تریزومی X

تریزومی X چیست؟

تریزومی X (سندرم X سه‌گانه) اختلالی است که زنان را تحت تأثیر قرار داده و با وجود یک کروموزوم X اضافی توصیف می‌شود. زنان به طور عادی، دو کروموزوم X دارند در حالی که زنان مبتلا به تریزومی X دارای سه کروموزوم X در هسته‌ی سلولی‌های بدن می‌باشند. ویژگی‌های فیزیکی مخصوصی (فنوتیپ) در رابطه با این اختلال کروموزومی وجود دارد.

از علائم رایجی که می‌تواند به طور بالقوه رخ دهد، می‌توان به ناتوانی یادگیری مهارت‌های زبانی، دیسپراکسیای رشد، بلند قدی، عملکرد ماهیچه‌ای ضعیف (هیپوتونی) و خم شدن غیرطبیعی یا انحنای انگشت کوچک به سمت انگشت حلقه (کلینوداکتیلی) اشاره کرد. تریزومی X در نتیجه‌ی رخداد خطا در طول تقسیم سلول‌های جنسی در یکی از والدین اتفاق می‌افتد. این اختلال در یک نفر از ۹۰۰ تا هزار نفر از متولدین زنده دیده می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

علائم و ویژگی‌های فیزیکی مرتبط با تریزومی X از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. برخی از زن‌ها ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشند (بدون علامت) و یا نشانه‌هایی خیلی خفیف و غیرقابل تشخیص داشته باشند. از طرفی سایر زنان نیز می‌توانند طیف وسیعی از ناهنجاری‌های مختلف را نشان دهند.

آگاهی از این موضوع که ممکن است افراد مبتلا تمام علائمی را که راجع به آن‌ها بحث خواهد شد، نشان ندهد؛ حائز اهمیت است. افراد مبتلا باید با متخصص و تیم پزشکی، درباره‌ی نمونه‌ی خاص بیماری خود، علائم مرتبط و پیش‌آگاهی‌های لازم صحبت کنند.

تریزومی X اغلب با تفاوت‌های رشد عصبی و ناتوانی در یادگیری مهارت‌های زبانی مرتبط است.

هوش معمولاً در حد نرمال است. در صورتی که مداخله موفقیت‌آمیز نبوده یا در زمان مناسب شروع نشود، IQ ممکن است ۱۰ تا ۱۵ درجه نسبت به خواهر و برادر یا گروه‌های کنترل پایین باشد. نوزادان و کودکان مبتلا به تریزومی X در رسیدن مراحل مهم رشد مخصوصاً کسب مهارت‌های حرکتی و گفتاری خود تأخیر دارند. برای مثال ممکن است شروع به راه رفتن به تأخیر بینجامد یا دختران مبتلا هماهنگی ضعیف را از خود نشان دهند. صحبت کردن و رشد مهارت‌های زبانی نیز معمولاً دیر اتفاق می‌افتد و این اختلال تقریباً در یک سالکی تا ۱۸ ماهگی خود را نشان می‌دهد.

دختران مبتلا، ناتوانی‌های یادگیری مهارت‌های زبانی متعددی مثل اختلالات خواندن همچون نارساخوانی و عدم توانایی درک مطلب و یا روان‌خوانی در کنار سایر ناتوانی‌های یادگیری مهارت‌های زبانی دارند. آن‌ها دیسپراکسیای رشد را نیز یادگیری در هر زمینه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نشان می‌دهند. مداخله باید به قدری زود آغاز شود تا از تکرار قرار گرفتن در معرض ناهنجاری‌ها پیشگیری شود.

برخی از نوزادان مبتلا به تریزومی X ممکن از است ناهنجاری‌های ظاهری خفیفی مثل تاشدن عمودی پوست که ممکن است چشم‌ها را در گوشه‌ی داخلی بپوشاند، فاصله ی زیاد چشم‌ها(هیمرتلوریسم)، و محیط سر بیش از حد کوچک داشته باشند. اغلب نوزادان کاهش عملکرد ماهیچه‌ای، و خم شدن یا انحنای خفیف در انگشت پنجم را که کلینوداکتیلی خوانده می‌شود، نشان می‌دهند.

در کل این دختران بسیار جذاب بوده و در ظاهر با کودکان نوروتیپیکال قابل تشخیص نیستند.

دختران مبتلا به تریزومی X در طول اویل دوران کودکی و نوجوانی، معمولاً افزایش قد قابل ملاحظه‌ای در مقایسه با سایر دختران همسن خود دارند. اغلب دختران قدی با ۷۵% یا بالاتر از آن برای قد نرمال دارند.

افراد مبتلا به تریزومی X شیوع اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه و اضطراب را افزایش می‌دهند. در برخی از موارد نیز، اغلب ناهنجاری‌ها با رسیدن به سن بلوغ بهبود می‌یابند. بعضی از افراد هیچ نوع اختلال رفتاری و عاطفی نداشته و برخی دیگر علائمی بیشتری که به مداخله نیاز دارد، که معمولاً این‌نیاز کوتاه مدت است، نشان می‌دهند. مطالعات کنترل‌شده‌ای برای اختلالات عاطفی و رفتاری در تریزومی X وجود ندارد و بروز چنین شرایطی ناشناخته است اگرچه عقیده بر این است که در این افراد این نوع اختلالات نسبت به افراد عادی بیشتر رخ می‌دهد. تشخیص و درمان زودهنگام در دختران مبتلا بسیار مفید عمل می‌کند. در اغلب نمونه‌ها دختران مبتلا پس از دوره‌ی کوتاهی از زندکی تشخیص داده شده و درمان می‌شوند.

در اغلب دختران، رشد جنسی و باروری نرمال است. با این حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی از زنان مبتلا، رشد تخمدان غیرعادی دارند (اختلال تخمدان‌ها) و یا رحم بلوغ دیررس یا زودرس داشته و یا مشکلاتی در باروری ایجاد می‌شود. آن‌ها گزارش‌هایی مبنی بر نارسایی زودرس تخمدان (POF) در زنان مبتلا به تریزومی X دارند. POF از دست دادن عملکرد تخمدان قبل از سن مورد انتطار برای یائسگی است. POF می‌تواند باعث کاهش تولید هورمون‌های خاصی شده و تخمک‌ها هر ماه آزاد نشوند.

از ناهنجاری‌های دیگری که کمتر مشاهده می‌شود، می‌توان به ناهنجاری‌های کلیوی مثل عدم وجو کلیه، یا ناهنجاری آن، عفونت‌های مجاری ادراری، تشنج، یبوست، شکم‌درد، کف پای صاف، پکتوس اکس کاواتوم (سینه قیفی شکل) اشاره کرد. ناهنجاری‌های قلبی نیز در برخی از نمونه‌های نادر مشاهده می‌شود.

دلایل

تریزومی X نوعی اختلال کروموزومی است که با وجود یک کروموزوم X اضافی شناخته می‌شود. کروموزوم‌ها در هسته‌ی سلول‌های بدن یافت می‌شود و ویژگی‌های ژنتیکی هر فرو را شامل می‌شود. جفت کروموزوم‌های انسانی از ۱ تا ۲۲ شماره‌گذاری شده و ۲۳ امین جفت، به طور عادی حاوی کروموزوم X و Y برای مردان و دو کروموزوم X برای زنان است. بنابراین زنان دارای آرایش کروموزومی معمول ۴۶ کروموزوم حاوی دو کروموزوم X دارند. در هر جفت کروموزوم، یکی از کروموزوم‌ها از پدر و دیگری از مادر به ارث رسیده است.

با این حال، زنان مبتلا به تریزومی X، دارای ۴۷ کروموزوم می‌باشند، سه کروموزوم X. تریزومی X یک اختلال ژنتیکی است اما به ارث برده نمی‌شود. وجود یک کروموزوم X اضافی که ناشی از خطا در طول تقسیم سلول‌های جنسی در یکی از والدین رخ می‌دهد. (عدم‌جدایی در طول میوز).

این خطا بدون هیچ دلیلی و به صورت رندوم اتفاق می‌افتد.

مطالعات نشان می‌دهد که احتمال این خطاها با افزایش سن والدین بیشتر می‌شود. در اغلب کودکان، کروموزوم X اضافی از مادر رسیده است، در ۲۰% از کودکان، وقایع عدم‌جدایی پس از تشکیل جنین در دوران رشد اتفاق می‌افتد.
در برخی از زنان مبتلا، تنها درصد خاصی از سلول‌هایشان سه کروموزوم X و سایر سلول‌ها آرایش نرمال کروموزومی دارند. این زنان نیز ممکن است علائم خفیف و رشد کم و مشکلات یادگیری را داشته باشند، اما برای اثبات این موضوع مطالعات بیشتری لازم است. موارد دیگری نیز وجود دارد که سلول هایی حاوی ۴ یا ۵ کروموزوم گزارش شده است. این نمونه‌ها به طور معمول با علائم شدیدتر مواجه هستند.

محققان معتقدند که علائم و ویژگی‌های فیزیکی مرتبط با تریزومی X به دلیل بیان بیش از حد ژن‌هایی که از غیرفعال کردن طبیعی X می‌گریزند، گسترش می‌یابد. اگر چه در زنان دارای دو کروموزوم X یکی از کروموزوم‌های X خاموش شده و برخی از ژن‌های آن کروموزوم غیرفعال می‌شود. محققان مشکوک اند که وجود کروموزوم X سوم اجازه نی‌دهد بیان شدن برخی از ژن‌ها به طور نرمال غیرفعال شود. اگرچه، روش دقیقی که نشان دهد کروموزوم اضافی باعث علائم و ویژگی‌های فیزیکی تریزومی X می‌شود، ناشناخته است.

افراد مبتلا

تریزومی X اختلالی کروموزومی است که تنها زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به تخمین گزارش‌ها، رایج‌ترین تکرارها در یک نفر از هر هزار تولد رخ می‌دهد. از آن جا که اغلب از زنان مبتلا علائمی نشان نمی‌دهند و یا علائمشان خفیف است، اختلال‌سان تشخیص داده نمی‌شود. محققان عقیده دارند که اختلال غیرقابل تشخیص بوده و اعداد گزارش شده از زنان مبتلا در مقالات پزشکی، به طور نامناسبی پایین است. به عقیده‌ی محققان اختلال حدود ۱۰% از افراد مبتلا تشخیص داده می‌شود. با افزایش تشخیص، مطالعات بیشتری انجام گرفته و دختران بیشتری نیز درمان می‌شوند.

اختلالات مرتبط

علائم اختلالات زیر ممکن است مشابه علائم تریزومی X باشد. مقایسه‌ی آن‌ها می‌تواند برای تشخیص‌های متفاوت مفید باشد.

سندرم X چهارگانه، اختلال کروموزومی نادر در زنانی است که دو کروموزوم X اضافی در هسته‌ی سلول‌های بدن دارند. ناتوانی‌های خفیف تا متوسط ذهنی در دختران مبتلای این گروه، رواج بیشتری دارد. افراد مبتلا به طور معمول مشکلات صحبت کردن ناشی از اختلال عملکرد کلامی در ارتباط با دیسپراکسی رشد دارند. در برخی از دختران، سندرم X چهارگانه می‌تواند ناهنجاری‌های ظاهری مثل فاصله‌ی زیاد چشم‌ها، تا شدن پلک، تا شدن عمودی پوست که گوشه‌های چشم را می‌پوشاند، فک نسبتاً کوچک و یا سایر علائم را نیز به دنبال داشته باشد.

سایر ویژگی‌های مرتبط شامل مواردی چون خم شدن انگشت پنجم، تلفیق غیرطبیعی استخوان‌های ساعد، تورم‌گردن و یا سایر اختلالات می‌شود. زنان مبتلا اغلب رشد ناکامل ویژگی‌های ثانویه جنسی مثل سینه‌های کوچک، بی‌نظمی چرخه‌ی قاعدگی و در برخی از موارد عدم رشد خارجی تناسلی را دارند.

سندرم X چهارگانه در نتیجه‌ی خطا در طول تقسیم سلول‌های تولیدمثل والدین رخ می‌دهد.

سندرم X پنجگانه از اختلالات نادر کروموزومی در زنانی است که سه کروموزوم X اضافی در هسته‌ی سلول‌های بدن دارند. این اختلال معمولاً با ناهنجاری‌های خاصی مثل کوتاهی قد، ناتوانی‌های متوسط تا شدید ذهنی، تأخیر در کسب برخی مهارت‌ها، ناهنجاری‌های جمجمه و صورت و یا سایر علائم شناخته می‌شود. ناهنجاری‌های ظاهری می‌تواند شامل کوچک بودن سر (میکروسفالی)، گردی صورت، تاشدن پلک، ناهنجاری‌های گوش، برآمدگی بینی صاف، گردن کوتاه و ناهنجاری‌های دندان باشد.

افراد مبتلا، فاصله‌ی زیادی بین چشم‌ها، پلک‌های افتاده، تاشدن‌های عمودی پوست که گوشه‌های چشم را می‌پوشاند، لب‌های ضخیم، فک کوچک و یا سایر ناهتجاری‌ها را نیز دارند. سایر ویژکی‌های فیزیکی مرتبط با سندرم X پنجگانه، می‌تواند شامل تلفیق غیرطبیعی استخوان‌های ساعد، شانه‌های باریک، خم شدن یا انحراف یک یا چند انگشت، اختلالات قلبی و کلیوی، رشد کم تخمدان و رحم، بلوغ دیررس و یا سایر اختلالات باشد. سندرم X پنجگانه در نتیجه‌ی خطا در طول تقسیم سلول‌های تولیدمثلی والدین رخ می‌دهد.

تشخیص

می‌توان ابتلا به تریزومی X را با شناسایی مشخصه‌های رشد عصبی، ناتوانی‌های رفتاری و یادگیری را تشخیص داد. تشخیص باید از طریق ارزیابی‌های بالینی، سابقه‌ی خانوادگی و آزمایش‌های خاصی مثل اعمال بررسی کروموزوم‌ها روی نمونه‌ی خون که می‌تواند وجود کروموزوم اضافی را در سلول‌های خونی نشان دهد، تأیید شود.

علاوه بر این تشخیص تریزومی X پیش از تولد از طریق بررسی کروموزوم‌ها پس از آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفت، امکان‌پذیر است. در طول آمنیوسنتز نمونه‌ای از مایعی که محیط رشد جنین را احاطه می‌کند برداشته شده و بررسی می‌گردد، در حالی که در نمونه‌برداری لز پرزهای جفت، نمونه از قسمتی از بافت جفت برداشته می‌شود.
تقریباً ۵ تا ۱۵ درصد از زنان مبتلا به سندرم ترنر، کاریوتیپ XXX,47 در گلبول‌های سفید خاصی نشان می‌دهند، اما مشخصه‌ی سندرم ترنر در سایر سلول‌ها 45,X می‌باشد.

درمان‌های استاندارد

درمان

روش‌های درمانی خاص به چندین عامل از جمله سن فرد مبتلا شده در حین تشخیص، علائم خاصی که مشاهده می‌شوند و شرایط کلی اختلال در هر مورد بستگی دارد. سرویس‌های درمانی اولیه برای افراد و کودکان مبتلا به تریزومی X پیشنهاد می‌شود. کارشناسان روش‌های تخمینی را برای نوزادان ۴ ماهه برای ارزیابی قدرت بازوها و برای بررسی توانایی سخن گفتن در نوزادان ۱۲ ماهه و توانایی‌های قبل خواندن را برای کودکان یک ساله تا دوران مدرسه پیشنهاد می‌کنند.
یک ارزیابی نیز برای کمک به یافتن سایر اختلالات لازم می‌باشد. شواهد نشان می‌دهد که کودکان مبتلا شدیدا به سرویس‌های درمانی اولیه حساس هستند. این سرویس‌ها می‌توانند شامل گفتار درمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی و مشاورات متعدد باشد.

بزرگسالان و کودکان مبتلا به تریزومی X همچنین باید قلب و کلیه‌شان برای بررسی هرگونه اختلال مورد آزمایش قرار گیرد. زنانی هم که در اواخر دوران قاعدگی‌شان هستند، دارای ناتواتی تخمدان‌اند یا مشکلات بارداری دارند باید برای اختلالات اولیه تخمدان و نازایی مورد بررسی قرار گیرند.

علاوه بر فیزیوتراپی، گفتار درمانی هم باید برای کودکان ۱۲ تا ۱۵ ماهه مورد استفاده قرار گیرد تا دلیل تأخیر در حرف زدن بررسی شده و در کودکانی که به مدرسه می‌روند علت کند بودن در یادگیری و اضطراب بیش از حد و بی‌اختیاری ادراری مورد بررسی قرار گیرد.
دوران نوجوانی دوران چالش برانگیزی است و معمولاً دخترانی که مبتلا به تریزومی X هستند، هنگام ورود به این دوران چالش‌هایی را پشت سر می‌گذارند که دوره‌های مشاوره کوتاه مدت احتمالا برای این افراد ضروری است.

وراثت

در اغلب موارد سندرم تریزومی X ارثی نیست. تغییرات کروموزومی معمولاً به عنوان یک تغییر تصادفی در هنگام تولید سلول‌های جنسی رخ می‌دهد (تخمک و اسپرم).
یک خطا در هنگام جداسازی این سلول‌ها می‌تواند باعث تولید سلول‌های تولیدمثلی با تعداد نادرستی از کروموزوم باشد. برای مثال یک تخمک یا اسپرم می‌تواند یک عدد کروموزوم X اضافه دریافت کند. اگر یکی از این کروموزوم‌های خطادار در تشکیل نوزاد شرکت کند، نوزاد در هر کدام سلول‌های خود یک عدد کروموزوم X اضافه خواهد داشت.

تریزومی X به صورت ارثی اتفاق نمی‌افتد بلکه به عنوان رویداد تصادفی در طول تقسیم سلولی در رشد اولیه‌ی جنین رخ می‌دهد. در نتیجه برخی از سلول‌های افراد مبتلا دو کروموزوم X و برخی دیگر سه کروموزوم X دارند.