پیری و سالمندی روندی است که در همه‌ی ما اتفاق می‌افتد ولی چیز کمی درمورد آن می‌دانیم. مطمئنا نوشتن لیستی از تغییراتی که با افزایش سن ایجاد می‌شوند راحت است، مانند کاهش حافظه، چین و چروک و از بین رفتن عضلات، اما واقعا کسی نمی‌داند که سالمندی چیست ، چرا اتفاق می‌افتد و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد.
تعریف سالمندی : سالمند کیست و سالمندی چه سنی است
روند پیری واقعیتی بیولوژیکی است و پویایی خاص خود را دارد که خارج از کنترل انسان‌هاست. تعریف و مفهوم سالمندی از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است. در دنیای توسعه یافته، سن تقویمی نشانگر سن فرد است و سن 65-60 سالگی سن بازنشستگی و آغاز سالمندی است. در بسیاری از نقاط دیگر دنیا، سن تقویمی در تعریف سالمندی کم یا هیچ اهمیتی ندارد. در عوض، عوامل دیگری سن سالمندی را تعیین می‌کنند، مانند توانایی انجام کارها، بدین معنا که سالمندی وقتی شروع می‌شود که دیگر مشارکت فعال امکان‌پذیر نباشد.
مفهوم سالمندی چیست
در سطح بیولوژیکی، پیری و سالمندی ناشی از تاثیر انباشت طیف گسترده‌ای از آسیب‌های مولکولی و سلولی است در طول زمان است. این امر منجر به کاهش تدریجی ظرفیت جسمی و ذهنی، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌ها و در نهایت مرگ می‌شود. در حالی که برخی از افراد 70 ساله از سلامتی بسیار خوبی برخوردارند، برخی دیگر ضعیف هستند و به به کمک دیگران نیاز دارند.
سالمندی تاثیر زمان بر بدن است و در سطوح مختلفی رخ می‌دهد:
- پیری سلولی: سلول‌ها براساس تعداد دفعات تکثیرشان پیر می‌شوند. یک سلول قبل از اینکه ماده ژنتیکی‌اش دیگر نتواند به‌طور دقیق نسخه‌برداری شود (که به دلیل کوتاه‌شدن تلومرهاست)، می‌تواند حدود 50 بار تکثیر و همانندسازی کند. هرچه آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد و سایر عوامل بر سلول بیشتر باشد، سلول‌های بیشتری به تکثیر نیاز پیدا می‌کنند.
- پیری هورمونی: هورمون‌ها نقش بزرگی در پیری دارند، به‌ویژه در دوران رشد کودکی و بلوغ جوانی. سطح هورمون‌ها در طول زندگی دچار نوسان و تغییر می‌شود. بلوغ باعث ایجاد آکنه و منافذ بزرگ‌تری می‌شود. با افزایش سن، تغییرات هورمونی منجر به خشکی پوست و یائسگی می‌شود.
- آسیب‌های انباشتی: آسیب‌های انباشتی همگی خارجی هستند. قرار گرفتن در معرض سموم، نور خورشید، مواد غذایی مضر، آلودگی و دود سیگار باعث آسیب بدن می‌شود. با گذشت زمان، این عوامل خارجی می‌توانند منجر به آسیب بافتی شود و توانایی بدن در حفظ و ترمیم سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها کاهش می‌یابد.
- پیری متابولیکی: سلول‌ها در طول روز به‌طور مداوم غذا را به انرژی تبدیل می‌کنند که باعث تولید فرآورده‌های جانبی می‌شود که می‌توانند آسیب‌رسان باشند. فرایند متابولیسم و ایجاد انرژی با مرور زمان باعث آسیب بدن می‌شود. برخی بر این باورند که کندکردن روند متابولیک از طریق روش‌هایی مانند محدودیت کالری ممکن است سرعت پیری را در انسان‌ها کاهش دهد.
در فرایند پیری چه اتفاقی می‌افتد؟
با افزایش سن ممکن است متوجه موهای خاکستری و چین و چروک‌هایی شوید، اما پیری باعث تغییراتی در کل بدن می‌شود. میزان متابولیسم پایه فرد (مقدار انرژی که فرد زمان استراحت مصرف می‌کند) با افزایش سن کاهش می‌یابد. براساس برخی تخمین‌ها، متابولیسم پایه فرد بعد از 20 سالگی به ازای هر دهه، دو درصد کاهش می‌یابد. برخی محققان معتقدند که این کاهش به دلیل از دست رفتن توده عضلانی ناشی از افزایش سن، رخ می‌دهد.
توانایی اکسیژن‌گیری بدن نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد. طبق برخی تخمین‌ها، ظرفیت هوازی فرد در 65 سالگی به‌طور معمول 60 تا 70 درصد ظرفیت دوران جوانی اوست (اگرچه به نظر می‌رسد میزان کاهش در افراد مسنی که به‌طور منظم ورزش می‌کنند، کمتر است). این کاهش ممکن است به علت عوامل مختلفی مانند عملکرد ضعیف ریه، قلب، و گردش خون باشد.
با گذشت سال‌ها، توانایی بدن به تدریج در برداشت و استفاده گلوگز از جریان خون کاهش می‌یابد؛ شرایطی که عدم تحمل گلوکز نامیده می‌شود و پیش مرحله‌ای برای دیابت نوع دو است. یکی از عوامل دخیل در عدم تحمل گلوکز، مقاومت به انسولین است که حساسیت بافت‌های بدن نسبت به انسولین کمتر می‌شود. این ممکن است به دلیل چربی بسیار زیاد بدن باشد که در توانایی عضلات در استفاده از انسولین اختلال ایجاد می‌کند.
محتوای معدنی استخوان‌ها نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد، درنتیجه استخوان‌های افراد مسن ضعیف‌تر و شکننده‌تر می‌شود. این امر ممکن است با تغذیه نامناسب، کمبود کلسیم، عدم تحرک و در زنان، با تغییرات هورمونی پس از یائسگی ارتباط داشته باشد. استخوان‌های شکننده زمینه را برای استئوپروز یا پوکی استخوان و شکستگی که برای سالمندان فاجعه‌بار است، فراهم می‌کند.
غضروف های مفصلی با گذشت زمان از بین رفته و پاره می‌شوند و منجر به درد، تورم و عدم حرکت مفاصل می‌شوند. درواقع، در تصاویر اشعه ایکس تقریبا نیمی از افراد 65 سال و بالاتر شواهدی از استئوآرتریت در حداقل یکی از مفاصل دیده می‌شود.
رژیم غذایی نامناسب، عدم تحرک، افزایش وزن و میزان متابولیسم پایین همگی زمینه‌ساز مشکلات گردش خون و بیماری‌های قلبی-عروقی هستند.
همچنین، با افزایش سن از قدرت بینایی افراد نیز کاسته می‌شود. افراد مسن در دیدن اجسام نزدیک و تنظیم برای تغییر نور مشکل دارند. ممکن است شنوایی نیز تحت تاثیر قرار گیرد. افراد مسن توانایی شنیدن صداهای با فرکانس بالا یا صداهای مجزا در محیط پرسروصدا را از دست می‌دهند. حس چشایی نیز ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. برخی توانایی‌های شناختی مانند استدلال، حل مسائل پیچیده و حافظه کاری همگی با افزایش سن دچار زوال می‌شوند.
عوامل موثر بر سالمندی سالم چیست
عوامل فردی
- عادات و رفتارها
- تغییرات مرتبط با پیری
- عوامل ژنتیکی
- بیماری‌ها
عوامل محیطی
- محیط خانه و خانواده
- تکنولوژی‌های کمکی
- حمل و نقل
- امکانات اجتماعی
مشکلات سلامتی شایع مرتبط با سالمندی چیست
مشکلات سلامت جسمی
- بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشارخون بالا، بی‌اختیاری ادرار، استئوآرتریت، اختلال در بینایی و شنوایی و سرطان
- بیماری‌های قلبی
- افتادن و شکستگی
- بیماری‌های سیستم اسکلتی و عضلانی مانند آرتروز، از دست دادن تعادل، اختلال در راه‌رفتن و مشکل یا عدم حرکت
- سوء تغذیه (لاغری یا چاقی)
- بیماری‌های تنفسی مانند آنفلوانزا و پنومونی
- بیماری‌های عصبی مانند سکته مغزی و بیماری پارکینسون
- مشکلات گوارشی مانند چشایی ضعیف، توانایی پایین معده و روده در هضم و جذب مواد غذایی و یبوست
- کم آبی
- مشکلات دهان و دندان مانند افتادن دندان‌ها
مشکلات روانی
- مشکلات روانی مانند دمانس، بیماری آلزایمر، افسردگی و هذیان
- اختلال خواب
مشکلات اجتماعی
- انزوا
- عملکرد شغلی سطح پایین
سالمندی موفق چیست
سالمندی موفق و سالم توانایی انجام کارهای اصلی روزانه مانند غذاخوردن، لباس‌پوشیدن، حمام‌کردن، پیاده‌روی و دستشویی‌رفتن به صورت مستقل و بدون وابستگی به دیگران است، حتی اگر از وسایل کمکی برای راه‌رفتن و حرکت استفاده شود.
اهمیت سالمندی سالم چیست
1. افزایش میانگین سالمندی فعال و سالم
2. حفظ ظرفیت عملکردی بدن در دوران سالمندی و استقلال افراد مسن در انجام فعالیت‌های روزمره.
3. کاهش مرگ زودرس
4. تقویت روحیه و سلامتی سالمندان
5. افزایش تعداد افرادی که از سبک زندگی مثبت برخوردارند و در فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی مشارکت می‌کنند.
6. کاهش هزینه‌های خدمات درمانی
راه‌های داشتن سالمندی سالم و پیشگیری از سالمندی چیست
نمی‌توان از پیری جلوگیری کرد، اما با اقدامات مختلفی می‌توان با صرف‌نظر از سن، ساعت بیولوژیکی را به عقب برگرداند و طولانی‌تر زندگی کرد. بهترین زمان برای برنامه‌ریزی برای سالمندی سالم در اوایل زندگی است، چراکه می‌توانید کارهایی انجام دهید که با افزایش سن به حفظ سلامتی‌تان کمک می‌کنند، از جمله:
1. داشتن رفتارهای سالم مانند رژیم غذایی متعادل و تغذیه سالم، فعالیت فیزیکی منظم و اجتناب از تنباکو که همگی منجر به موارد زیر می‌شوند:
- کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن
- بهبود ظرفیت جسمی و روانی
- حفظ توده عضلانی
- حفظ عملکرد شناختی
- به تاخیر انداختن نیاز به مراقبت و وابستگی
2. پیشگیری از بیماری‌های مزمن در طول زندگی به شما کمک می‌کند تا از انباشت اثرات منفی عوامل خطر جلوگیری کنید که باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت، فشار خون بالا و عوارض آن‌ها که مهم‌ترین‌شان ناتوانی جسمی، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی است، می‌شود.
3. حساسیت و اهمیت به انجام معاینات پزشکی دوره‌ای
4. حساسیت و اهمیت به کنترل بیماری‌های مزمن
5. محیط‌های حمایتی که سالمندان را قادر می‌سازد تا علیرغم کاهش ظرفیتشان آنچه را که برایشان مهم است انجام دهند، از جمله در دسترس بودن ساختمان‌ها و حمل و نقل عمومی ایمن و استفاده آسان از راه‌ها.
6. داشتن خواب شبانه خوب: بسیاری از سالمندان دچار مشکلات خواب مانند بی‌خوابی، احساس خواب آلودگی در طول روز و مکرر بیدارشدن در طول شب هستند. برای داشتن خواب سالم به نکات زیر توجه کنید:
- توجه کنید که اتاق خواب‌تان ساکت، تاریک و خنک و تخت خواب‌تان راحت باشد.
- از ماسک چشم برای ممانعت از نور استفاده کنید.
- حداقل یک ساعت قبل از خواب تلویزیون و سایر دستگاه‌های الکترونیکی را خاموش کنید.
7. ورزش: ممکن است فرصت نکنید پنج روز در هفته و روزانه 30 دقیقه ورزش کنید، اما خوشبختانه روزانه به مدت 15 دقیقه فعالیت متوسط نیز می‌تواند طول عمر را افزایش دهد. هر فعالیتی بهتر از هیچ چیز است.
8. تعامل اجتماعی: اجتماعی شدن شما را جوان نگه می‌دارد و تاثیر شگفتی بر طول عمر می‌گذارد. روابط خوب و سالم خود را با دیگران حفظ کنید. با عزیزان خود در ارتباط باشید و با افراد جدید آشنا شوید.
9. استرس نداشته باشید. استرس، عصبانیت و کینه‌ورزی می‌توانند بسیار مضر باشند. اگر از همین الان برای کاهش استرس خود تلاش کنید، بعدا از خود متشکر خواهید بود. روزانه مدیتیشن انجام دهید و استراحت کنید.