بیماری پارکینسون به عنوان بیماری سالمندان شناخته می‌شود، زیرا اغلب در افراد بالای 60 سال تشخیص داده می‌شود. فقط چهار درصد از مبتلایان قبل از 50 سالگی تشخیص داده می‌شوند. بیماری پارکینسون دومین بیماری نورودژنریتیو شایع می‌باشد. شیوع بیماری پارکینسون در سالمندان یک درصد جمعیت بالای 60 سال است. این میزان در جمعیت بالای 85 سال به پنج درصد می‌رسد. این امر باعث می‌شود سالمندی بزرگ‌ترین عامل خطر بروز بیماری پارکینسون باشد.
چرا بیماری پارکینسون در سالمندان بیشتر رخ می‌دهد؟
بزرگ‌ترین عامل خطر بیماری پارکینسون، سن است. اگرچه علت دقیق این بیماری ناشناخته است، اما دانشمندان معتقدند که بیماری پارکینسون ناشی از ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی می‌باشد. نکته قابل توجه این است که عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری هنوز کشف نشده‌اند و تحقیقات علمی بیشتری نیاز است.
بیماری پارکینسون نواحی مختلفی از مغز و بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مرگ سلول‌های عصبی (نورون‌ها) ناحیه‌ای از مغز به‌نام substantia nigra pars compacta عامل علائم حرکتی است. این علائم شامل ترمور، سفتی عضلانی و از بین رفتن حرکات خودبه‌خودی می‌باشد.
دوپامین نوروترنسمیتری است که سیگنال‌هایی را برای ایجاد حرکات روان و هدفمند انتقال می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که در substantia nigra pars compacta نورون‌های بیشتری نسبت به سایر نواحی مغز از بین می‌رود. به نظر می‌رسد این نورون‌ها نسبت به برخی توکسین‌ها حساس‌ترند. بسیاری از این توکسین‌ها میتوکندری نورون‌ها را که مسئول تولید ATP به عنوان منبع انرژی سلول است، مورد هدف قرار می‌دهند.
علاوه‌براین، در روند پیری، عملکرد اندامک‌هایی که پروتئین‌های آسیب‌دیده نورون‌ها را پاکسازی و از بین می‌برند، کاهش می‌یابد. همچنین، با گذشت زمان، پروتئین alpha-synuclein ساخته می‌شود که Lewy bodyها را تشکیل می‌دهد. Lewy bodyها به نورون‌ها آسیب می‌رسانند.
تخمین زده می‌شود که با گذشت زمان 60 تا 80 درصد یا بیشتر نورون‌های تولیدکننده دوپامین مبتلایان به بیماری پارکینسون از بین می‌روند و علائم حرکتی ظاهر می‌شوند. درنتیجه، با گذشت زمان، کاهش عملکرد میتوکندری‌ها و سایر اندامک‌ها در سلول و تولید شکل‌های غیرطبیعی alpha-synuclein ممکن است باعث از بین رفتن نورون‌ها شوند. علائم حرکتی با گذشت زمان و با از بین رفتن نورون‌های زیاد ظاهر می‌شوند.
علائم بیماری پارکینسون در سالمندان
بارزترین علائم بیماری پارکینسون علائم حرکتی هستند. با این حال، بیماری پارکینسون می‌تواند باعث علائم غیرحرکتی نیز شود.
مهم است که بدانید افراد مختلف علائم مختلفی از بیماری پارکینسون را می‌توانند داشته باشند. در اوایل، علائم معمولا بسیار خفیف هستند، اما با گذشت سال‌ها شدیدتر و قابل توجه‌تر می‌شوند. با شدیدتر شدن علائم فعالیت‌های روزانه (مانند لباس پوشیدن و غذا خوردن) دشوارتر می‌شوند.
علائم حرکتی
علائم حرکتی شایع‌ترین علائم بیماری پارکینسون هستند. در اوایل، مشکلات حرکتی فقط یک سمت بدن را درگیر می‌کنند. با گذشت زمان علائم شدیدتر شده و سمت دیگر را نیز درگیر می‌کنند، اما علائم این سمت نسبت به سمتی که زودتر درگیر شده است، خفیف‌تر است.
چهار علائم حرکتی اصلی بیماری پارکینسون عبارتند از:
ترمور (لرزش)
ترمور اکثر مبتلایان به بیماری پارکینسون را درگیر می‌کند. در اوایل ممکن است قابل توجه نباشد. ترمور ناشی از بیماری پارکینسون معمولا در یک دست شروع می‌شود و با گذشت چندین سال‌ها سمت دیگر را هم درگیر می‌کند. ترمور بیماری پارکینسون، ترمور در حالت استراحت است، بدین معنا که زمانی که عضلات در حال استراحت هستند ظاهر می‌شود و با حرکت دادن ناحیه از بدن که دچار ترمور است، از بین می‌رود. ترمور ممکن است با استرس و اضطراب بدتر شود.
برادی‌کینزی (حرکات آهسته)
برادی‌کینزی کندی حرکات است. در نهایت برادی‌کینزی همه‌ی مبتلایان به بیماری پارکینسون را درگیر می‌کند و ممکن است منجر به احساس خستگی و ضعف شود. افراد دچار برادی‌کینزی طول می‌کشد تا حرکات خود را آغاز و تمام کنند و این باعث می‌شود حرکات ساده دشوارتر و زمان‌بر باشد. برادی‌کینزی بستن دکمه‌ها، مسواک زدن یا تایپ کردن را سخت می‌کند. افراد دچار برادی‌کینزی در شروع جملات و ادای کلمات در هنگام صحبت کردن ممکن است با مشکل داشته باشند. برادی‌کینزی در پاها باعث می‌شود فرد قدم‌های کوتاه بردارد و پاها را روی زمین بکشد و در تنظیم سریع تعادل دچار مشکل شود که این خطر افتادن را افزایش می‌دهد.
سفتی عضلانی
عضلات بازوها، پاها و تنه سفت می‌شود. این امر باعث ناراحتی و مشکل در حرکت می‌شود. سفتی عضلانی می‌تواند دامنه‌ی حرکات را محدود کند، مانند میزان فاصله‌ای که فرد می‌تواند بازویش را باز کند. مانند سایر علائم حرکتی، سفتی عضلانی نیز یک سمت بدن را درگیر می‌کند و به‌تدریج سمت دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ناپایداری وضعیت (مشکل در تعادل)
ناپایداری وضعیت به معنای تعادل ضعیف است. در بیماری پارکینسون رفلکس‌های خودکار در مغز که به حفظ تعادل کمک می‌کنند، شروع به از بین رفتن می‌کنند. این امر حفظ حالت ایستادن و نشستن را برای مبتلایان به بیماری پارکینسون مشکل می‌کند. این افراد به سمت جلو و عقب دچار نوسان می‌شوند و خطر افتادن افزایش می‌یابد. از دست دادن تعادل و افتادن در مراحل آخر بیماری رخ می‌دهد. در نهایت برخی بیماران برای جابه‌جا شدن به کمک یا ویلچر نیاز پیدا می‌کنند.
سایر علائم حرکتی
- قدم‌های کوتاه و کشیدن پا روی زمین
- توقف ناگهانی هنگام راه رفتن یا حرکات دیگر (فریز شدن)
- تمایل به شتاب در گام برداری
- مشکلات گفتاری (صحبت با تون یکنواخت و صاف، حذف برخی کلمات و لکنت زبان)
- مشکلات بلع (مشکل در جویدن و بلع غذا، بزاق زیاد یا سرازیر شدن آب دهان)
- میکروگرافی (کوچک شدن تدریجی دست‌خط که خواندن آن را دشوار می‌کند)
- تغییرات بینایی (کاهش پلک زدن و تاری دید)
- هیپومیمی (فقدان حالات صورت یا حالت ماسک‌مانند)
علائم غیرحرکتی
بیماری پارکینسون در سالمندان می‌تواند منجر به علائم غیرحرکتی اما آزاردهنده شود. برخی علائم غیرحرکتی شایع عبارتند از:
تغییر در حافظه و افکار
این علامت در 40 درصد مبتلایان به بیماری پارکینسون بروز می‌کند و شامل مشکلاتی در تصمیم‌گیری، حافظه کوتاه‌مدت و کارهای چندمنظوره است. این مشکلات شناختی ممکن است خفیف یا شدید باشند. برخی از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون دچار دمانس می‌شوند، یعنی مشکلات حافظه و افکار تا حدی جدی می‌شوند که بر فعالیت‌های روزمره تاثیر می‌گذارند. گاهی اوقات ممکن است افراد دچار توهم، هذیان یا پارانویا شوند، مانند باور به اینکه کسی از آن‌ها دزدی کرده، باور به اینکه همسرشان خیانت می‌کند یا فردی در تلاش است که به آن‌ها آسیب بزند.
تغییر در اخلاق
مبتلایان به بیماری پارکینسون ممکن است دچار افسردگی، اضطراب، زودرنجی یا سایر تغییرات خوی شوند. برخی افراد انگیزه خود را از دست می‌دهند که باعث کاهش صحبت، احساسات و فعالیت می‌شود.
مشکلات خواب
مبتلایان به بیماری پارکینسون در خواب مشکل دارند. مشکلات خواب می‌تواند ناشی از چرخش دشوار در تخت‌خواب و ناراحتی، رویاهای واضح یا نیاز به ادرار کردن مکرر باشد. برخی افراد ممکن است اختلالات خوابی داشته باشند که باعث شود رویاهای خود را عملی کنند.
خستگی
خواب روزانه در مبتلایان به بیماری پارکینسون در سالمندان شایع است. برخی افراد ممکن است حملات ناگهانی خواب را تجربه کنند.
اختلال در عملکرد اتونومیک
بیماری پارکینسون می‌تواند کنترل بسیاری از عملکردهای اتونومیک (خودکار) بدن را تحت تاثیر قرار دهد. این امر می‌تواند منجر به علائمی مانند افت فشارخون هنگام ایستادن (که باعث سرگیجه و سیاهی چشم می‌شود)، یبوست، نشت ادرار یا مشکل در ادرار کردن و اختلال عملکرد جنسی (کاهش یا افزایش غیرطبیعی میل جنسی یا اختلال نعوظ در مردان) شود.
از دست دادن حس بویایی
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون توانایی تشخیص یا شناسایی بوها را از دست می‌دهند. این علامت اغلب در مراحل اولیه بیماری رخ می‌دهد.
درد
مبتلایان به بیماری پارکینسون ممکن است در چندین ناحیه یا در نواحی خاصی و اغلب در همان نواحی که دچار علائم حرکتی هستند، درد داشته باشند. درد می‌تواند تیز، خنجری، سوزشی یا به حالت سوزن‌سوزن شدن باشد.
درمان پارکینسون
درمان پارکینسون به ترکیبی از تغییرات شیوه زندگی، داروها و روش‌های درمانی متکی است. استراحت کافی، ورزش و رژیم غذایی متعادل مهم هستند. گفتاردرمانی، کاردرمانی و فیزیوتراپی نیز می‌توانند به بهبود روابط و مراقبت از خود کمک کنند.
تقریبا در همه موارد، داروها برای کمک به کنترل علائم مختلف سلامت جسمی و روانی مرتبط با بیماری پارکینسون در سالمندان نیاز خواهد بود.
داروهای مورد استفاده برای درمان پارکینسون
داروهای مختلفی می‌توانند به عنوان داروی پارکینسون مورد استفاده قرار گیرند.
لوودوپا
لوودوپا شایع‌ترین درمان پارکینسون است. این دارو به ذخیرۀ دوبارۀ دوپامین کمک می‌کند. حدود 75 درصد موارد به لوودوپا پاسخ می‌دهند، اما همه علائم بهبود نمی‌یابد. لوودوپا عموما همراه کاربی‌دوپا تجویز می‌شود. کاربی‌دوپا تجزیه لوودوپا را به تاخیر می‌اندازد که این نیز به نوبه‌ی خود دسترس‌پذیری لوودوپا را در سد خونی-مغزی افزایش می‌دهد.
آگونیست‌های دوپامین
آگونیست‌های دوپامین می‌توانند عملکرد دوپامین در مغز را تقلید کنند. این‌ها نسبت به لوودوپا کم‌موثرترند، اما می‌توانند در صورت موثرنبودن لوودوپا، موثر واقع شوند.
داروهای این دسته شامل بروموکریپتین، پرامی‌پکسول و روپینیرول است.
آنتی‌کولینرژیک‌ها
آنتی‌کولینرژیک‌ها برای بلوکه کردن سیستم عصبی پاراسمپاتیک استفاده می‌شوند. این داروها می‌توانند به تسکین سفتی عضلانی کمک کنند. بنزتروپین (Cogentin) و تری‌هگزی‌فنیدیل آنتی‌کولینرژیک‌هایی هستند که برای درمان پارکینسون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آمانتادین (Symmetrel)
آمانتادین (Symmetrel) می‌تواند همراه کاربی‌دوپا-لوودوپا استفاده شود. این دارو بلوکه‌کننده گلوتامات (NMDA) است. این دارو برای تسکین کوتاه‌مدت حرکات غیرارادی (دیسکینزی) که می‌تواند از عوارض لوودوپا باشد، استفاده می‌شود.
مهارکننده‌های COMT
مهارکننده‌های کاته‌کلومتیل‌ترنسفراز (COMT) اثر لوودوپا را طولانی‌تر می‌کنند. انتاکاپون (Comtan) و تولکاپون (Tasmar) نمونه‌هایی از مهارکننده‌های COMT هستند.
تولکاپون می‌تواند منجر به آسیب کبدی شود، بنابراین برای افرادی که به سایر راه های درمان پارکینسون پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شود. انتاکاپون آسیب کبدی ایجاد نمی‌کند.
استالوو (Stalevo) ترکیبی از انتاکاپون و کاربی‌دوپا-لوودوپا در یک قرص است.
مهارکننده‌های MAO B
مهارکننده‌های MAO B آنزیم مونوآمین اکسیداز B را مهار می‌کنند. این آنزیم دوپامین را در مغز تجزیه می‌کند. سلگیلین (Eldepryl) و راساگیلین (Azilect) نمونه‌های از مهارکننده‌های MAO B هستند که به عنوان داروی پارکینسون استفاده می‌شوند.
قبل از مصرف هرگونه دارویی همراه مهارکننده‌های MAO B با پزشک خود مشورت کنید. مهارکننده‌های MAO B می‌توانند با بسیاری از داروها تداخل داشته باشند، از جمله:
- داروهای ضد افسردگی
- سیپروفلوکساسین
- گل راعی (St. John’s wort)
- برخی نارکوتیک‌ها
با گذشت زمان، تاثیر داروهای پارکینسون می‌تواند کاهش یابد. در مرحله آخر بیماری پارکینسون در سالمندان ، عوارض جانبی برخی داروها ممکن است از فواید آن بیشتر شود. با این حال، هنوز هم می‌توانند کنترل کافی بر علائم بیماری پارکینسون داشته باشند.
جراحی بیماران پارکینسون
مداخلات جراحی برای افرادی که به داروها و تغییر سبک زندگی پاسخ نمی‌دهند، انجام می‌گیرد. دو نوع اصلی جراحی برای درمان پارکینسون استفاده می‌شود:
تحریک عمیق مغز
در تحریک عمیق مغز (DBS)، جراح الکترودهایی را در قسمت‌های خاص مغز قرار می‌دهد. ژنراتور متصل به الکترودها پالس‌هایی را برای کمک به کاهش علائم ارسال می‌کند.
Pump-delivered تراپی
در ژانویه 2015 سازمان غذا و دارو (FDA)، pump-delivered therapy به‌نام Duopa را تصویب کرده است. پمپ ترکیبی از لوودوپا و کاربی‌دوپا را انتقال می‌دهد. برای استفاده از پمپ، پزشک مجبور است برای جای‌گذاری پمپ نزدیک روده کوچک عمل جراحی انجام دهد.
پیشگیری از بیماری پارکینسون در سالمندان
پزشکان و محققان علت بیماری پارکینسون را نمی‌دانند. همچنین مطمئن نیستند که چرا پیشرفت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به همین دلیل است که روش پیشگیری از بیماری پارکینسون در سالمندان مشخص نیست.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که عوامل شیوه زندگی مانند فعالیت‌های فیزیکی و رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است اثر حفاظتی داشته باشند.
اگر سابقه خانوادگی بیماری پارکینسون دارید، توصیه می‌شود که آزمایش ژنتیکی انجام دهید. برخی ژن‌ها با بیماری پارکینسون ارتباط دارند. اما مهم است که بدانید داشتن جهش‌های ژنی به معنی این نیست که قطعا به بیماری پارکینسون مبتلا خواهید شد. با پزشک خود درمورد مزایا و خطرات آزمایشات ژنتیکی مشورت کنید.
راه‌های بهبود کیفیت زندگی برای بیماری پارکینسون در سالمندان
ورزش منظم
ورزش می‌تواند به بیماران پارکینسونی کمک کند تا تحرک و انعطاف‌پذیری خود را بهبود بخشند. همچنین می‌تواند به پیشگیری از عوارضی مانند درد مفاصل که ناشی از برخی علائم بیماری پارکینسون است، کمک کند. ورزش روی خلق و خوی نیز تاثیر مثبتی دارد. برنامه‌ی ورزشی می‌تواند به بیماران کمک کند تا اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند و بیماری خود را کنترل کنند. بیماران پارکینسونی باید قبل از شروع یا تغییر برنامه‌ی ورزشی خود با پزشک مشورت کنند. مربی ورزشی می‌تواند در تهیه برنامه ورزشی مناسب با نیازها و توانایی‌های فرد کمک کند. بیماری پارکینسون اغلب در کارهای روزانه مشکل ایجاد می‌کند، اما تمرینات ساده بسیاری به حرکت و راه رفتن راحت کمک می‌کنند.
یوگا باعث عضله‌سازی، افزایش تحرک و بهبود انعطاف‌پذیری می‌شود. یوگا ممکن است به کنترل ترمور برخی اندام‌ها کمک کند.
فیزیوتراپی
افراد مسن می‌توانند از فیزیوتراپی برای کنترل علائم حرکتی کمک بگیرند. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند به سالمندان مبتلا به بیماری پارکینسون آموزش دهند که چگونه عضلات خود را تقویت کنند، دامنه‌ی حرکات خود را گسترش دهند و تعادل خود را بهبود بخشند. فیزیوتراپی می‌تواند در کنترل علائمی مانند ترمور، سفتی عضلانی و فریز شدن سودمند باشد. همچنین، فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند به بیماران پارکینسونی یاد دهند که چگونه بدون خطر راه روند و در صورت نیاز چگونه از واکر یا عصا استفاده کنند. این امر از افتادن جلوگیری می‌کند. با پیشرفت بیماری افتادن شایع‌تر می‌شود و ممکن است باعث صدمات جدی شود.
کاردرمانی
کاردرمانی می‌تواند به بیماری پارکینسون در سالمندان کمک کند تا فعالیت‌های روزانه خود را راحت‌تر و ایمن‌تر انجام دهند. اغلب کاردرمانگر به خانه فرد می‌رود تا تعیین کند که چگونه می‌توان خانه را برای فرد مبتلا ایمن‌تر کرد. همچنین، برخی کاردرمانگرها می‌توانند مهارت رانندگی فرد مبتلا را ارزیابی کنند تا ببینند که آیا بیماری مهارت رانندگی ایمن فرد را تحت تاثیر قرار داده است یا نه.
گفتاردرمانی
متخصص گفتاردرمانی می‌تواند به بیماری پارکینسون در سالمندان کمک کند تا مشکل بلع خود را بهبود بخشند و همچنین می‌تواند تغییر رژیم غذایی را برای بیماران دچار مشکلات پیشرفته بلع توصیه کند. گفتاردرمانگر می‌تواند به بیماران دچار لکنت زبان، صدای خشن و سایر مشکلات گفتاری کمک کند تا واضح‌تر و راحت‌تر صحبت کنند.
رژیم غذایی مناسب بیماری پارکینسون در سالمندان
برای بیماران پارکینسونی رژیم غذایی می‌تواند نقش مهمی در زندگی روزمره داشته باشد. اگرچه از پیشرفت بیماری جلوگیری و درمان نمی‌کند، اما رژیم غذایی سالم ممکن است تاثیرات قابل توجهی داشته باشد.
بیماری پارکینسون ناشی از کاهش دوپامین در مغز است. ممکن است بتوانید سطح این هورمون را با مواد غذایی به‌طور طبیعی افزایش دهید. همچنین، رژیم غذایی سالمی که روی مواد مغذی خاصی متمرکز است، ممکن است بتواند برخی از علائم را کاهش دهد و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
این مواد غذایی عبارتند از:
آنتی‌اکسیدان‌ها
غذاهای سرشار از این مواد می‌توانند به جلوگیری از استرس اکسیداتیو و آسیب مغز کمک کنند. مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان شامل آجیلات، توت‌ها و برخی سبزیجات است.
باقلا
این لوبیای سبز حاوی لوودوپا است؛ همان ماده‌ای که در برخی از داروهای پارکینسونی استفاده می‌شود.
امگا 3
این چربی سالم برای قلب و مغز در ماهی سالمون و برخی لوبیاها می‌تواند به حفاظت مغز در برابر آسیب کمک می‌کند.
علاوه‌بر مصرف بیشتر این مواد غذایی سودمند، باید از مصرف لبنیات و چربی اشباع‌شده اجتناب کنید. این مواد غذایی ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون در سالمندان را افزایش داده یا پیشرفت آن را تسریع کنند.