نگاه کلی
بیماری مزمن کلیوی که به آن آسیب مزمن کلیه نیز گفته می‌شود از دست رفتن تدریجی عملکرد کلیه می‌باشد. کلیه‌ها مواد زاید و مایعات اضافی را از خون فیلتره کرده و وارد ادرار می‌کنند. هنگامی که بیماری مزمن کلیوی به مرحله انتهایی و پیشرفته خود برسد، مقادیر خطرناک مایعات، الکترولیت‌ها و مواد زاید می‌توانند در بدن انباشته شوند.
در مراحل ابتدایی این عارضه، فرد علائم و نشانه‌های مختصری دارد. بیماری مزمن کلیوی تا زمانی که عملکرد کلیه به طور قابل توجهی مختل نگردد تظاهر نخواهد کرد.
در درمان آسیب مزمن کلیوی تمرکز بر روی کاهش سرعت پیشرفت آسیب کلیه است که اغلب از طریق کنترل علت زمینه‌ای انجام می‌گیرد. بیماری مزمن کلیوی می‌تواند منجر به آسیب کلیوی مرحله انتهایی(end stage)برسدکه بدون دیالیز یا پیوند کلیه کشنده است.
علائم بیماری مزمن کلیه
اگر پیشرفت آسیب به آرامی صورت گیرد، علائم و نشانه‌های بیماری مزمن کلیوی تدریجاً ایجاد خواهد شد. علائم و نشانه‌های بیماری کلیوی عبارتنداز:
- حالت تهوع
- استفراغ
- کاهش اشتها
- خستگی و ضعف
- مشکلات خواب
- تغییر در مقدار ادرار
- کاهش تیزهوشی
- کرامپ عضلانی
- تورم پا و وچ پا
- خارش مداوم
- درد قفسه سینه، در صورتیکه مایع در اطراف پوشش قلب جمع شود
- تنگی نفس، در صورت تجمع مایع در ریه
- افزایش فشارخونی که کنترل آن مشکل باشد
علائم و نشانه‌های بیماری کلیوی اغلب غیراختصاصی هستند، بدین معنا که می‌توانند توسط سایر بیماری‌ها نیز ایجاد شوند. به دلیل اینکه کلیه بسیار خوب خود را آداپته می‌کند و می‌تواند عملکرد از دست رفته را جبران کند، علائم و نشانه‌ها ممکن است تا زمانی که آسیب غیرقابل برگشتی وارد نشده باشد ظهور نکنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد هر یک از علائم بیماری کلیوی را داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند.
اگر فرد عارضه‌ای دارد که خطر بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد، پزشک احتمالا فشارخون و عملکرد کلیه را از طریق آزمایش خون و ادرار در هر مراجعه بررسی خواهد کرد.
علل بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیوی زمانی ایجاد می‌شود که یک بیماری یا عارضه عملکرد کلیه را مختل کرده و سبب آسیب کلیوی می‌گردد که طی ماه‌ها یا سال‌ها بدتر می‌شود.
بیماری‌ها و عارضه‌هایی که بیماری مزمن کلیوی ایجاد می‌کنند عبارتنداز:
- دیابت نوع 1 یا 2
- فشارخون بالا
- گلومرونفریت(التهاب واحدهای فیلتره کننده کلیه)
- نفریت بینابینی(التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف)
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- انسداد طولانی مدت مجرای ادراری ناشی از بیماری‌هایی مانند بزرگی پروستات، سنگ کلیه یا برخی سرطان‌ها
- ریفلاکس وزیکویورترال، عارضه‌ای که سبب برگشت ادرار به کلیه می‌شود
- عفونت راجعه کلیه که به آن پیلونفریت نیز گفته می‌شود
ریسک فاکتور بیماری
عواملی که خطر ایجاد بیماری مزمن کلیوی را افزایش می‌دهند عبارتنداز:
- دیابت
- فشارخون بالا
- بیماری قلبی عروقی
- استعمال دخانیات
- چاقی
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- ساختار غیرطبیعی کلیه
- سن بالا
عوارض بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیه می‌تواند تقریباً همه‌ی قسمت‌های بدن را درگیر کند. عوارض محتمل عبارتنداز:
- تجمع مایع، که می‌تواند منجر به تورم دست‌ها و پاها، فشارخون بالا یا ادم ریوی شود
- افزایش ناگهانی پتاسیم خون(هایپرکالمی)که می‌تواند عملکرد قلب را مختل ساخته و مرگبار باشد
- بیماری قلبی عروقی
- ضعف استخوان و افزایش خطر شکنندگی استخوان
- کم خونی
- کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ و کاهش باروری
- آسیب به سیستم عصبی مرکزی که می‌تواند سبب اشکال در تمرکز، تغییرات شخصیتی یا تشنج شود
- کاهش پاسخ سیستم ایمنی که فرد را مستعد عفونت می‌سازد
- پریکاردیت، التهاب پوشش کیسه مانند اطراف قلب
- عوارض بارداری که برای مادر و جنین خطرآفرین است
- آسیب برگشت ناپذیر به کلیه‌ها که در نهایت نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه خواهد داشت
تشخیص بیماری مزمن کلیه
به عنوان اولین قدم تشخیصی در بیماری کلیوی پزشک سابقه بیماری فرد و خانواده وی را جویا خواهد شد. همچنین وی در مورد فشارخون بالا، مصرف داروهایی که عملکرد کلیه را تحت الشعاع قرار می‌دهند، تغییرات در عادت ادراری سوالاتی خواهد پرسید.
سپس پزشک فرد را معاینه خواهد کرد، همچنین علائم مرتبط با عوارض قلبی عروقی را بررسی و تست‌های عصبی را انجام خواهد داد.
برای تشخیص بیماری کلیوی بیمار نیاز به آزمایشات و روش‌های خاص مانند موارد زیر دارد:
آزمایش خون: آزمایشات عملکرد کلیه سطح مواد دفعی مانند کراتینین و اوره را درخون مشخص خواهد کرد.
آزمایش ادرار: بررسی نمونه‌ای از ادرار می‌تواند ناهنجاری‌هایی که به نارسایی مزمن کلیه اشاره دارند را مشخص کند و علت این نارسایی را تشخیص دهد.
تصویربرداری: پزشک با استفاده از سونوگرافی ساختار و سایز کلیه‌ها را بررسی خواهد کرد. روش‌های دیگر می‌توانند در موارد خاص به کار گرفته شوند.
نمونه برداری از کلیه: نمونه برداری اغلب با بی‌حسی موضعی و با استفاده از سوزنی بلند و باریک که از طریق پوست وارد کلیه می‌شود انجام می‌گیرد. این نمونه برای بررسی علت ایجاد نارسایی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
درمان بیماری مزمن کلیه
بسته به علت زمینه‌ای، برخی بیماری‌های کلیوی قابل درمان هستند. گرچه بیماری مزمن کلیوی در اغلب موارد هیچ درمان قطعی ندارد.
درمان اغلب شامل روش‌هایی است که برای کمک به کنترل علائم و نشانه‌ها، کاهش عوارض و کاهش سرعت پیشرفت بیماری به کار گرفته می‌شوند. اگر کلیه‌ها به شدت آسیب ببینند، فرد ممکن است نیاز به درمان برای بیماری کلیه مرحله انتهایی(end stage)داشته باشد.
درمان علت
پزشک سعی خواهد کرد تا علت بیماری کلیوی را کنترل یا کاهش دهد. گزینه‌های درمانی بسته به علت زمینه‌ای متفاوت می‌باشند. اما آسیب کلیه حتی زمانی که عارضه زمینه‌ای مانند فشارخون بالا کنترل شده باشد می‌تواند بدتر شود.
درمان عوارض
عوارض بیماری کلیوی می‌تواند برای آسودگی بیشتر بیمار کنترل شود. درمان‌ها عبارتنداز:
داروهای کنترل فشارخون: افراد مبتلا به بیماری کلیوی ممکن است دچار بدتر شدن فشارخون بالای خود شوند. پزشک می‌تواند در مان دارویی را برای کنترل این فشار بالا تجویز کند-ترجیحاً مهارکننده‌های ACE یا مهارکننده‌های گیرنده آنژیوتانسینII-تا عملکرد کلیه را بهبود بخشد. این داروها می‌توانند عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهند و سطوح الکترولیت‌ها تغییر دهند، بنابراین فرد نیاز به انجام آزمایشات مکرر خون تا بیماری را کنترل کند. همچنین پزشک یک داروی دیورتیک و رژیم کم نمک تجویز خواهد کرد.
داروهایی برای کاهش سطح کلسترول: پزشک داروهایی به استاتین‌ها را برای کاهش سطح کلسترول تجویز خواهد کرد. افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی اغلب سطح بالای کلسترول بد(LDL)دارند که خطر بیماری قلبی را افزایش می‌دهد.
داروهایی برای درمان کم خونی: در موارد خاص پزشک مکمل هورمون اریتروپویتین، گاهی همراه آهن تجویز خواهد کرد. این داروها تولید گلبول‌های قرمز را افزایش داده که می‌تواند ضعف و خستگی ناشی از کم خونی را بهبود بخشد.
داروهایی برای بهبود تورم: افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی ممکن است دچار احتقان مایعات شوند. این می‌تواند موجب تورم پاها و نیز افزایش فشارخون شود. داروهای دیورتیک می‌توانند به تعادل مایع در بدن کمک کنند.
داروهایی برای حفاظت از استخوان‌ها: پزشک ممکن است مکمل‌های کلسیم و ویتامینD را برای جلوگیری از پوکی استخوان تجویز کند. همچنین داروهایی به نام فسفات بایندر برای کاهش سطح فسفات خون استفاده می‌شوند تا از آسیب عروق توسط رسوبات کلسیمی جلوگیری کند.
رژیم کم پروتئین برای کاهش محصولات زائد ناشی از آن در خون: با مصرف پروتئین توسط بدن، محصولاتی تولید می‌شوند که باید توسط کلیه‌ها از بدن دفع شوند. برای کاهش کاردکرد کلیه‌ها، پزشک کاهش مصرف پروتئین را توصیه خواهد کرد. همچنین به بیمار توصیه خواهد کرد تا با یک متخصص تغذیه در مورد یک رژیم غذایی سالم و کم پروتئین مشورت کند.
پزشک آزمایشات دوره‌ای را در طی ویزیت بیمار تجویز خواهد کرد تا پیشرفت یا ایستایی بیماری کلیوی را بررسی کند.
درمان بیماری کلیوی مرحله انتهایی (end stage)
اگر کلیه‌ها نتوانند مواد زائد و مایعات را فیلتره کنند و فرد دچار نارسایی کامل یا نزدیک به کامل کلیوی شود، وی به بیماری کلیوی مرحله انتهایی(end stage) مبتلا شده است. در نتیجه نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه خواهد داشت.
دیالیز: دیالیز در صورتیکه کلیه‌ها قادر به عمکلرد نباشند، مواد زائد و مایعات اضافی را به طور مصنوعی از خون خارج می‌کند. در همودیالیز یک دستگاه مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج می‌کند. در دیالیز صفاقی، یک لوله نازک(کاتتر)وارد شکم شده و حفره شکم با محلول دیالیزی پر می‌شود تا مواد زائد و مایعات اضافی را جذب کند. پس از مدتی محلول دیالیز حاوی مواد زائد از بدن درناژ می‌شود.
پیوند کلیه: پیوند کلیه شامل قرار دادن کلیه سالم از یک اهدا کننده به فرد بیمار از طریق جراحی می‌باشد. کلیه پیوندی می‌تواند از فرد زنده یا مرگ مغزی باشد. فرد نیاز خواهد داشت تا پایان عمر خود دارو مصرف کند تا کلیه پیوندی توسط بدن وی پس زده نشود.
برای برخی افرادی که دیالیز یا پیوند کلیه را انتخاب نمی‌کنند، گزینه سوم درمان نارسایی کلیوی با روش‌های محافظه کارانه است. با این حال اگر فرد دچار نارسایی کامل کلیوی شود، امید به زندگی وی تنها چند ماه خواهد بود.
سبک زندگی
به عنوان بخشی از پروسه درمان بیماری مزمن کلیوی، پزشک رژیم ویژه‌ای برای کمک به حمایت از کلیه و محدود کردن کارکرد آنان توصیه خواهد کرد. پزشک بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع خواهد داد تا رژیم غذایی فعلی وی را بررسی کرده و یک رژیم که برای کلیه مناسب باشد را پیشنهاد خواهد کرد.
بسته به شرایط، عملکرد کلیه و سلامت کلی فرد، متخصص تغذیه روش‌های زیر را پیشنهاد خواهد داد:
اجتناب از محصولات حاوی نمک اضافی: این غذاها شامل فست فودهای پرنمک، گوشت فراوری شده و سبزیجات کنسروشده است.
غذاهای با پتاسیم پایین: غذاهای با پتاسیم بالا شامل: موز، پرتقال، اسفناج و گوجه فرنگی است. غذاهای با پتاسیم پایین شامل: سیب، کلم، هویج، لوبیا سبز، انگور و توت فرنگی است.
محدودیت مقدار پروتئین: غذاهای با پروتئین پایین عبارتنداز سبزیجات، میوه‌ها، نان و غلات
پیشگیری از بیماری مزمن کلیه
برای کاهش خطر ابتلا به بیماری کلیوی :
- دستورات نوشته شده روی داروهای مسکن را اجرا کنید
- وزن خود را متعادل نگه دارید
- از دخانیات اجتناب کنید
- با کمک پزشک بیماری خود را مدیریت کنید