منظور از تغذیه بیماران دیابتی ، خوردن غذاهای سالم به مقدار مناسب و داشتن یک برنامه غذایی منظم است.
تغذیه دیابتی ها یک برنامه غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی است که چربی و کالری اندکی در آن گنجانده شده است. میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل اجزاء اصلی این رژیم هستند. در واقع می‌توان گفت تغذیه دیابت بهترین برنامه غذایی برای اکثر افراد مبتلا به دیابت می‌باشد.
چرا باید یک برنامه غذایی سالم داشت؟
در صورتی‌که به بیماری دیابت یا پیش دیابت مبتلا باشید معمولاً پزشک مربوطه شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع می‌دهد تا به شما در داشتن یک برنامه غذایی مناسب کمک کند. این برنامه به کنترل قند خون (گلوکز)، وزن و عوامل خطر بروز بیماری‌های قلبی مانند فشار خون بالا و چربی خون بالا کمک می‌کند.
مصرف بیش از حد چربی و کالری سبب افزایش نامطلوب سطح گلوکز خون می‌شود. اگر میزان گلوکز خون به طور منظم بررسی نشود مشکلات جدی مانند سطح بالای گلوکز (هیپرگلایسمی) را در پی خواهد داشت. اگر این افزایش دائمی باشد عوارض طولانی مدتی همچون آسیب‌های عصبی، کلیوی و قلبی را سبب می‌شود.
تغذیه بیماران دیابتی شامل چه مواردی است؟
رژیم غذایی بیماران دیابتی برمبنای خوردن سه وعده اصلی در زمان‌های مشخص طراحی می‌شود. این موضوع به بدن در استفاده بهتر از انسولین تولیدی یا دارویی کمک می‌کند.
برای طراحی یک رژیم غذایی متناسب با اهداف سلامتی، ذائقه و سبک زندگی خود می‌توانید از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید. متخصص تغذیه همچنین به شما آموزش می‌دهد که چگونه عادت‌های غذایی خود را بهبود ببخشید. به عنوان مثال در هر وعده با توجه به نیازهای بدن، وزن و فعالیت فیزیکی چه مقدار غذا مصرف کنید.
غذاهای توصیه شده برای تغذیه دیابتی ها
کالری مورد نیاز خود را از این غذاهای مغذی دریافت کنید. کربوهیدرات‌های سالم، غذاهای سرشار از فیبر، ماهی و چربی‌های خوب را انتخاب کنید.
کربوهیدرات‌های سالم
قندها (کربوهیدرات‌های ساده) و انواع نشاسته (کربوهیدرات‌های پیچیده) هنگام هضم به گلوکز تجزیه می‌شوند. بنابراین کربوهیدرات‌های سالم را در برنامه غذایی خود جای دهید. از جمله کربوهیدرات‌های سالم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- حبوباتی همچون لوبیا و نخود
- لبنیات کم چرب مانند شیر و پنیر
از خوردن غذاهای حاوی چربی، قند و نمک اضافه شده پرهیز کنید.
غذاهای سرشار از فیبر
فیبرهای خوراکی شامل تمام بخش‌های غذاهای گیاهی هستند که بدن قادر به هضم یا جذب آنها نیست. فیبر به هضم غذا و کنترل قند خون کمک می‌کند. غذاهای سرشار از فیبر عبارتند از:
- سبزیجات
- میوه‌ها
- مغزها
- حبوبات مانند نخود و لوبیا
- غلات کامل
ماهی‌های مفید برای سلامت قلب
حداقل دو بار در هفته ماهی مصرف کنید. ماهی‌های سالمون، خال‌مخالی، تن و ساردین سرشار از اسید‌های چرب امگا 3 هستند که از بروز بیماری‌های قلبی پیشگیری می‌کنند.
از خوردن ماهی سرخ شده و ماهی‌های دارای مقدار زیاد جیوه مانند شاه ماهی خال‌مخالی اجتناب کنید.
چربی‌های خوب
غذاهای حاوی چربی‌های تک غیراشباع و چند غیراشباع به کاهش میزان کلسترول خون کمک می‌کنند. مواد غذایی زیر حاوی این نوع چربی‌ها هستند:
- آووکادو
- مغزها
- روغن‌های زیتون، کانولا و بادام زمینی
از مصرف زیاد این روغن‌ها پرهیز کنید. چراکه همانند دیگر چربی‌ها کالری بالایی دارند.
غذاهایی که نباید مصرف کرد
دیابت سبب سخت‌شدن و گرفتگی عروق می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد. غذاهای حاوی مواد زیر با هدف داشتن رژیم غذایی سالم مغایرت دارند:
- چربی‌های اشباع. از مصرف مواد لبنی پرچرب و پروتئین‌های حیوانی مانند کره، گوشت گاو، هات‌داگ و سوسیس خودداری کنید. همچنین مصرف روغن‌های نارگیل و هسته پالم را محدود کنید.
- چربی‌های ترانس. از مصرف چربی‌های ترانس خودداری کنید. موادغذایی فرآوری شده، پخته شده، روغن قنادی و کره گیاهی حاوی این نوع چربی هستند.
- کلسترول. منابع غذایی کلسترول عبارتند از محصولات لبنی پرچرب، پروتئین‌های حیوانی پرچرپ، زرده تخم‌مرغ، جگر و گوشت. روزانه بیش از 200 میلی‌گرم کلسترول مصرف نکنید.
- نمک. از مصرف روزانه بیش از 2300 میلی‌گرم نمک خودداری کنید. درصورتی‌که به فشار خون بالا مبتلا باشید پزشک مصرف کمتر از این میزان را توصیه می‌کند.
طراحی برنامه تغذیه بیماران دیابتی
ممکن است برای حفظ میزان کلوگز خون در حد نرمال به چند روش مختلف برای طراحی تغذیه دیابت نیاز داشته باشید. می‌توانید با کمک متخصص تغذیه از یک یا ترکیبی از چند روش زیر برای طراحی رژیم غذایی مناسب خود استفاده کنید:
روش بشقاب
انجمن دیابت آمریکا یک روش ساده برای طراحی رژیم غذایی بیماران دیابتی ارائه داده است. تمرکز این روش بر روی مصرف سبزیجات است. در این روش باید مراحل زیر را انجام داد:
- نیمی از بشقاب خود را به سبزیجات فاقد نشاسته مانند اسفناج، هویج و گوجه اختصاص دهید.
- یک چهارم بشقاب خود را به پروتئین‌های همچون ماهی تن یا مرغ اختصاص دهید.
- یک چهارم باقی مانده را از غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای یا سبزیجات نشاسته‌دار مانند لوبیا سبز پر کنید.
- مقدار اندکی از چربی‌های خوب مانند مغزها و آووکادو را در برنامه غذایی خود جای دهید.
- مصرف میوه، محصولات لبنی و همچنین نوشیدن آب، چایی یا قهوه فاقد شکر را فراموش نکنید.
محاسبه مقدار کربوهیدرات مواد غذایی
از آنجایی‌که کربوهیدرات‌ها به کلوگز تجزیه می‌شوند تأثیر قابل توجهی بر روی میزان کلوگز خون دارند. برای کنترل قندخون یادگیری محاسبه مقدار کربوهیدرات مصرفی یکی از روش‌های مؤثر است که تنظیم میزان انسولین را نیز در پی دارد. رعایت میزان مصرف کربوهیدرات در هر وعده یا میان وعده ضروری است.
متخصص تغذیه می‌تواند نحوه اندازه‌گیری سهم‌های غذایی، محاسبه کالری بر مبنای برچسب موادغذایی و همچنین اندازه وعده و مقدار کربوهیدرات را به شما آموزش دهد.
درصورتی‌که انسولین مصرف می‌کنید متخصص تغذیه به شما آموزش می‌دهد که چه طور مقدار کربوهیدرات موجود در هر وعده یا میان‌وعده را اندازه بگیرید و دوز انسولین را بر مبنای آن تغییر دهید.
غذای خود را انتخاب کنید
متخصص تغذیه ممکن است غذاهای خاصی را برای وعده‌ها و میان وعده‌ها به شما توصیه کند. شما می‌توانید از لیست شامل گروه‌های غذایی مانند کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها تعدادی غذا انتخاب کنید.
هر وعده در هر گروه یک “انتخاب” نامیده می‌شود. تمامی انتخاب‌های هر گروه دارای کربوهیدرات، پروتئین، چربی و کالری یکسان هستند و تأثیر مشابه بر روی گلوکز خون دارند. به عنوان مثال لیست نشاسته، میوه‌ها و شیر شامل انتخاب‌های حاوی 12 تا 15 گرم کربوهیدرات است.
شاخص گلیسمی
برخی از مبتلایان به دیابت برای انتخاب غذا به ویژه کربوهیدرات از شاخص گلیسمی استفاده می‌کنند. این روش غذاهای حاوی کربوهیدرات را برمبنای تأثیر آنها بر روی میزان گلوکز خون طبقه بندی می‌کند. قبل از به کارگیری این روش با متخصص تغذیه مشورت کنید.
یک نمونه برنامه غذایی مناسب برای تغذیه بیماران دیابتی
هنگام طراحی برنامه غذایی، وزن و میزان فعالیت فیزیکی خود را در نظر بگیرید. نمونه‌ای که در ادامه آورده شده است برای فردی که روزانه به 1200 تا 1600 کالری احتیاج دارد مناسب است.
- صبحانه. نان گندم سبوس‌دار (یک برش متوسط)، دو قاشق چای‌خوری ژله، نصف فنجان بلغور گندم (گندم خرد شده) به همراه یک فنجان شیر کم چرب (حاوی یک درصد چربی)، یک میوه، قهوه
- نهار. ساندویچ گوشت گاو کباب‌شده به همراه کاهو، پنیر کم چرب، گوجه و سس مایونز، یک سیب متوسط، آب
- شام. ماهی سالمون، یک و نیم قاشق چای‌خوری روغن گیاهی، یک سیب‌زمینی آب‌پز کوچک، نصف فنجان لوبیا سبز، یک برش متوسط نان سفید، چای یخ فاقد شکر، شیر
- میان وعده. دو و نیم فنجان پاپ کرن به همراه یک و نیم قاشق چای‌خوری کره گیاهی.
رژیم غذایی بیماران دیابتی چه نتایجی را در پی خواهد داشت؟
پیروی از یک برنامه غذایی سالم بهترین راه حفظ و کنترل سطح گلوکز خون و پیشگیری از عوارض دیابت است و به منظور کاهش وزن می‌توانید آن را متناسب با اهداف خاص خود تغییر دهید.
علاوه‌بر کنترل دیابت، تغذیه دیابت فواید دیگری برای بدن دارد. از آنجایی که این رژیم حاوی مقدار قابل توجهی میوه، سبزیجات و فیبر است پیروی از آن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و انواع سرطان را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف محصولات لبنی می‌تواند خطر پوکی استخوان را در آینده کاهش دهد.
آیا در تغذیه دیابت احتمال خطر وجود دارد؟
درصورتی‌که به دیابت مبتلا هستید با مشورت پزشک خود و متخصص تغذیه برنامه غذایی مناسب را طراحی کنید. غذای سالم مصرف کنید، مقدار غذای هر وعده را کنترل کنید و همچنین میزان گلوکز خون را به طور منظم بررسی کنید. پیروی‌نکردن از رژیم غذایی تعیین شده، نوسان قند خون و عوارض جدی‌تری به همراه خواهد داشت.