سکته قلبی چیست
سکته قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به قلب نرسد. انسداد جریان خون اغلب به خاطر رسوب چربی، کلسترول و مواد دیگر در دیواره‌ی رگ‌های تغذیه کننده‌ی قلب (که به آن‌ها عروق کرونری گفته می‌شود) و تشکیل پلاک در این عروق رخ می‌دهد.
گاهی پلاک تشکیل شده در رگ کرونری پاره می‌شود و باعث ایجاد لخته و جلوگیری از جریان خون در رگ می‌گردد. انسداد رگ و نرسیدن جریان خون می‌تواند منجر به آسیب یا تخریب بخشی از بافت عضله‌ی قلبی شود.
سکته یا حمله قلبی می‌تواند کشنده باشد، اما علی رغم این مسئله، درمان‌های آن طی سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. در صورتی که احساس می‌کنید دچار سکته قلبی شده‌اید باید هرچه سریع‌تر با 115 یا اورژانس پزشکی تماس بگیرید.
علائم سکته قلبی چیست
علائم و نشانه سکته قلبی به طور معمول شامل موارد زیر است:
- احساس فشار، سنگینی، درد یا گرفتگی در قفسه سینه یا بازوها که ممکن است به گردن، فک یا پشت قفسه سینه انتشار پیدا کند.
- تهوع، سوءهاضمه، سوزش سردل یا درد شکم
- تنگی نفس
- عرق سرد
- خستگی شدید
- سبکی سر یا سرگیجه ناگهانی
تنوع علایم در سکته قلبی
سکته قلبی با علائم بسیار متفاوتی در هر فرد بروز می‌کند. همه افرادی که دچار سکته می‌شوند علائم یکسانی ندارند و همچنین شدت علائم در هر فرد با دیگری متفاوت است. برخی افراد درد و علائم سکته خفیف قلبی را احساس می‌کنند در حالی که برخی دیگر، دچار درد شدید می‌شوند. افرادی هم هستند که در زمان سکته هیچ علامت و دردی ندارند. اولین علامت حمله قلبی در بعضی از افراد، ایست ناگهانی قلب است. با وجود تفاوت‌های ذکر شده، هر چه فرد علائم بیشتری داشته باشد، احتمال این که دچار سکته قلبی شده باشد بیشتر است.
برخی از سکته‌های قلبی به صورت ناگهانی و بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتند، درحالی که بسیاری از افراد از ساعت‌ها، روزها یا هفته‌ها قبل از رخ دادن سکته، دچار علائم هشداردهنده می‌شوند.
اولیه‌ترین علامت سکته قلبی می‌تواند درد یا احساس فشار در قفسه سینه به صورت راجعه باشد. به این علامت آنژین گفته می‌شود. درد آنژین با فعالیت بدنی افزایش و با استراحت کردن برطرف می‌شود. این حالت ناشی از کاهش موقت جریان خون به قلب است.
زمان مراجعه به پزشک
برای مراجعه به پزشک باید سریع عمل کنید. بعضی از افراد مدت زیادی صبر می‌کنند و سپس با اورژانس تماس می‌گیرند، چون نمی‌توانند علائم سکته قلبی را به درستی تشخیص دهند. در صورتی که احساس می‌کنید علایم سکته قلبی در حال رخ دادن است، اقدامات زیر را انجام دهید:
- تماس با اورژانس: در صورتی که دچار علائم سکته قلبی شدید، تردید نکنید و به سرعت با 115 تماس بگیرید. در صورتی که اورژانس محلی در دسترس نیست، بلافاصله از کسی بخواهید شما را به نزدیک‌ترین بیمارستان برساند.
تنها در صورتی خودتان رانندگی کنید که هیچ راه دیگری ندارید، زیرا ممکن است در حین رانندگی وضعیت شما بدتر شود و خطر تصادف به وجود آید.
- مصرف قرص زیرزبانی نیتروگلیسرین: اگر پزشک‌تان از قبل قرص زیرزبانی تجویز کرده است، در مدت زمانی که منتظر رسیدن کمک اورژانس هستید، آن را مصرف کنید.
- مصرف آسپرین: مصرف آسپرین در حین حمله قلبی مانع از لخته شدن خون می‌شود و همین امر سبب می‌شود آسیب عضله قلب کاهش پیدا کند.
اما باید توجه داشت که آسپرین می‌تواند با داروهای دیگر تداخل پیدا کند، بنابراین نباید این دارو را خودسرانه مصرف کرد، بلکه تنها در صورتی آن را مصرف کنید که پزشک از قبل تجویز کرده باشد و یا پرسنل اورژانس هنگام تماس با 115 آن را به شما پیشنهاد دهند. هیچ گاه تماس با اورژانس را به خاطر مصرف قرص به تعویق نیاندازید. اولین کار در شرایطی که به سکته قلبی شک دارید تماس با اورژانس است.
اقدامات لازم در شرایطی که فرد دیگری دچار حمله قلبی شده است
اگر فردی غش کرده و شما باور دارید که سکته قلبی کرده است، اولین قدم تماس با اورژانس برای درخواست کمک پزشکی است. سپس تنفس و نبض بیمار را چک کنید. اگر بیمار نفس نمی‌کشد یا نبض او را حس نمی‌کنید، باید احیای قلبی-ریوی را آغاز کنید.
برای انجام احیای قلبی-ریوی، با ریتم تند، قفسه سینه بیمار را محکم ماساژ دهید. در حالت استاندارد باید حدود 100 تا 120 ماساژ قلبی در دقیقه به بیمار داده شود.
اگر نحوه احیای قلبی-ریوی اصولی را آموزش ندیده‌اید، پزشکان توصیه می‌کنند تنها ماساژ و فشار قفسه سینه را انجام دهید. اما در صورتی که از قبل آموزش دیده‌اید، در ادامه، مسیر هوایی بیمار را هم باز کنید و تنفس مصنوعی بدهید.
علت سکته قلبی چیست
حمله قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا بیش از یک رگ کرونری قلب مسدود شود و جریان خون در آن قطع گردد. به طور معمول با گذشت زمان و به مرور، رسوب چربی‌هایی مثل کلسترول در دیواره‌ی رگ باعث تشکیل ماده‌ای به نام پلاک می‌شود. پلاک‌ها باعث تنگ شدن مجرای عروق کرونر می‌شوند (آترواسکلروز) که به این وضعیت بیماری عروق کرونر گفته می‌شود. بیماری عروق کرونر علت بیشتر سکته‌های قلبی است.
در حین رخ دادن سکته قلبی، یک پلاک دچار پارگی می‌شود و محتویات آن (از جمله کلسترول و مواد دیگر) وارد جریان خون می‌گردد. ورود این مواد به خون باعث تشکیل لخته در محل پارگی پلاک می‌شود. در صورتی که لخته تشکیل شده بزرگ باشد، کل مجرای رگ کرونر را می‌بندد، به طوری که خون نمی‌تواند در این رگ جریان پیدا کند. قطع شدن جریان خون در این رگ منجر به نرسیدن اکسیژن و مواد مغذی به بافت قلب می‌شود که به این حالت ایسکمی می‌گویند.
انسداد رگ کرونری می‌تواند به صورت کامل یا جزئی باشد:
- انسداد کامل رگ کرونری به معنای آن است که سکته قلبی در نوار قلب به صورت بالا رفتن قطعه ST دیده می‌شود. به این نوع حمله‌های قلبی STEMI گفته می‌شود.
- انسداد بخشی از رگ کرونری به معنای این است که سکته قلبی در نوار قلب به صورت بالا رفتن قطعه ST دیده نمی‌شود. به این نوع حمله قلبی NSTEMI گفته می‌شود.
بسته به این که سکته قلبی از کدام نوع است، نحوه تشخیص و درمان آن متفاوت خواهد بود.
نوع دیگر سکته قلبی به خاطر انقباض شدید رگ کرونری اتفاق می‌افتد. این انقباض به قدری است که جریان خون در رگ قطع می‌شود و به بخشی از عضله قلب خون نمی‌رسد. مصرف تنباکو و مواد محرکی مانند کوکائین می‌تواند باعث این انقباض خطرناک و سکته قلبی شود.
عوامل خطر حمله قلبی چیست
عوامل مشخصی هستند که با تشکیل رسوبات چربی (آترواسکلروز) و تنگ شدن مجرای عروق بدن ارتباط دارند. شما می‌توانید با بهبود یا کاهش این عوامل، احتمال رخ دادن سکته قلبی را کاهش دهید. این عوامل خطر عبارتند از:
- سن: مردان بالای 45 سال و زنان بالای 55 سال بیشتر از زنان و مردان جوان‌تر در معرض سکته قلبی قرار دارند.
- تنباکو: این عامل شامل مصرف سیگار و قلیان و مواجهه‌ی طولانی مدت با دود سیگار است.
- فشار خون بالا: به مرور زمان، فشار خون بالا به عروق تغذیه کننده قلب آسیب می‌رساند. در صورتی که فشار خون بالا به دلیل عواملی مانند چاقی، کلسترول بالا یا دیابت اتفاق افتاده باشد، خطر سکته قلبی باز هم بالاتر می‌رود.
- کلسترول یا تری‌گلیسرید بالای خون: سطح بالای LDL (کلسترول بد) خون می‌تواند مجرای عروق را تنگ کند. سطح بالای تری‌گلیسرید (نوعی چربی خون که مرتبط با رژیم غذایی مصرفی است) خون هم خطر سکته قلبی را بالا می‌برد. برخلاف این دو نوع چربی، سطح بالای HDL (کلسترول خوب) در خون می‌تواند خطر حمله قلبی را کاهش دهد.
- چاقی: چاقی منجر به کلسترول و تری‌گلیسرید بالای خون، بالا رفتن فشار خون و دیابت می‌شود. کاهش ده درصد از وزن بدن می‌تواند این خطرات را کم کند و از بروز حمله قلبی جلوگیری نماید.
- دیابت: تولید نشدن مقدار کافی هورمون انسولین از پانکراس و یا پاسخ نامناسب بدن به انسولین ترشح شده منجر به بالا رفتن قند خون و افزایش خطر سکته قلبی می‌شود.
- سندرم متابولیک: این سندرم زمانی اتفاق می‌افتد که همزمان دچار چاقی، فشار خون بالا و قند خون بالا باشید. ابتلا به سندرم متابولیک خطر حمله قلبی را دو برابر بیشتر از زمانی که این سندرم را ندارید افزایش می‌دهد.
- سابقه خانوادگی سکته قلبی: اگر خواهر و برادر، والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما دچار سکته قلبی زودرس شده باشند (زیر 55 سال در مردان و زیر 65 سال در زنان)، ممکن است شما هم در معرض خطر بیشتری از سکته قلبی باشید.
- کم تحرکی: کم تحرکی با افزایش کلسترول خون و چاقی همراه است. افرادی که به طور منظم ورزش می‌کنند، قلب سالم‌تر و فشار خون پایین‌تری دارند.
- اضطراب: ممکن است واکنش شما به استرس‌های روزانه به گونه‌ای باشد که خطر سکته قلبی را در شما افزایش دهد.
- مصرف مواد محرک: مواد محرکی مانند کوکائین یا آمفتامین‌ها می‌توانند باعث تحریک انقباض شدید عروق کرونری شوند و سکته قلبی اتفاق بیافتد.
- سابقه پره‌اکلامپسی: پره‌اکلامپسی به فشار خون بالا در حین بارداری گفته می‌شود. سابقه پره‌اکلامپسی، خطر بیماری‌های قلبی را در طول زندگی فرد افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس می‌توانند خطر حمله قلبی را افزایش دهند.
عوارض حمله قلبی چیست
عوارض سکته قلبی معمولاً به میزان تخریب بستگی دارد. برخی از این عوارض شایع شامل موارد زیر است:
- ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی): سکته قلبی می‌تواند باعث ایجاد مدارهای الکتریکی کوچک در قلب شود و ریتم طبیعی قلب را مختل کند. برخی از این ریتم‌های غیرطبیعی خطرناک هستند و می‌توانند کشنده باشند.
- نارسایی قلبی: ممکن است سکته قلبی حجم زیادی از عضله‌ی قلب را تخریب کند، به طوری که عضله سالم باقی‌مانده نتواند به مقدار کافی خون را از قلب به درون عروق پمپ کند. به این وضعیت نارسایی قلبی گفته می‌شود. نارسایی قلبی می‌تواند موقت باشد یا به دلیل تخریب وسیع و دائمی، به یک وضعیت مزمن و همیشگی تبدیل گردد.
- ایست ناگهانی قلبی: بدون هیچ علامت هشداری، ممکن است به دلیل اختلال در سیستم هدایتی و الکتریکی، قلب ناگهان بایستد و دیگر منقبض نشود. سکته‌های قلبی خطر ایست قلبی را بالا می‌برند به طوری که مرگ بدون فرصتی برای انجام اقدامات درمانی به صورت ناگهانی رخ می‌دهد.
پیشگیری از سکته قلبی
هیچ وقت برای رعایت نکات پیشگیرانه از حمله قلبی دیر نیست؛ حتی اگر یک بار دچار سکته قلبی شده باشید. رعایت نکات زیر برای پیشگیری از سکته قلبی مناسب است:
- داروها: مصرف برخی از داروها می‌تواند خطر سکته قلبی بعدی را کاهش دهد و به عملکرد قلب آسیب دیده کمک کند. به همین دلیل، داروهایی را که پزشک برای شما تجویز کرده است به طور مرتب مصرف کنید و از پزشک خود بپرسید که هر چند وقت یکبار باید برای چکاپ قلبی مراجعه نمایید.
- تغییر سبک زندگی: داشتن وزن مناسب، رژیم غذایی سالم برای قلب، سیگار نکشیدن، ورزش منظم، کنترل اضطراب و کنترل بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به سکته شوند، مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت، در پیشگیری از سکته قلبی بسیار مؤثر هستند.
تشخیص سکته قلبی
در حالت ایده‌آل، پیش از وقوع سکته قلبی، پزشک می‌تواند با انجام تست ورزش، عوامل خطری را که منجر به سکته قلبی در فرد می‌شوند را تشخیص دهد و به این شکل از وقوع حمله قلبی پیشگیری نماید.
اما در صورتی که فرد با علایم سکته قلبی در اورژانس بستری شود، ابتدا از او درباره علائمی که تجربه کرده است سؤال می‌کنند و در این حین، فشار خون، نبض و دمای بدن فرد گرفته می‌شود. سپس بدن فرد را به دستگاه مانیتورینگ قلب وصل می‌کنند و آزمایش خون می‌گیرند تا مجموعاً سکته قلبی تشخیص داده شود.
آزمایش‌هایی که برای تشخیص حمله قلبی صورت می‌گیرند عبارتند از:
- نوار قلب (ECG): این تست در ابتدا برای تشخیص سکته قلبی براساس پیام‌های الکتریکی حرکت کننده در بافت قلب انجام می‌شود. برای ثبت این پیام‌های الکتریکی، نوارهای چسبی (الکترودها) را به قفسه سینه و دست و پای بیمار وصل می‌کنند. پیام‌های الکتریکی به صورت موج‌های مشخصی روی مانیتور دستگاه یا روی کاغذ ثبت می‌شوند. از آن جایی که عضله قلبی آسیب دیده نمی‌تواند به درستی ضربان‌های الکتریکی را در قلب هدایت کند، نوار قلب می‌تواند نشان دهد که قلب در حال سکته است یا قبلاً سکته کرده است.
- آزمایش خون: بعد از تخریب عضله قلبی ناشی از سکته، پروتئین‌های مشخصی از قلب به درون خون آزاد می‌شوند. پزشک از بیمار یک نمونه خون می‌گیرد تا حضور این پروتئین‌ها و آنزیم‌های قلبی را در خون چک کند.
آزمایشات تکمیلی
در صورتی که دچار سکته قلبی شده باشید، پزشک به سرعت اقدامات درمانی لازم را انجام می‌دهد. علاوه بر این اقدامات ممکن است انجام آزمایشات تکمیلی زیر هم لازم باشد.
- گرافی قفسه سینه: گرفتن عکس با پرتو X از قفسه سینه به پزشک کمک می‌کند اندازه قلب، عروق خونی و وجود مایع در بافت ریه (ادم ریه) را مورد بررسی قرار دهد.
- اکوکاردیوگرافی: امواج صوت یا فراصوت تصاویری از قلب در حین حرکت به ما می‌دهد. این تست برای بررسی عملکرد حفره‌ها و دریچه‌های قلبی و توانایی قلب در پمپ کردن خون به خارج از قلب انجام می‌شود. اکوی قلب می‌تواند نواحی آسیب دیده عضله قلب را هم نمایش دهد.
- کاتتریزاسیون عروق کرونر (آنژیوگرافی): در این روش، یک مایع حاجب از طریق یک لوله‌ی باریک و بلند به نام کاتتر به درون شریان‌های کرونری قلب تزریق می‌شود. این لوله‌ی بلند از طریق یک رگ بزرگ مانند شریان بزرگ در پا یا کشاله ران وارد می‌شود و به شریان‌های قلبی می‌رسد. ماده‌ی حاجب درون عروق کرونر باعث می‌شود این عروق زیر تابش اشعه X به خوبی دیده شوند و مناطق مسدود شده آن‌ها تشخیص داده شود.
- CT یا MRI قلب: این دو روش تصاویری از قلب و قفسه سینه به وجود می‌آورند. در سی‌تی اسکن قلبی از اشعه X استفاده می‌شود، درحالی که در MRI قلب، از فیلد مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصویر استفاده می‌کنند. برای انجام هر دو تصویربرداری باید روی یک تخت دراز بکشید. این تخت وارد یک محفظه‌ی لوله‌ای شکل می‌شود و تصویربرداری صورت می‌گیرد. هر یک از این دو روش برای تشخیص مشکلات قلبی از جمله وسعت تخریب ناشی از سکته قلبی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
درمان سکته قلبی چیست
درمان بیمارستانی
به ازای هر دقیقه‌ای که از زمان شروع سکته قلبی می‌گذرد، بخش بیشتری از بافت قلب تخریب می‌شود یا می‌میرد. بنابراین، مهم‌ترین اقدام برای این بیماران برقراری مجدد جریان خون در رگ انسداد یافته در سریع‌ترین زمان ممکن است.
داروها
- آسپرین: ممکن است اپراتور اورژانس پشت تلفن به شما بگوید آسپرین مصرف کنید و یا این که پرسنل اورژانس بیمارستان بعد از ورود هر چه سریع‌تر به شما آسپرین بدهد. آسپرین احتمال لخته شدن خون را کم می‌کند و از این طریق به عبور خون از رگ تنگ شده کمک می‌کند.
- ترومبولیتیک‌ها: این داروها تجزیه کننده لخته هم نام دارند و باعث حل شدن و تجزیه شدن لخته تشکیل شده در عروق تغذیه کننده قلب می‌شوند. بعد از سکته قلبی، هر چه زودتر این داروها به بیمار داده شود، اثرات آن و شانس نجات بیمار بیشتر و تخریب بافت قلب کمتر است.
- ضد پلاکت‌ها: در اورژانس، پزشک ممکن است داروهای دیگری به عنوان مهارکننده‌های تجمع پلاکت تجویز کند تا از تشکیل لخته جدید جلوگیری شود و لخته‌های تشکیل شده دیگر بزرگ‌تر نشوند.
- داروهای دیگر رقیق‌کننده خون: ممکن است لازم باشد به بیمار داروهای دیگری مثل هپارین داده شود تا خون رقیق‌تر و احتمال تشکیل لخته کمتر گردد. هپارین می‌تواند به صورت داخل وریدی یا زیرجلدی تزریق شود.
- مسکن‌ها: می‌توان برای بیمار داروهای ضد درد مانند مورفین تجویز کرد.
- نیتروگلیسرین: این دارو برای رفع درد قفسه سینه (آنژین) استفاده می‌شود. همچنین با گشاد کردن عروق خونی، جریان خون را به قلب بیشتر می‌کند.
- بتابلاکرها: این دسته داروها باعث استراحت عضله قلب، کاهش تعداد ضربان قلب و کاهش فشار خون می‌شوند و کار قلب را کم می‌کنند. بتابلاکرها می‌توانند مقدار آسیب عضله قلب را کاهش دهند و از سکته‌های بعدی پیشگیری کنند.
- مهار کننده‌های ACE: این داروها برای کاهش فشار خون و کاهش استرس قلبی استفاده می‌شوند.
- استاتین‌ها: این دسته از داروها، به کنترل کلسترول و چربی خون کمک می‌کنند.
اقدامات جراحی و دیگر فرایندهای درمانی
ممکن است علاوه بر دارودرمانی نیاز به اقدامات دیگری هم باشد:
- آنژیوپلاستی عروق کرونر و استنت‌گذاری: در این فرایند، که به آن مداخله زیرجلدی کرونر (PCI) هم گفته می‌شود، پزشک یک لوله باریک و بلند (کاتتر) را از طریق شریان بزرگ درون کشاله ران یا مچ دست وارد بدن می‌کند تا به رگ کرونری مسدود شده برسد. در صورتی که فرد سکته قلبی کرده باشد، این اقدام معمولاً بلافاصله بعد از کاتتریزاسیون عروق کرونر (آنژیوگرافی) انجام می‌شود.
در نوک کاتتر یک بالون مخصوص وجود دارد که وقتی در جای مشخص شده قرار گیرد، کمی باد می‌شود تا انسداد رگ کرونر را باز کند. یک استنت فلزی توری تقریباً همیشه در رگ تعبیه می‌شود تا رگ را در طولانی مدت باز نگه دارد و جریان خون به قلب حفظ شود. معمولاً استنت با یک داروی آهسته-رهش پوشیده شده است تا به باز ماندن شریان‌های کرونری کمک بیشتری کند.
- جراحی بای‌پس شریان کرونری (CABG): در برخی موارد، بعد از سکته قلبی، پزشک اقدام به انجام جراحی بای‌پس می‌کند. اگر امکان پذیر باشد، بهتر است برای این جراحی به قلب فرصت داد (حدود سه الی هفت روز بعد از سکته) تا کمی ترمیم شود.
CABG جراحی‌ای است که طی آن ابتدای عروق کرونر به قسمت بعد از تنگی یا انسداد بخیه زده می‌شود. این کار باعث می‌شود جریان خون از محل انسداد یا تنگی میان‌بر بزند.
بیمار باید چند روز بعد از جراحی در بیمارستان بماند تا جریان خون دوباره در قلب برقرار شود و وضعیت سلامتش پایدار شود.
بازتوانی قلب
بیشتر بیمارستان‌ها برنامه‌ای از زمان بستری آغاز می‌کنند که تا هفته‌ها یا ماه‌ها بعد از برگشتن به خانه ادامه دارد. این برنامه‌های بازتوانی قلبی معمولاً روی چهار مسئله اصلی تمرکز دارند؛ داروها، تغییر سبک زندگی، مسائل عاطفی و بازگشتن تدریجی به فعالیت‌های طبیعی قبلی.
انجام این برنامه‌ها توسط بیمار بسیار اهمیت دارد. افرادی که بعد از سکته قلبی به این برنامه‌ها پایبند هستند، معمولاً عمر طولانی‌تری دارند و احتمال سکته قلبی مجدد و عوارض ناشی از سکته در آن‌ها کمتر است.