کمبود ویتامین دی در سالمندان

سال‌ها پیش پزشکان بیشتر نگران کمبود ویتامین D در کودکان بودند و برای پیشگیری از بروز بیماری استخوانی به نام نرمی استخوان مصرف غذاهای غنی شده با ویتامین D را توصیه می‌کردند. اما امروزه می‌دانیم که علاوه بر کودکان سالمندان نیز در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند و نرمی استخوان تنها یکی از بیماری‌های ناشی از کمبود این ویتامین است. براساس مطالعات انجام گرفته، کمبود ویتامین D سبب بروز پوکی استخوان، ضعف عضلانی، شکستگی لگن، دیابت، سرطان، بیماری‌های قلبی و آرتروز می‌شود و سلامت عمومی بدن را دچار مشکل می‌کند.

علائم کمبود ویتامین دی در سالمندان

1. عضلات ضعیف: کمبود ویتامین D در سالمندان با ضعف عضلانی ارتباط مستقیم دارد. عواملی همچون کاهش قرارگیری در معرض نور مستقیم خورشید، عدم دریافت ویتامین D کافی از رژیم غذایی، کاهش میزان جذب روده‌ای و همچنین کاهش ضخامت پوست در سالمندان زمینه ابتلا به کمبود ویتامین D را فراهم آورده‌اند. ضعف عضلانی به شیوه‌های مختلف بروز پیدا می‌کند. به طورکلی در سالمندان سبب ایجاد حس سنگینی در پاها می‌شود که ایستادن و بالا رفتن از پله را برای آنها دشوار می‌کند. مصرف مکمل به جبران این کمبود و از بین بردن ضعف عضلات پا کمک می‌کند.

2.تغییرات خلق و خو: ویتامین D یک ویتامین معمولی نیست. در واقع فرم فعال شده این ویتامین یک هورمون است. زمانی‌که پوست بدن در معرض پرتوهای فرابنفش خورشیدی UVB قرار گیرد، آن را به فرم غیرفعال ویتامین D  سنتز می‌کند. فرم غیرفعال به کلیه‌ها و کبد منتقل شده و آنجا فعال و آماده استفاده می‌شود. این هورمون علاوه بر کمک به جذب کلسیم سلامت ماهیچه‌ها، استخوان‌ها و دندان‌ها را حفظ می‌کند. مطالعات نشان می‌دهند ویتامین D مسئولیت فعال‌کردن ژن‌های کنترل کننده پیام‌رسان‌های عصبی (سروتونین، دوپامین) را به عهده دارد. این ویتامین همچنین بر روی عملکرد مغز تأثیرگذار است. احساس افسردگی و خستگی در سالمندان ممکن است ناشی از کمبود ویتامین D  باشد.

3. افزایش وزن: محققان بر این باورند که ویتامین D همراه با هورمونی به نام لیپتین به تنظیم وزن بدن کمک می‌کند. لیپتین در سلول‌های چربی ساخته می‌شد. این هورمون با ارسال سیگنال به مغز احساس سیری را در انسان ایجاد می‌کند و به او فرمان می‌دهد که می‌تواند دست از غذاخوردن بکشد. ویتامین D میزان لیپتین را در بدن کنترل و از ارسال پیام به مغز اطمینان حاصل می‌کند. در صورتی که بدن با کمبود ویتامین D رو به رو باشد در ارسال این سیگنال به مغز اختلال ایجاد می‌شود و فرد نمی‌داند چه زمانی باید غذاخوردن را متوقف کند. در نتیجه موجب پرخوری و افزایش وزن می‌شود.

4. خستگی. بیشتر افراد سالمندی که احساس خستگی دارند از احتمال ابتلا به کمبود ویتامین D اطلاع ندارند و به همین دلیل علائم را نادیده می‌گیرند. افرادی که گرفتگی عضلات دارند و دائماً احساس خستگی می‌کنند باید ویتامین D دریافتی خود را افزایش دهند (به ویژه افرادی که از منزل خارج نمی‌شوند یا از محصولات لبنی استفاده نمی‌کنند). علاوه بر خستگی این کمبود، پا درد و مشکلات حرکتی را سبب می‌شود.

5. مشکلات معده. این کمبود ممکن است به بیماری التهاب روده منجر شود بیماری مزمنی که سبب بروز تورم و سوزش در دستگاه گوارش می‌شود. این بیماری به دو نوع اصلی کولیت اولسراتیو و بیماری کرون روده تقسیم می‌شود. بیماری التهاب روده در سالمندان شایع‌تر است چرا که سالمندان بیش از سایرین مستعد ابتلا به کمبود ویتامین D هستند. مشکلات روده بسیار ناخوشایند هستند و همچنین در روند جذب چربی اختلال ایجاد می‌کنند. از آنجایی که ویتامین D در دسته ویتامین‌های محلول در چربی قرار دارد کمبود آن ممکن است مشکلات شدید دستگاه گوارش را سبب شود.

چرا سالمندان در معرض خطر ابتلا به کمبود ویتامین D قرار دارند؟

با افزایش سن:

• دریافت کلسیم از رژیم غذایی کاهش می‌یابد که نتیجه کاهش کل کالری دریافتی است. به عنوان مثال ممکن است به طورکلی اشتهای فرد با افزایش سن کاهش یابد یا فرد به بیماری مبتلا شود که کاهش اشتها را در پی داشته باشد. عوامل اقتصادی و اجتماعی نیز در سوء تغذیه سالمندان نقش دارند.
• جذب رود‌ه‌ای کلسیم (به ویژه اگر میزان ویتامین D در بدن پایین باشد) و همچنین ظرفیت سلول‌های روده کاهش می‌یابند. کاهش ظرفیت سلول‌های روده نتیجه سازگاری آنها با مقدار اندک کلسیم دریافتی در دوره جوانی است.
• فرد کمتر در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرد. بدن در معرض نور آفتاب ویتامین D تولید می‌کند. بنابراین اگر فرد به میزان کافی در معرض نور آفتاب قرار نگیرد میزان ویتامین D در بدن کاهش می‌یابد. این مشکل بیشتر در سالمندانی رخ می‌دهد که از خانه یا مؤسسات مختص سالمندان خارج نمی‌شوند و یا تحرک زیادی ندارد.
• ظرفیت پوست برای سنتز ویتامین D کاهش می‌یابد. در واقع در دوره سالمندی نسبت به دوره جوانی تولید ویتامین D توسط پوست به یک چهارم کاهش می‌یابد.  
• ممکن است عملکرد کلیه‌ها برای ذخیره کلسیم کاهش یابد که منجر به افزایش دفع کلسیم از ادرار می‌شود.
• ظرفیت کلیه‌ها برای تبدیل نوع غیرفعال ویتامین D به نوع فعال ( 1 و 25 دی هيدروكسي ويتامين D) کاهش می‌یابد.

این موارد دلایل توصیه مصرف بیشتر کلسیم و ویتامین D برای سالمندان بودند.

منابع ویتامین دی

بسیاری از مواد غذایی حاوی ویتامین D نیستند اما این ویتامین در جذب کلسیم مورد نیاز برای استحکام استخوان‌ها بسیار مؤثر و کمک‌کننده است. ویتامین D همچنین در روند بهبود بسیاری از بیماری‌ها نقش مؤثری دارد و برای عملکرد عصبی مهم و ضروری است. منابع حاوی ویتامین D عبارتند از:

• مواد غذایی. تعداد اندکی از مواد غذایی به طور طبیعی حاوی ویتامین D هستند. از جمله بهترین منابع غذایی حاوی ویتامین D می‌توان به روغن جگر ماهی، ماهی سالمون، ماهی خال خالی، ماهی تن، جگر، پنیر و زرده تخم مرغ اشاره کرد.
• غذاهای غنی شده با ویتامین D. به دلیل اینکه نمی‌توان ویتامین D مورد نیاز بدن را کاملاً به طور طبیعی دریافت کرد این ویتامین را به بسیاری از مواد غذایی اضافه می‌کنند. این نوع مواد غذایی بیشترین میزان ویتامین D را در رژیم غذایی آمریکایی به خود اختصاص می‌دهند. معمولاً به مواد غذایی همچون شیر، غلات صبحانه و نوشیدنی‌ها ویتامین D افزوده می‌شود.
• نور خورشید. برای اکثر افراد مهم‌ترین منبع ویتامینD  نور خورشید است. نور خورشید کلسترول بدن را به ویتامین D تبدیل می‌کند.
• مکمل‌های ویتامین D. مطالعه‌ انجام شده در سال‌های 2005 و 2006 بر روی سلامت و تغذیه مردم آمریکا دریافت که تنها یک سوم مردم آمریکا ویتامین D مورد نیاز بدن خود را از رژیم غذایی دریافت می‌کنند. مطالعه‌‌ای که اخیر‌اً در نشریه طب داخلی به چاپ رسیده بیان می‌کند که سالمندان می‌توانند با مصرف روزانه مکمل‌های ویتامینD  (به صورت خوراکی) خطر شکستگی‌های استخوانی را تا حد زیادی کاهش دهند.

بدن شما به چه میزان ویتامین D احتیاج دارد؟

با افزایش سن نیاز بدن به ویتامین D نیز افزایش می‌یابد. میزان نیاز بدن به ویتامین D تا سن 50 سالگی برای زنان و مردان روزانه IU 200 (IU واحد اندازه‌گیری بین المللی) است. در سنین بین 50 تا 70 سالگی زنان و مردان باید روزانه به میزان  IU400 ویتامین D مصرف کنند. بعد از 70 سالگی این میزان به IU 600 افزایش می‌یابد.

تظاهرات بالینی سطح نامطلوب ویتامین D تأثیر فیزیکی، روانی و مالی قابل توجهی بر روی افراد سالمند و به طور کلی برای جامعه دارد.

به دلیل اینکه سالمندان بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به کمبود ویتامین D قرار دارند، مطالعات بسیاری بر روی تأثیرگذاری مکمل‌های ویتامین D بر روی پیشگیری از زمین خوردن و شکستگی استخوان‌ها انجام شده است. برخی از مطالعات دریافتند که مصرف روزانه یک مکمل حاوی  IU400 ویتامین D برای کاهش خطر زمین خوردن و شکستگی در سالمندان کافی و مؤثر است. دیگر مطالعات انجام شده در این زمینه بیان کردند که بهترین و مؤثرین میزان ویتامین D برای کاهش خطر شکستگی روزانه IU 800 است و گروه دیگری از مطالعات به مصرف روزانه 800 تا IU 1000 تأکید داشتند.

احتمال دارد که بیش از حد ویتامین D مصرف کنید. از جمله علائم و نشانه‌های سمیت ویتامین D می‌توان به تهوع، استفراغ و ضعف اشاره کرد. مصرف بیش از حد ویتامین می‌تواند میزان کلسیم بدن را افزایش دهد و بروز گیجی و آریتمی قلبی را در پی داشته باشد. قرارگیری بیش از حد در معرض نور خورشید منجر به افزایش میزان ویتامین D در بدن نمی‌شود (البته خطر ابتلا به سرطان پوست وجود دارد). مصرف بیش از  IU 2000 ویتامین D در روز شما را در معرض خطرات ناشی از مصرف بیش از حد این قرار می‌دهد.