرار گرفته باشد، جراح هرچقدر که بتواند از آن را خارج خواهد کرد.
در برخی موارد، تومورهای کوچک و قابل جدا شدن از بافت اطراف مغزی هستند که این ویژگی برداشت کلی آن را امکان‌پذیر می‌کند. در موارد دیگر، تومورها را نمی‌توان از بافت‌های اطراف جدا کرد یا در نواحی حساسی قرار گرفته‌اند که جراحی را خطرناک می‌کند. در این موقعیت‌ها پزشک تا خطر ایجاد نگردد هرچقدر که بتواند از تومور خارج خواهد کرد.
حتی برداشت قسمتی از تومور می‌تواند به کاهش علائم و نشانه‌ها کمک کند. جراحی برای خارج کردن تومور مغزی با خطر همراه است؛ مثل عفونت و خونریزی. خطرات دیگر شاید بسته باشد به قسمتی از مغز که تومور در آن قرار گرفته؛ برای مثال، جراحی تومور نزدیک اعصاب بینایی خطرات نابینایی را در پی دارد.
رادیوتراپی
رادیوتراپی با استفاده از پرتوهای با انرژی بالا، مثل اشعه‌ی X یا پروتون برای نابودی سلول‌های تومور استفاده می‌کند. این پرتوها امکان دارد از ماشینی بیرون بدن یا در موارد نادر در درون بدن، نزدیک تومور بیرون بیایند (براکی‌تراپی).
پرتوتابی خارجی فقط روی ناحیه‌ای از مغز که تومور قرار گرفته تمرکز می‌کند یا به تمام مغز اثر خواهد گذاشت. نوع دوم معمولاً هنگام گسترش تومور از دیگر نواحی به مغز استفاده می‌شود.
عوارض رادیوتراپی به نوع و دُز پرتوی دریافتی بستگی دارد. عوارض جانبی شایع در طول زمان یا بلافاصله پس از آن شامل خستگی، سردرد و تحریک‌پذیری پوست سر است.
پرتوجراحی
پرتوجراحی استروتاکتیک نوع کلیشه‌ای جراحی نیست. به جای آن، از پرتوهای بسیار متمرکز برای کشتن سلول‌های تومور در ناحیه‌ای بسیار کوچک استفاده می‌شود. هر پرتو به‌تنهایی زیاد قوی نیست ولی وقتی همگی با هم یکی می‌شوند دُز بالایی برای کشتن سلول‌های تومور جمع می‌گردد.
انواع مختلفی فناوری در پرتوجراحی استفاده می‌شود تا پرتوتاپی را به تومور مغزی انتقال دهد؛ مثل چاقوی گاما یا شتاب‌دهنده‌ی خطی (LINAC). پرتوجراحی معمولاً به عنوان تک درمان انجام می‌شود در بیشتر موارد پس از اتمام آن می‌توان به خانه رفت.
چاقوی گاما
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی از داروها برای کشتن سلول‌های توموری استفاده می‌کند. داروهای شیمی‌درمانی را می‌توان به صورت قرص یا تزریق وریدی (داخل‌وریدی) دریافت کرد. داروی شیمی‌درمانی معمول برای تومورهای مغزی تموزولومید (Temodar) است که به صورت قرص مصرف می‌شود. بسیاری از داروی‌های دیگر شیمی‌درمانی نیز در دسترس اند و شاید بسته به نوع سرطان تجویز شوند. عوارض شیمی‌درمانی به نوع دُز داروی دریافتی بستگی دارد. شیمی‌درمانی می‌تواند حالت تهوع، استفراغ و ریزش مو را سبب شود.
دارودرمانی هدفمند
درمان‌های دارویی هدفمند روی موارد غیرعادی ویژه در سلول‌های سرطانی تمرکز می‌کنند. با مسدود کردن این موارد غیرعادی، درمان‌های دارویی هدفمند می‌تواند موجب مرگ سلول‌های سرطانی شود.
یکی از دارودرمانی‌های هدفمند برای درمان نوعی از تومور مغزی به نام گلیوبلاستوما، بواسیزوماب (Avastin) است. این دارو، از طریق ورید تجویز می‌شود و از شکل گرفتن عروق جدید جلوگیری می‌کند و خونرسانی به تومور را متوقف می‌کند.
داروی هدفمند اورولیموس (Afinitor) برای درمان تومور خوش‌خیم مغزی در افرادی با ناهنجاری ژنتیکی توبروس اسکلروز استفاده می‌شود. اورولیموس آنزیمی را که در بدن در رشد سلول‌های سرطانی دخیل است مسدود می‌کند.
توانبخشی پس از درمان
چون تومور مغزی احتمال تشکیل در نواحی حرکتی، گفتاری، بینایی و تفکر مغز را دارد، توانبخشی شاید بخشی از بازیابی باشد:
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- آموزش به کودکان در سن مدرسه
طب جایگزین
مطالعات کمی در مورد مکمل‌ها و درمان‌های جایگزین تومور مغزی انجام شده است و هیچ کدام تأیید نشده‌اند. با این حال شاید موارد مفیدی وجود داشته باشد که باید به سمع پزشک برسند. برخی از این درمان‌های تکمیلی از این قرارند:
- طب سوزنی
- هیپنوتیز
- مدیتیشین (مراقبه)
- موسیقی‌درمانی
- تمرین‌های آرامشی
کنار آمدن و حمایت
تشخیص تومور مغزی می‌تواند غافلگیرکننده و ترسناک باشد و حسی القا کند که کنترل کمی بر سلامتی‌تان دارید. با این حال قدم‌هایی است که می‌توانید برای کنار آمدن با این مشکل بردارید.
- درباره‌ی تومور مغزی اطلاعات کافی بدست بیاورید تا در مراقبت از خود تصمیم‌های صحیحی بگیرید.
- نزدیک خانواده و دوستانتان باشید.
- کسی را برای صحبت کردن پیدا کنید.