بیماری پارکینسون یک اختلال پیشرونده عصبی است. یعنی با گذشت زمان و در هر مرحله از بیماری علائم و مشکلات فرد شدت می‌یابد. افرادی که از این بیماران مراقبت می‌کنند باید محیط منزل را با شرایط آنها تطبیق دهند تا بتوانند تا حد زیادی فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهند. سلامت و توانایی‌های مبتلایان به پارکینسون با پیشرفت بیماری تغییر می‌کند. در نتیجه مراقبت از آنها نیز باید تغییر کند. با پیش‌بینی تغییرات و تطبیق محیط و شرایط می‌توان تا حدی برای این بیماران استقلال ایجاد کرد و کیفیت و امید به زندگی آنها را افزایش داد.
ایمن‌سازی منزل برای بیماران پارکینسونی
تمامی قسمت‌های خانه را باید با نیازها و توانایی‌های بیمار تطبیق داد. یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری بروز انواع مشکلات حرکتی است. در نتیجه ایمنی و امکان دسترسی آسان به وسایل خانه از اهمیت بالایی برخوردار هستند. سالمندان مبتلا به این بیماری برای حرکت به عصا، واکر یا ویلچر نیاز دارند. در نتیجه ایجاد مسیر حرکت عریض و ایمن در اتاق‌ها و راهروها ضروری است. موارد زیر مانع حرکت بدون خطر این افراد در خانه می‌شوند:
کفپوش
در مقایسه با فرش‌های نازک و زمین بدون فرش راه رفتن بر روی فرش‌های ضخیم بسیار دشوار است. افراد مبتلا به پارکینسون به آرامی و با قدم‌های کوتاه راه می‌روند و اغلب حین حرکت پاهای خود را روی زمین می‌کشند این موضوع خطر سرخوردن و زمین خوردن آنها را افزایش داده است. بهتر است از پهن کردن قالیچه‌ها کوچک و پادری خودداری کنید. فرش‌ها را بر روی پد ضد لغزش پهن کنید و کناره‌های فرش را به زمین بچسبانید یا به شیوه‌ای دیگر محکم کنید. زمین بدون فرش را با محلول ضد لغزش سرامیک تمیز کنید.
روشنایی
آباژورها و چراغ خواب‌ها باید به گونه‌ای قرارگیرند که امکان افتادن آنها وجود نداشته باشد. کلیدهای برق باید در دسترس باشند و به راحتی خاموش و روشن شوند. سیم‌های برق را در جای مشخص جای دهید تا خطر زمین خوردگی را سبب نشوند.
چیدمان وسایل خانه
وسایل خانه باید تا حد امکان با فاصله از هم چیده شوند تا سالمندان (و وسیله حرکتی خود) به همه بخش‌های خانه دسترسی داشته باشند. بنا به گفته متخصصان درصورتی‌که بیمار از ویلچر استفاده می‌کند، وسایل خانه باید حداقل یک و نیم متر باهم فاصله داشته باشند؛ درواقع فاصله‌ای که در آن امکان چرخش 360 درجه ویلچر امکان‌پذیر باشد.
وسایل تزئینی
وسایل تزئینی مثل گلدان، مجسمه و میزهای تزئینی تا حدی حرکت را دشوار می‌کنند. درصورت امکان آنها را بردارید یا مطمئن شوید که در مسیر اصلی حرکت قرار ندارند.
تغییر اتاق‌ها خانه برای بیماران پارکینسونی
اتاق خواب
با توجه به بروز مشکل در راه رفتن، حفظ تعادل، هماهنگی حرکتی و سازگاری با تغییرات ناگهانی، مهم است که تمامی وسایل خانه باید ثابت و بدون حرکت باشند. همه وسایل چرخدار مانند چارچوب تخت باید چرخ‌های آن را درآورده یا قفل کرد تا گونه خطری را درپی نداشته باشند. افرادی که برای حرکت به وسایل چرخدار مانند ویلچر یا واکر چرخدار محدود هستند باید قبل از انتقال خود از ویلچر به صندلی یا تخت و برعکس از قفل بودن چرخ‌های وسیله حرکتی اطمینان حاصل کنند. تعبیه یک ریل تخته خواب یا یک دسته ایمن روی چارچوب تخت خواب به حرکت بیمار کمک می‌کند.
آشپزخانه
محیط آشپزخانه برای مبتلایان به این بیماری باید به گونه‌ای طراحی شود که به تمامی وسایل دسترسی آسان داشته باشند. دستگیره‌های کوچک کشوها و کابینت‌ها را با دستگیره‌های بزرگتر جایگزین کنید. چراکه مبتلایان به این بیماری دچار لرزش بدن هستند و مهارت و قدرت کافی برای برداشتن اشیاء و نگه داشتن آنها را ندارند. با تعویض دستگیره‌ها، دسترسی این افراد به محتویات کشوها و کابینت‌ها راحتتر می‌شود (می‌توان دستگیره درها و دیگر وسایل مشابه را با دستگیره‌های بزرگتر یا دستگیره‌های اهرمی جایگزین کرد). همچنین برای دسترسی آسان می‌توان به برخی از وسایل نخ یا طناب وصل کرد. تا حد امکان مواد و وسایل آشپزی و ظروف را در محلی قرار دهید که بالاتر از قفسه سینه و پایین‌تر از کمر نباشد تا از خم شدن یا کشیده‌شدن بیش از حد بدن و خطر زمین‌خوردن جلوگیری کنید.
سرویس بهداشتی
بنا به گزارش مرکز کنترل بیماری (CDC) سرویس بهداشتی یکی از خطرناک‌ترین قسمت‌های خانه می‌باشد. چراکه احتمال سرخوردن و زمین‌خوردن در آن بیش از دیگر قسمت‌ها است. آسیب‌های غیر مهلک همچون کوفتگی، خراش، کشش عضلات و شکستگی اغلب در اطراف یا داخل وان، زیر دوش یا نزدیک توالت رخ می‌دهند. نصب یک میله نگه‌دارنده (میله محافظ) کنار توالت و سینک و همچنین بیرون و داخل وان به حفظ تعادل این افراد کمک می‌کند. از میله‌های نگه‌دارنده‌ای که قابلیت جدا شدن و جا به جایی دارند استفاده نکنید زیرا این نوع میله‌ها محافظ کل وزن بدن نیستند و کمک چندانی به سالمندان نمی‌کنند و احتمال زمین‌خوردن را افزایش می‌دهند.
حمام‌ها و وان‌های بدون پله (این نوع وان‌ها ارتفاع ورودی ندارند) بهترین گزینه برای سالمندان می‌باشند؛ به ویژه سالمندانی که به این بیماری مبتلا و دچار اختلال راه‌رفتن هستند. می‌توان برای به حداقل رساندن خطر زمین‌خوردن افراد مبتلا به پارکینسون از صندلی دوش یا نیمکت انتقال در اطراف وان استفاده کرد. در برخی موارد پرستاران این افراد ترجیح می‌دهند که درهای پلاستیکی یا پرده را جایگزین در شیشه‌ای حمام کنند. همچنین می‌توان از پدهای ضد لغزش در اطراف و داخل وان و سینک استفاده کرد. این پدها باعث ایجاد اصطکاک بیشتر در کف حمام می‌شوند.
از آنجایی‌که مبتلایان به پارکینسون مهارت کافی برای برداشتن و نگه‌داشتن اشیاء ندارند، بهتر است بجای صابون جامد از صابون مایع استفاده کنند و یا آن را با نخ به جایی ببندند تا مانع افتادن آن به روی زمین شوند. همچنین باید به تمامی وسایل سرویس بهداشتی از جمله دستمال توالت و محصولات مراقبت شخصی دسترسی داشته باشند.
ساده‌سازی فعالیت‌های روزانه برای بیماران پارکینسونی
انجام بسیاری از فعالیت‌های روزانه برای مبتلایان به پارکینسون بسیار دشوار است؛ فعالیت‌هایی که پیش از ابتلا به این بیماری، به راحتی از عهده انجام آنها بر می‌آمدند. علائم حرکتی مانند ضعف، لرزش، عدم انعطاف، مشکلات تعادلی و کندی حرکت (برادی کینزیا) در مراحل ابتدایی و میانی بیماری بروز می‌کنند. داروهایی مانند کاربی دوپا لوودوپا، آگونیست‌های دوپامین، مهارکننده مونوآمین اکسیداز و آنتی‌کولینرژیک که برای درمان بیماری پارکینسون تجویز می‌شوند، اغلب عوارضی همچون دیسکینزی (حرکات غیرعادی عضلات)، سرگیجه، خواب‌آلودگی، توهم و گیجی را سبب می‌شوند و در انجام فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کنند. خوشبختانه می‌توان با استفاده از ابزارهایی کمکی و سازگارکردن محیط با شرایط بیماران به حفظ کیفیت زندگی آنها کمک کرد و روند مراقبتی را برای خانواده و اطرافیان آنها ساده‌تر کرد.
نکاتی برای حمام کردن و مراقبت‌های شخصی
با پیشرفت بیماری پارکینسون حمام کردن برای مبتلایان دشوارتر می‌شوند و اغلب دوش گرفتن را ترجیح می‌دهند. ممکن است برخی از این بیماران تغییرات ذهنی را نیز تجربه کنند؛ تغییراتی که بر روی حافظه، قدرت تشخیص و تمرکز تأثیرگذار هستند. براساس آمار انجمن آلزایمر 50 تا 80 درصد مبتلایان به پارکینسون این تغییرات و دیگر نشانه‌های زوال عقل را تجربه می‌کنند. افرادی که با مبتلایان به پارکینسون زندگی می‌کنند، به ویژه آن دسته از مبتلایان که به فراموشی و زوال عقل با اجسام لویی (بیماری که علائمی مشابه پارکینسون دارد) دچار هستند، می‌توانند از ابزارهای کمکی و تکنیک‌های سازگاری و مراقبتی کمک بگیرند. به عنوان مثل بسیاری از مبتلایان به زوال عقل هنگامی‌که زیر دوش قرار می‌گیرند با شنیدن صدای آب و جاری شدن آب از دوش سردرگم و وحشت‌زده می‌شوند. در چنین موقعیتی باید به آنها زمان داد تا با شرایط سازگار شوند و باید کاملاً موقعیت را برای آنها شرح داد. حین حمام کردن به آرامی با آنها صحبت کنید و مطمئن شوید که احساس سرما و ناراحتی ندارند. شستشو را از نقاطی که حساسیت کمتری دارند مانند دست‌ها و پاها شروع کنید.
با وخیم‌تر شدن مشکلات حرکتی ممکن است بیمار برای انجام دیگر مراقبت‌های شخصی مانند مسواک‌زدن یا شانه‌زدن موها دچار مشکل شود. رعایت بهداشت دهان برای جلوگیری از پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه ضروری است. با استفاده از مسواک‌های برقی و واتر فلاسر (دستگاهی که با فشار آب دهان و دندان را تمیز می‌کند) می‌توان مراقبت از دندان‌ها را تسهیل بخشید. برای نگه‌داشتن و کنترل بهتر مسواک و شانه می‌توان یک دستگیره بزرگتر به آنها چسباند.
لباس پوشیدن بیماران پارکینسونی
از آنجایی‌که مهارت‌های حرکتی و قدرت بدنی این افراد با پیشرفت بیماری تضعیف می‌شوند، لباس پوشیدن یک فرآیند سخت و زمان‌بر است. همچنین سفتی عضلات و اسپاسم عضلانی (دیستونی) لباس پوشیدن را به یک فرآیند ناخوشایند و سخت برای آنها تبدیل می‌کند. تا حد امکان چسب لباس را جایگزین دکمه و زیپ کنید. لباس‌های گشاد انتخاب کنید؛ زیرا پوشیدن و درآوردن آنها به راحتی امکان‌پذیر است. برای پوشیدن کفش روی یک صندلی بنشیند و از پاشنه‌کش‌های بلند استفاده کنید. نکته مهمی که پرستاران این بیماران باید به خاطر داشته باشند این است که هنگامی که در لباس پوشیدن به آنها کمک می‌کنند، باید به آرامی پیش روند و زمان زیادی را به این کار اختصاص دهند.
سازگاری با مشکلات حرکتی بیماری پارکینسون
” انجماد راه رفتن” یکی از شایع‌ترین علائم بیماری پارکینسون می‌باشد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که فرد در حال راه رفتن است و ناگهان عضلات پاها دچار گرفتگی شدید می‌شوند و پاها به زمین می‌چسبند. در واقع انجماد راه رفتن باعث می‌شود که فرد تقریباً توان حرکتی خود را از دست بدهد. در چنین موقعیتی پرستاران این بیماران می‌توانند با استفاده از روش تلقین و تجسم به آنها کمک کنند. از آنها بخواهید که وانمود کنند از یک خط یا شیء فرضی روی زمین عبور می‌کنند یا حتی آنها را تشویق کنید که به آرامی به طرفین تکان بخورند. درصورتی که انجماد حرکتی یک اتفاق معمول برای بیمار باشد، وسایل حرکتی خاص مانند واکر یا واکر چرخدار (رولیتور) مجهز به نشانگر لیزری می‌توانند به بیمار در حرکت کمک کنند. زمانی‌که انجماد رخ داد تنها با فشردن دکمه یک خط لیزری روی زمین ایجاد می‌شود که به عنوان یک نشانه بصری به آنها در ادامه حرکت کمک می‌کند.
ماساژ درمانی استرس بیمار و همچنین گرفتگی، اسپاسم، لرزش و درد عضلانی را کاهش می‌دهد. پد گرمایشی نیز درد عضلانی را تسکین می‌بخشد و ژل یخ معدنی تأثیر شگفت انگیزی بر روی سفتی مفاصل دارد.
ورزش کردن برای بیماران مبتلا به پارکینسون کمی دشوار است اما فواید زیادی دارد. در طول روز برای مدت کوتاهی از آنها بخواهید حرکات دست مانند فشردن یک توپ پلاستیکی را انجام دهند. این حرکت به کاهش لرزش و حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری دست‌ها و انگشتان کمک می‌کند. پیاده‌روی روزانه هر چند کوتاه و انجام حرکات ورزشی ساده باعث می‌شوند که ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و مفصل‌ها تا حد امکان قدرت خود را حفظ کنند.
غذا خوردن بیماران پارکینسونی
وسایل غذاخوری خاصی که برای این بیماران طراحی شده‌اند روند غذا خوردن را تا حد زیادی تسهیل می‌بخشند. افرادی که در انجام مهارت‌های حرکتی دچار مشکل هستند، باید از وسایل غذاخوری و فنجان وزن‌دار استفاده کنند. کاردهای دارای تیغه منحنی امکان بریدن غذا را برای بیماران فراهم کرده‌اند. کاردهای معمولی حرکت اره مانند دارند که کنترل آنها برای این بیماران دشوار است اما کاردهای دارای تیغه منحنی با حرکت گهواره‌ای کار را برای آنها آسان کرده‌اند. غذا را در بشقاب لبه‌دار یا کاسه سرو کنید چراکه پر کردن قاشق را برای این افراد راحتتر کرده و آنها را به خوردن غذا تشویق می‌کنند. ظروفی که کف پلاستکی دارند نیز بسیار مفید و کارآمد هستند.
براساس شرایط گاهی نیاز است فردی که از بیمار مراقبت می‌کند به او در غذا خوردن کمک کند. در اجرای این روند نباید عجله کرد. چراکه 30 تا 45 دقیقه حتی بیشتر به طول می‌انجامد. ممکن است مبتلایان به پارکینسون دچار مشکلات غذا خوردن باشند؛ مشکلاتی همچون آبریزش دهان، جویدن بیش از حد یا اختلال بلع (دیسفازی). مطالعات حاکی از این است که بیش از 80 درصد افراد مبتلا به پارکینسون طی دوره بیماری به اختلال بلع دچار می‌شوند. از جمله علائم این اختلال (دیسفازی) می‌توان به افزایش آبریزش دهان و سرفه‌کردن هنگام غذا و آب‌خوردن و همچنین گیرکردن غذا در گلو اشاره کرد. در بعضی موارد برای جلوگیری از ورود ذرات غذا و بزاق به داخل ریه‌ها و همچنین راحتتر کردن فرآیند غذا خوردن بهتر است بیمار از غذاهای پوره‌شده یا خردشده استفاده کند. یک آسیب‌شناس گفتار و زبان باید روند بلع بیمار را ارزیابی کند و درصورتی که به این اختلال دچار بود تغییرات لازم را در رژیم غذایی او ایجاد کند. در این مرحله از بیماری حضور یک پرستار در تمام وعده‌های غذایی ضروری است.
گاهی داروهای تجویزی سبب خشک‌شدن دهان می‌شوند. بنابراین از بیمار بخواهید در طول روز و هنگام خوردن غذا آب بنوشد. زیرا خوردن و روند بلع را آسان کرده و از ابتلا به کم آبی جلوگیری می‌کند.
اختلالات شناختی در بیماران پارکینسونی
اختلالات شناختی و تغییرات رفتاری در مراحل میانی بیماری پارکینسون و پس از آن بروز می‌کنند. زمانی‌که مبتلایان به پارکینسون تغییرات حافظه و ذهن را تجربه می‌کنند افرادی که مراقب آنها هستند باید کاملاً نسبت به شرایط ویژه آنها آگاهی داشته باشند و انعطاف‌پذیر باشند. در این مرحله از بیماری مبتلایان نمی‌توانند به خوبی برنامه‌ریزی کنند یا چند کار را با هم انجام دهند. همچنین در حل مسئله و استدلال مکانی دچار مشکل می‌شوند. این مشکلات سبب ناامیدی آنها در انجام فعالیت‌های روزانه می‌شود؛ در واقع گاهی انجام فعالیت‌های روزانه برای آنها غیر ممکن و حتی خطر است.
تغییراتی مغزی این بیماران بر روی توانایی صحبت کردن آنها تأثیر می‌گذارند. تقریباً 89 درصد افرادی که به بیماری پارکینسون مبتلا هستند به نوعی از اختلالات حرکتی_گفتاری پیشرونده نیز مبتلا می‌شوند. صدای این افراد خشن‌تر یا ملایم‌تر می‌شود، به سختی کلمات را به خاطر می‌آورند یا دچار لکنت زبان می‌شوند. با کمک یک گفتار درمان می‌توان مهارت‌های ارتباطی و اعتماد به نفس اجتماعی این بیماران را حفظ کرد. آنها را به برقراری ارتباط تشویق کنید، عوامل حواس پرتی را به حداقل برسانید و زمان بیشتری را به پاسخ‌ها و درخواست‌های کلامی اختصاص دهید.
بهبود کیفیت زندگی بیماران پارکینسونی
علائم این بیماری تأثیر قابل توجهی بر روی سلامت فیزیکی، ذهنی و اجتماعی این افراد دارند اما خانواده می‌تواند شرایط زندگی را برای آنها ساده‌تر کند. با کسب آگاهی پیرامون این بیماری می‌توان مشکلات را قبل از بروز و تأثیرگذاری منفی پیش‌بینی و برای سازگاری با آنها برنامه‌ریزی کرد.