فشار خون بالا در کودکان به فشار خونی گفته می‌شود که نسبت به فشار خون 95 درصد کودکان با جنسیت و سن و قد یکسان، بیشتر باشد. معیار مشخصی برای تشخیص فشار خون بالا در تمام سنین دوران کودکی وجود ندارد؛ زیرا با افزایش سن کودک، فشار خون نرمال نیز برای این گروه سنی تغییر خواهد کرد.
فشار خون بالا در کودکان با سن کمتر 10 سال معمولاً به دلیل عارضه‌های مختلف پزشکی به وجود می‌آید. فشار خون کودکان همچنین می‌تواند به دلیل عوامل یکسان با افراد بزرگسال نیز افزایش یابد؛ از جمله اضافه وزن، رژیم غذایی ضعیف و عدم تحرک.
تغییر سبک زندگی مانند خوردن رژیم‌های غذایی سالم و فعالیت بدنی بیشتر، می‌تواند به کاهش فشار خون کودکان کمک کند. اما برای تعدادی از کودکان ممکن است مصرف دارو ضروری باشد.
علائم فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا در کودکان معمولاً منجر به بروز علائم و نشانه‌های خاصی در فرد نمی‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
ممکن است در حالت طبیعی فرزند شما نیاز خاصی برای ویزیت توسط متخصص کودکان برای اندازه‌گیری فشار خون نداشته باشد؛ مگر زمانی‌که فرزند شما مشکل اساسی در سلامت داشته باشد. با این حال فشار خون فرزند شما بایستی به طور روتین از سن 3 سالگی اندازه‌گیری شود.
اگر فرزند شما در موقعیتی قرار گیرد که احتمال ابتلا به فشار خون را در وی افزایش دهد؛ مانند تولد پیش از موعد، وزن کم در زمان تولد، بیماری‌های قلبی مادرزادی و مشکلات خاص کبدی. در بعضی مواقع کنترل فشار خون از زمان کودکی شروع می‌شود.
اگر در مورد فرزندتان نگران این هستید که پیش زمینه‌ای از فشار خون بالا داشته باشد؛ می‌توانید با متخصص اطفال در این مورد صحبت کنید.
علل فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا در کودکان جوان‌تر معمولاً با عوامل مرتبط با سلامت مانند نواقص قلبی، بیماری‌های کلیوی، عارضه‌های ژنتیکی یا اختلالات هورمونی در ارتباط است. منتهی در کودکان با سن بیشتر مخصوصاً آنهایی که اضافه وزن نیز دارند، به طور معمول دلیل اصلی فشار خون بالا ناشناخته باقی می‌ماند.
ریسک فاکتورهای بیماری
عوامل موثر در بالا رفتن فشار خون کودکان به شرایط بهداشتی پایه، ژنتیک و یا سبک زندگی فرد می‌تواند ربط داشته باشند.
فشار خون بالای اولیه
فشار خون بالای اولیه به فشار خونی گفته می‌شود که بدون دلیل خاصی به وجود می‌آید. این نوع از فشار خون معمولاً در کودکانی با سن 6 سال یا بیشتر روی می‌دهد. عوامل خطر برای پیشرفت فشار خون بالای اولیه عبارتند از:
- داشتن اضافه وزن و یا چاق بودن (شاخص توده بدنی بالای 25)
- داشتن سابقه خانوادگی برای فشار خون بالا
- ابتلا به دیابت نوع 2 و یا سطح قند خون بالا در حالت ناشتا
- سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا
فشار خون بالای ثانویه
فشار خون بالای ثانویه نوعی از فشار خون می‌باشد که با عوامل موثر بر روی سلامت مرتبط می‌باشد. این نوع از فشار خون به طور معمول در کودکان با سن کمتر دیده می‌شود. سایر عوامل مرتبط با فشار خون بالا عبارتند از:
- بیماری‌های مزمن کلیوی.
- بیماری‌های پلی‌کیستیک کلیوی.
- مشکلات قلبی مانند تنگی آئورت.
- اختلالات فوق کلیوی.
- هایپرتیروئیدیسم.
- فئوکروموسیتوم “نوعی تومور نادر در غده فوق کلیه”.
- تنگ شدگی شریان کلیوی.
- اختلالات خواب مخصوصاً آپنه انسدادی خواب.
- درمان‌های خاص مانند داروهای ضد انعقاد، قرص‌های دهانی ضد بارداری و استروئیدی.
عوارض فشار خون بالا در کودکان
کودکان که فشار خون بالایی دارند، به احتمال قوی در طول بزرگسالی نیز به این بیماری مبتلا خواهند شد؛ مگر اینکه از همان آغاز شروع به درمان کنند.
از عوارض شایعی که بالا بودن فشار خون کودکان در ارتباط است، می‌توان به آپنه خواب اشاره کرد. در این حالت کودک ممکن است در طول خواب خر خر کرده و یا تنفس غیر عادی داشته باشد. به همین دلیل بهتر است به مشکلات تنفسی در حین خواب کودکتان بیشتر اهمیت دهید؛ مخصوصاً اگر کودکتان اضافه وزن نیز داشته باشد.
اگر فشار خون بالا کودک به دوره بزرگسالی نیز کشیده شود، همانطور که در اکثر مواقع نیز این اتفاق رخ می‌دهد، بیمار در معرض عارضه‌های زیر قرار خواهد گرفت:
- سکته مغزی
- حملات قلبی
- نارسایی قلبی
- بیماری‌های کلیوی
پیشگیری از بیماری
فشار خون بالا می‌تواند به دلیل عوامل دیگری نیز رخ دهد که در بعضی از مواقع می‌توان آنها را کنترل کرد و یا حتی پیشگیری کرد. این بیماری از طریق تغییراتی ثابت در سبک زندگی قابل پیشگیری است که به درمان آن کمک بزرگی می‌کنند؛ مانند کنترل وزن کودک، تهیه رژیم غذایی سالم و تشویق کودک به ورزش.
تشخیص فشار خون بالا در کودکان
آزمایش فشار خون یک تست بدون درد است. اندازه‌گیری فشار خون به سرعت و از طریق باد کردن کاف بر روی بازو و تعیین فشار صورت می‌گیرد.
اندازه کاف مورد استفاده می‌تواند براساس اندازه دور بازوی کودک متغیر باشد. کودک ممکن است در حین باد کردن کاف کمی فشار در دور بازوی خود احساس کند.
فشار خون شامل دو عدد براساس میلی‌متر جیوه می‌باشد. اولی یا همان عدد بالا، عددی است که فشار شریان‌ها را در زمان تپش قلب نشان می‌دهد (فشار سیستولی). دومی یا عدد پایین، نیز میزان فشاری می‌باشد که در فواصل بین تپش قلب، خون به دیواره شریان‌ها وارد می‌کند (فشار دیاستولی).
فشار خون نرمال در کودکان براساس جنسیت و سن و قد می‌تواند متغیر باشد؛ بنابراین فشار خونی که برای یک پسر 4 ساله، بالا محسوب می‌شود، ممکن است برای یک دختر 10 ساله نرمال باشد.
فشار خون بالا در کودکان فقط با یک بار اندازه‌گیری تشخیص داده نمی‌شود. برای تشخیص فشار خون بالا بهتر است فشار خون طی حداقل سه بار ویزیت توسط پزشک اندازه‌گیری شود تا کاملاً معلوم شود که فشار خون بالاتر از حد نرمال است.
اگر فشار خون کودکتان بیشتر از حد نرمال باشد، باید فشار خون وی بعد از 6 ماه بعد از تشخیص اولیه دوباره بررسی شود.
همچنین اگر فشار خون فرزندتان بیشتر از حد نرمال باشد مبتلا به فشار خون بالا باشد، پزشک مربوطه ممکن است تجویز با آزمایش‌های زیر، نسبت به سایر علل بالا بودن فشار خون کودکان نیز اطمینان حاصل کند:
- آزمایش خون. برای بررسی میزان قند خون، عملکرد کلیه‌ها و شمارش سلول‌های خونی.
- آزمایش نمونه ادرار
- اکوکاردیوگرام. یک آزمایش برای بررسی جریان خون در قلب کودک. اگر پزشک کودکتان به مشکلات قلبی شک کند، ممکن است همین عامل نیز به بالا رفتن فشار خون منجر شود.
- اولتراسوند برای کلیه کودک.
اگر پزشک کودکتان به سختی فشار خون را تشخیص دهد و یا بخواهد فرآیند درمان فرزندتان را مورد بررسی قرار دهد، به صورت سیار وضعیت کودک را مورد نظارت قرار می‌دهد. در این حالت در صورتی که فشار خون کودک به مدت یک سال بالاتر از حد معمولی باشد و یا در طول 3 معاینه اخیر مبتلا به فشار خون نوع 1 باشد، پزشک توصیه می‌کند که کودک تحت معاینه سیار باشد. در این نوع کنترل که کودک در طول روز متصل به دستگاه است، در صورت وجود فشار خون بالا، به تشخیص نهایی آن کمک می‌شود.
درمان فشار خون بالا در کودکان
اگر کودک شما با فشار خونی کمی بالاتر از حد نرمال باشد(افزایش فشار خون یا فشار خون بالا در مرحله اول) تشخیص داده شود، به احتمال قوی پزشک مربوطه قبل از رسیدن به مرحله درمان دارویی به شما پیشنهاد خواهد داد که سبک زندگی فرزندتان را تغییر دهید؛ مانند رژیم غذایی سالم و ورزش بیشتر.
اگر فشار خون کودکتان بعد از تغییر سبک زندگی کاهش نیافت؛ به احتمال زیاد پزشک معالج شروع به درمان دارویی خواهد کرد. همچنین اگر در همان ابتدای تشخیص بیماری فرزندتان فشار خون شدید (فشار خون بالای مرحله 2) تشخیص داده شد؛ به احتمال قوی درمان دارویی برای فرزندتان تجویز خواهد شد. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- دیورتیک‌ها. این داروها همچنین به نام قرص‌های آبی نیز شناخته می‌شوند. مکانیسم عملکرد این دارو این گونه است که با تحت تاثیر قرار دادن کلیه کودک و افزایش دفع سدیم و آب به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
- مسدود کننده‌های بتا. این داروها حجم کاری قلب کودک را کاهش داده و از این طریق باعث کاهش ضربان قلب و در نتیجه کاهش فشار قلب می‌شود. این درمان به صورت روتین به عنوان درمان اولیه کودک توصیه نمی‌شود.
- مهار کننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE). این داروها نیز به وسیله مهار مواد شیمیایی تنگ کننده عروق خونی به شل شدن عروق خونی کودک کمک می‌کنند. این عمل موجب می‌شود تا جریان خون راحت‌تر از عروق عبور کرده و فشار خون کاهش یابد.
- مهار کننده گیرنده آنژیوتانسین 2. مکانیسم عملکردی این داروها نیز مانند مهار کننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین بوده و از تنگ شدن عروق جلوگیری می‌کند.
- مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی. این داروها با کمک به شل شدن عضلات عروق خونی ممکن است موجب کاهش ضربان قلب شود.
کودکی که مبتلا به فشار خون است ممکن است به طور موقت یا دائمی نیاز به دارو داشته باشد. در مواردی که فشار خون بالا به دلیل چاقی کودک است، با کاهش وزن کودک نیاز به دارو نیز محدودتر می‌شود. در بقیه موارد، درمان دیگر عارضه‌های پزشکی ممکن است فشار خون فرد را کنترل کند.
در ضمن باید این مورد را نیز اضافه کرد که در مورد تاثیرات استفاده دراز مدت از داروهای فشار خون بر روی رشد و تکامل کودک تاکنون مورد خاصی یافت نشده است و به ظاهر مصرف آنها بدون مشکل می‌باشد. با این حال بسته به نوع دارو ممکن است عوارض جانبی مانند خشکی دهان، سرگیجه و خستگی در کودک دیده شود.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
درمان فشار خون بالا در کودکان و بزرگسالان شبیه هم بوده و معمولاً با تغییر سبک زندگی شروع می‌شود. این تغییرات شامل موارد زیر می‌شوند:
- کنترل وزن کودک. اگر فرزندتان اضافه وزن دارد با کاهش مقدار وزن اضافه و یا ثابت ماندن وزن با افزایش قد می‌توان فشار خون را کاهش داد.
- خوردن رژیم غذایی سالم. تشویق کودک به خوردن صبحانه سالم که شامل فیبر نیز می‌شود و اجتناب از دادن سریال‌ها و نوشیدنی‌ها یا محصولات قندی که شربت ذرت در اول لیست مواد تشکیل‌دهنده‌ی آنها دیده می‌شود. به جای اسنک‌های پرچربی مثل شکلات یا چیپس، میوه و سبزیجات فراوان در اختیار فرزندتان قرار دهید. نان سفید، برنج و پاستا را با انواع کامل گندم عوض کنید. روش‌های تغذیه‌ای برای توقف پرفشاری یا همان رژیم غذایی DASH را امتحان کنید. این رژیم غذایی بر روی میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، مرغ، ماهی و غذاهای لبنی کم چرب تأکید دارد. مشاوره با متخصص تغذیه هم فکر بدی نیست.
- کاهش نمک در رژیم غذایی کودک. کم کردن مقدار نمک (سدیم) در رژیم غذایی فرزندتان به کاهش فشار خون او کمک خواهد کرد. کودکانی با 4 تا 8 سال سن نباید روزانه بیشتر از 1,200 میلی‌گیرم نمک بخورند. این میزان برای کودکان بزرگ‌تر 1,500 میلی‌گرم است. به میزان مصرف نمک در آشپزی تان توجه کنید و آن نمکدان را از سفره حذف کنید. از دادن اسنک‌های نمک دار مثل چیپس به کودکتان بپرهیزید. همچنین به این نکته هم توجه کنید که چقدر نمک در غذاهای آماده و فرآوری شده مثل شام حاضری وجود دارد. میزان مصرف فست فود را به حداقل برسانید. رستوران‌های فست فود در کل منوهای پرچرب و پر نمکی دارند.
- به فعالیت فیزیکی تشویق کنید. کودکانی با فشار خون بالا در کل به 30 تا 60 دقیقه فعالیت فیزیکی در حداقل 3 تا 5 روز از هفته دارند. زمان جلوی تلویزیون و کامپیوتر فرزندتان را کاهش دهید. قبل از 2 سالگی تلویزیون ممنوع و پس از آن نباید زمان جلوی تلویزیون بیشتر از 2 ساعت باشد.
- همه اعضا خانواده باید شرکت داشته باشند. شاید ایجاد تغییرات سبک زندگی در صورتی که شما یا خواهر و برادر فرزندتان هم از غذای سالم استفاده نکنید یا ورزش نکنید، دشوار باشد. بنابراین، الگوی خوبی باشید. تمام اعضای خانواده‌ی شما از خوردن غذای سالم سود خواهند برد. همچنین می‌توانید با هم به دوچرخه سواری بروید یا ورزش کنید.
- با ذهن باز خرید کنید. بیشتر اوقات فرزند شما چیزی را می‌خورد که برایش تهیه کرده‌اید. پس به عنوان والدین، غذاهای سالم را به خانه بیاورید.
کارهایی که از دست شما برمی‌آید
- نشانه‌های فرزندتان را یادداشت کنید. پرفشاری خون به ندرت نشانه‌ای دارد ولی عامل خطر بیماری قلبی و دیگر بیماری های دوران کودکی است.
- هو گونه اطلاعات شخصی به درد بخور را بنویسید. سابقه‌ی فامیلی فشار خون بالا، کلسترول بالا، بیماری قلبی یا دیابت و هر گونه عامل استرس زای مهم یا تغییرات اخیر در زندگی از یادتان نرود.
- لیستی از تمام داروهای مصرفی، ویتامین‌ها یا مکمل‌ها تهیه بکنید.
- اگر امکانش بود با یک نفر همراه پیش پزشک بروید. برخی اوقات درک همه اطلاعاتی که پزشک در یک ویزیت می‌دهد دشوار می‌شود. شاید اگر کسی همراهتان باشد چیزی را به خاطر بیاورد که شما فراموش کرده‌اید.
- برای صحبت کردن درباره‌ی رژیم غذایی و عادت‌های ورزشی فرزندتان آماده باشید.