در سالمندان تمرینات ذهنی برای فعال نگه‌داشتن فرد به اندازه‌ی فعالیت بدنی مهم است. در طول زندگی، مغز مسئول حفظ خوشحالی ماست و با افزایش سن، سلامت روانی اغلب بخش اصلی توانایی بدون وابستگی به دیگران و مستقل زندگی کردن است. برای اطمینان از اینکه مغز به بهترین شکل کار می‌کند، باید هر روز به چالش کشیده شود.
بازی‌های فکری برای هر سنی سرگرم‌کننده هستند و دارای فواید بسیاری می‌باشند که می‌تواند به بهبود ظرفیت ذهنی و توانایی‌های فرد کمک کند که می‌تواند در شرایط بحرانی بسیار ارزشمند باشد. این‌ها نیز به نوبه‌ی خود می‌توانند به مقابله با علائم و بدترشدن بیماری‌های وابسته به سن مانند دمانس و آلزایمر کمک کنند و در نهایت باعث داشتن احساس بهتر و شاداب‌تر و اعتماد به نفس بالا شوند.
فواید تمرینات ذهنی و بازی‌های فکری برای سالمندان
سازماندهی و مشارکت در تمرینات ذهنی علاوه‌بر ایجاد سرگرمی، فواید بسیاری نیز دارد. فرقی نمی‌کند که ورزش های فکری را با سالمندان دیگر یا عزیزان خود مانند نوه‌ها یا سایر اعضای خانواده بازی کنید، در هر حالت فواید آن یکسان خواهد بود. فعالیتهای ذهنی یک روش عالی برای مقابله با علائم اضطراب اجتماعی و تنهایی است که به مرور زمان می‌توانند منجر به سایر مشکلات سلامتی مانند اضطراب و افسردگی شوند.
- احساس استقلال بیشتر (عدم وابستگی به دیگران)
- پرورش مهارت‌های تفکر سریع‌تر
- بهبود قابلیت‌های حافظه
- بهبود سطح تمرکز
- درک بیشتر اطلاعات و واقعیت‌های عمومی
- بهبود هماهنگی دست و چشم
- بهبود مهارت‌های حرکتی مانند نوشتن و نقاشی کشیدن
- بهبود زمان واکنش
- بهبود توانایی کار مستقل یا تیمی
- احساس امید بیشتر
- افزایش مهارت‌های اجتماعی
در ادامه به فعالیتهای ذهنی می‌پردازیم که می‌توانند سالمندان را هوشیار نگه دارند و به بهبود حافظه، حل مشکلات، خلاقیت و سایر عملکردهای شناختی کمک کنند.
هنر و صنایع دستی
تفکر خلاق همیشه روش خوبی برای فعال نگه‌داشتن ذهن است. استفاده از مهارت‌های خلاقانه خود در پروژه‌های هنری و صنایع دستی نه‌تنها به سالمندان کمک می‌کند ذهن‌شان را مشغول نگه دارند، بلکه باعث فعالیت دست‌هایشان نیز می‌شود. همچنین، کار دستی می‌تواند به کاهش اضطراب، مقابله با افسردگی و ایجاد احساس شادی کمک کند. توانایی اتمام پروژه کار دستی می‌تواند اعتماد به نفس ایجاد کرده و احساس امید به سالمندان بدهد. انواع مختلفی از صنایع دستی وجود دارد که سالمندان می‌توانند انجام دهند، مانند نقاشی، کولاژ (هنر اختلاط رنگ‌ها)، خیاطی، بافندگی، سفال‌گری و رنگ‌آمیزی.
بازی‌های کلمه‌ای
بازی‌های کلمه‌ای روش‌های موثر و سرگرم‌کننده برای چالش ذهن هستند. در سالمندان، معماها به بهبود حافظه، به یاد آوردن کلمات و سایر عملکردهای مغزی کمک می‌کنند. افراد مسن ممکن است مانند گذشته نتوانند بازی‌های کلمه‌ای پیشرفته انجام دهند، اما بازی‌های کلمه‌ای ساده‌تر می‌تواند کمک‌کننده باشد.
پازل
پازل روش عالی دیگر برای چالش ذهن و تحریک عملکرد مغز است. بازی‌های شناختی برای سالمندان مانند پازل‌ها فعالیتهای حل مسئله‌ای هستند که باید سالمندان به دنبال الگوها باشند و به جزئیات توجه کنند. برای سالمندانی که محدودیت‌های جسمی مانند بینایی ضعیف دارند، می‌توان پازل‌هایی با قطعات بزرگ‌تر تهیه کرد.
بازی‌های کارتی
بازی کارتی انواع مختلفی دارد و هر کدام به خودی خود یک بازی تحریک‌کننده ذهنی است. بازی‌های کارتی مناسب با همه‌ی توانایی‌ها، مهارت‌ها و ظرفیت‌های جسمی و روانی وجود دارد. برای مثال، نمونه‌ای از بازی کارتی پیچیده، رامی است که یک بازی عالی اجتماعی است و به سطح خاصی از تمرکز و حافظه برای موفقیت در بازی نیاز دارد.
در شرایطی که توانایی ذهنی و مهارت‌های حرکتی تحت تاثیر یک بیماری قرار گیرد، بازی‌های ساده‌تر مانند بازی اسنپ و گو فیش بهترین روش برای کارکردن مغز هستند.
شطرنج
شطرنج یکی از محبوب‌ترین بازی‌های تخته‌ای است که تاکنون وجود داشته است. شطرنج یک بازی دو نفره است که می‌تواند بسیار رقابتی باشد و با پیروزی در بازی حس موفقیت افزایش می‌یابد.
تحقیقات گسترده‌ای در مورد فواید این بازی استراتژی محبوب انجام شده است. مطالعات نشان می‌دهند که افراد بالای 75 سالی که شطرنج بازی می‌کنند، کمتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روانی مانند دمانس و آلزایمر هستند، زیرا شطرنج یک فعالیت تحریک‌کننده مغز است.
جالب است که شطرنج بازی‌کردن هر دو ناحیه منطق و خلاقیت مغز را درگیر می‌کند. این به نوبه‌ی خود به سالمندان کمک می‌کند تا توانایی تفکر برای خود، توانایی حل مسئله و عملکرد حافظه را تقویت کنند، زیرا آن‌ها باید به خاطر داشته باشند که تمام قطعات در صفحه شطرنج به چه ترتیبی است تا بتوانند پیروز شوند.
سودوکو
سودوکو از زمان انتشار در سراسر جهان رواج داشته است. درک سودوکو ساده است. برای پرکردن جای خالی‌ها با اعداد 1 تا 9 از الگوی موجود استفاده می‌شود. در هر ردیف، چه افقی و چه عمودی، نباید عدد تکراری باشد و کادر به کادر پیش می‌روید تا جدول کامل شود.
سودوکو علاوه‌بر بهبود قدرت تمرکز می‌تواند به بهبود مهارت‌های حافظه نیز کمک کند (زیرا فرد باید جای اعداد دیگر را به خاطر بسپارد). همچنین، تحریک‌کننده ذهن است و توانایی انجام سریع کارها را بهبود می‌بخشد. بعد از اتمام نیز باعث ایجاد احساس موفقیت می‌شود.
تعامل اجتماعی
شرکت در مکالمات و معاشرت با دیگران روشی بسیار مفید برای سالمندان است تا از نظر ذهنی فعال باشند. به خاطر سپردن اسامی و ادامه موضوعات مورد بحث، ضمن اینکه ذهن را درگیر می‌کند، از تنهایی و کسالت سالمندان نیز جلوگیری می‌کند. اگرچه بسیاری از سالمندان با افزایش سن یا کاهش حافظه از معاشرت بیش از حد دوری می‌کنند، اما این تعاملات فردی می‌تواند به شدت برایشان سودمند باشد.
احتمال ابتلای افراد مسن به افسردگی و دمانس با مشارکت منظم در فعالیتهای اجتماعی و مکالمات مهیج کاهش می‌یابد. با عزیزان خود زمان بگذرانید و اگر دور هستید، زنگ بزنید. حفظ این ارتباطات یکی از موثرترین روش‌ها برای بالا بردن روحیه و مشغولیت ذهن است.
باغبانی
برای سالمندان گذراندن وقت در خارج از خانه برای بهره‌مندی از مزایای سلامتی استفاده از هوای تازه و در معرض نور خورشید قرار گرفتن بسیار مهم است. قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تامین مقادیر کافی ویتامین D برای بدن ضروری است.
باغبانی سرگرمی محبوب بسیاری از سالمندان می‌باشد و یک فعالیت بدنی موثر است که باعث تحرک سالمندان می‌شود. باغبانی فعالیتی آرام‌بخش و تندرست برای سالمندان است، زیرا مشخص شده است که هورمون استرس کورتیزول را کاهش می‌دهد. بسیاری از محققان بر این باورند که سطح بالای کورتیزول تاثیر منفی بر حافظه و یادگیری دارد. سطح بالای کورتیزول می‌تواند خطر ابتلای فرد به بیماری‌های روانی را نیز افزایش دهد. همچنین، بین باغبانی و کاهش خطر ابتلا به دمانس ارتباط قوی وجود دارد.
موسیقی
موسیقی وسیله‌ی قدرتمندی است که احساسات را تحریک می‌کند، توجه را بهبود می‌بخشد و حافظه و هوشیاری را تقویت می‌کند. راه‌های جذابی برای استفاده از موسیقی به عنوان فعالیت ذهنی سرگرم‌کننده وجود دارد. سعی کنید متن آهنگ‌های جدید را یاد بگیرید و بخوانید. ساز موسیقی مانند هارمونیکا یا پیانو بزنید.
فرقی نمی‌کند که مهارت نواختن ساز را از چندین سال پیش داشته باشید یا تازه شروع کنید، در هر حالت چالش‌های مهارت‌های ذهنی و جسمی مسیرهای عصبی را تقویت می‌کند. حتی کلمات موزون و تکراری آهنگ تاثیر عمیقی بر مغز می‌گذارد. همچنین، آواز خواندن توسط خود فرد می‌تواند با داشتن فواید اجتماعی، عاطفی و شناختی برای ذهن مفید باشد. موسیقی برای کاهش اضطراب، استرس و افسردگی سودمند است و همین باعث می‌شود یکی از بهترین تمرینات ذهنی برای سالمندان باشد.
یادگیری چیزهای جدید
داشتن عادات و مهارت‌های جدید می‌تواند عملکرد شناختی و احساس سرزندگی را با افزایش سن بهبود بخشد. برای مثال، یادگیری زبان خارجی فرایندی از گوش دادن و باطنی ساختن است که باعث تحریک مغز می‌شود. همین موارد برای کارهای جدید هنری و ورزشی نیز صادق است که می‌تواند شامل آشپزی‌کردن، نقاشی‌کشیدن، تنیس یا ساز موسیقی باشد. ایجاد سرگرمی جدید روشی عالی برای فعال نگه داشتن ذهن و یادگیری است.
ورزش بدنی و سبک زندگی سالم
حفظ سبک زندگی سالم برای بهبود حافظه بسیار مهم است. مغز نیز مانند عضلات برای رشد به ورزش نیاز دارد. در کنار تغذیه سالم، خواب کافی و حفظ سطح استرس، از نظر جسمی فعال‌بودن نیز مهم است.
برای سالمندانی که تحرک کمی دارند نیز روش‌هایی برای فعال بودن وجود دارد که می‌تواند شامل پیاده‌روی، باغبانی سبک، خانه‌داری، حرکات کششی و حتی مدیتیشن باشد. ورزش اندورفین در مغز آزاد می‌کند و روحیه، سرزندگی، هوشیاری و به‌طور کلی احساس سلامتی را بهبود می‌بخشد.
یوگای ذهن
یوگای ذهن ساده‌ترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین فعالیت ذهنی است. یوگای ذهن شامل مراحل ساده‌ای است که با استفاده از ذهن و جسم به منظور بهبود هماهنگی بین دست و چشم، توانایی‌های حرکتی و مسیرهای عصبی و درنتیجه توانایی‌های ذهنی انجام می‌گیرد.
تمرینات مغزی کامپیوتری
به لطف توسعه‌‌ی تکنولوژی مدرن، برنامه‌های کاربردی و کامپیوتری وجود دارد که تنها هدف‌شان بهبود عملکرد ذهنی بازیکن و ایجاد فواید بازی‌های مغزی است. فرقی نمی‌کند که با کامپیوتر، گوشی یا تبلت بازی کنید، این برنامه‌ها تقریبا در همه‌ی سیستم‌های عامل فعال هستند. این برنامه‌ها به‌طور معمول روزانه بازی‌هایی را در دسترس کاربران قرار می‌دهند. این امر به پوشش تمامی نواحی مغز، فراهم کردن فواید بی‌شمار و تحریک ذهنی کمک می‌کند.
مطالعه
حتی اگر افراد مسن دچار مشکلات شناختی باشند، کتاب‌ها و مجلات هنوز هم می‌توانند به فعال نگه‌داشتن مغزشان کمک کنند. لذت بردن از یک رمان خوب، خواندن مقاله‌ای در وب یا دنبال کردن اخبار روزانه نه‌تنها باعث آگاهی و سرگرمی سالمندان می‌شود، بلکه به بهبود انواع عملکردهای شناختی کمک می‌کند.
خواندن باعث تصور و مجبور کردن مغز به ایجاد تصاویری مطابق با نوشته‌های کاغذ می‌شود و یکی از سرگرم‌کننده‌ترین و موثرترین روش‌ها برای تمرین مغز است. افراد مسن بسته به وضعیت فعلی‌شان ممکن است از کتاب‌ها و مجلات سطح پایین لذت ببرند. برخی از سالمندان از کتاب‌های کودکان لذت می‌برند، زیرا خواندن و درک‌کردنشان راحت‌تر است.
نوشتن
نوشتن یکی از تمرینات ذهنی است که سالمندان دست کم می‌گیرند، اما نه‌تنها سلول‌های مغزی را تحریک می‌کند، بلکه می‌تواند در بهبود حافظه و افزایش هوش موثر باشد. برخی از سالمندان ترجیح می‌دهند به سبک قدیمی از کاغذ و قلم برای نوشتن استفاده کنند، در حالی که برخی دیگر راحت نوشتن با کامپیوتر را دوست دارند. مهم نیست که چه چیزی می‌نویسید؛ دفتر یادداشتی از فعالیتهای روزانه خود داشته باشید، شعر یا داستان بنویسید یا به خانواده یا دوستان خود نامه بفرستید. حتی موقع نوشتن لیست مواد غذایی، بخش خلاقیت مغز خود را به‌طور موثری تحریک و تقویت می‌کنید.
آشپزی
صحبت از غذا و آشپزی یک فعالیت ذهنی عالی است که از هر پنج حس استفاده می‌شود. دستورالعمل‌های غذایی جالب برای امتحان کردن پیدا کنید. با انجام دستورالعمل‌های غذایی پیچیده‌ای که قبلا امتحان نکرده‌اید، مهارت‌های آشپزی جدید را تجربه کنید. همچنین، آشپزی می‌تواند یک روش خوب برای تعامل اجتماعی باشد. از دوستان یا اعضای خانواده خود دعوت کنید تا در کنار هم آشپزی کنید. بعد از اتمام آماده‌سازی و پخت‌و‌پز، دور هم بنشینید و وعده غذایی خوشمزه‌ای داشته باشید.