نگاه کلی
پنومونی عفونی است که کیسه‌های هوایی را در یک یا هر دو ریه ملتهب می‌سازد. کیسه‌های هوایی ممکن است با مایع یا چرک پر شده و سبب سرفه خلطی یا چرکی، تب، لرز و تنگی نفس شود. انواعی از ارگانیسم‌ها شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها می‌توانند پنومونی ایجاد کنند.
میزان خطر پنومونی می‌تواند از خفیف تا مرگبار متفاوت باشد. این بیماری برای نوزادان و کودکان کم سن و سال، افراد بالای 65 سال و افراد مبتلا به بیماری‌ها قلبی و ضعف سیستم ایمنی خطرناک‌تر است.
علائم پنومونی
علائم و نشانه‌های پنومونی می‌توانند بسته به موجود عامل عفونت، سن فرد و سلامت کلی وی از خفیف تا شدید باشد. علائم و نشانه‌های نوع خفیف مشابه سرماخوردگی و آنفولانزا هستند اما بیشتر طول می‌کشند.
علائم و نشانه‌های پنومونی عبارتنداز:
- درد قفسه سینه هنگام تنفس یا سرفه
- سرگیجه یا تغییر در آگاهی(در بیماران بالای 65 سال)
- سرفه که می‌تواند همراه با خلط باشد
- خستگی
- تب و لرز و تعریق
- کاهش دمای بدن(در افراد بالای 65 سال و بیماران با سیستم ایمنی ضعیف)
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال
- تنگی نفس
نوزادان ممکن است هیچ علامتی نشان ندهند. یا ممکن است استفراغ، تب و سرفه، خستگی و کمبود انرژی یا مشکل تنفسی یا تغذیه‌ای داشته باشند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر فرد دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه، تب بالای 39 درجه، یا سرفه مداوم به خصوص همراه با خلط داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند.
بیماران با خطر بالا در گروه‌های زیر الزاماً باید به پزشک مراجعه کنند:
- افراد بالای 65 سال
- کودکان زیر 2 سال که علائم دارند
- افرادی که بیماری زمینه‌ای داشته یا سیستم ایمنی آنان ضعیف است
در بیماران کهنسال و افراد مبتلا به نارسایی قلبی و مشکلات مزمن ریوی، پنومونی می‌تواند سریع فرد را از پای درآورد.
علل پنومونی
میکروب‌های بسیاری می‌توانند سبب پنومونی شوند. شایع‌ترین موارد باکتری‌ها و ویروس‌هایی هستند که از راه تنفس وارد می‌شوند. بدن افراد اغلب از ایجاد عفونت توسط این میکروب‌ها جلوگیری می‌کند. اما گاهی حتی در صورتی که سلامت کلی فرد خوب باشد می‌توانند بر سیستم ایمنی غلبه کنند.
پنومونی بسته به نوع میکروب ایجاد کننده و محل که فرد بیماری را از آن می‌گیرد طبقه بندی می‌شود.
پنومونی خارج بیمارستانی
این نوع از پنومونی شایع‌ترین نوع است و در خارج و بیمارستان و دیگر مراکز مراقبت سلامت رخ می‌دهد. می‌تواند توسط موارد زیر ایجاد شود:
- باکتری: شایع‌ترین باکتری عامل استرپتوکوکوس پنومونی است. این نوع از پنومونی می‌تواند به تنهایی یا پس از ابتلای فرد به سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ دهد. ممکن است قسمتی(لوب)از ریه را درگیر کند که به آن پنومونی لوبار گویند.
- ارگانیسم‌های مشابه باکتری: مایکوپلاسما پنومونی نیز می‌تواند سبب پنومونی شود. این میکروارگانیسم علائم خفیف‌تری نسبت به بقیه نوع‌ها ایجاد می‌کند. پنومونی سرپایی نام غیر رسمی این نوع است که شدت آن به حدی نیست که نیاز به استراحت در رختخواب داشته باشد.
- قارچ: این نوع پنومونی شایع‌ترین نوع در افراد مبتلا به مشکلات مزمن و ضعف سیستم ایمنی و نیز در افرادی است که دزهای بالایی از این ارگانیسم تنفس می‌کنند. قارچ ایجاد کننده این نوع می‌تواند در خاک یا مدفوع پرندگان یافت شود و بسته به محل جغرافیایی آن متفاوت است.
- ویروس‌ها: برخی از ویروس‌هایی که سبب سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند می‌تواند پنومونی نیز ایجاد کنند. ویروس‌های شایع‌ترین عامل ایجاد کننده در کودکان زیر 5 سال هستند. پنومونی ویروسی اغلب خفیف است اما در برخی موارد خاص می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
پنومونی بیمارستانی
برخی افراد هنگام بستری در بیمارستان دچار پنومونی می‌شوند. پنومونی بیمارستانی می‌تواند به دلیل اینکه باکتری‌های عامل آن اغلب مقاوم به آنتی بیوتیک بوده و افراد در که مبتلا می‌شوند از قبل بیمار بوده‌اند، بسیار خطرناک باشد. بیمارانی که از طریق دستگاه(ونتیلاتور)نفس می‌کشند و اغلب در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند، در خطر بالاتری قرار دارند.
پنومونی مراکز بهداشتی
این پنومونی یک عفونت باکتریایی است که در افرادی که زندگی طولانی در مراکز بهداشتی درمانی مانند مراکز دیالیز دارند، رخ می‌دهد. این پنومونی نیز همانند پنومونی بیمارستانی می‌تواند توسط باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک‌ها ایجاد شود.
پنومونی آسپیراسیون
پنومونی آسپیراسیون زمانی رخ می‌دهد که فرد غذا، نوشیدنی، استفراغ یا بزاق را وارد ریه خود کند. آسپیراسیون بیشتر زمانی رخ می‌دهد که رفلکس گگ فرد در شرایطی مانند صدمات مغزی، مشکلات بلع و سوء مصرف الکل و مواد مخدر مختل گردد.
ریسک فاکتور پنومونی
پنومونی می‌تواند هر فردی را درگیر کند. اما دو گروه بیشتر در معرض خطرند:
- کودکان زیر 2 سال
- افراد بالای 65 سال
دیگر عوامل خطرزا عبارتنداز:
- بستری شدن: افرادی که در بخش‌های ویژه بیمارستان(ICU)بستری می‌شوند در معرض خطر بالاتری قرارد دارند، به خصوص اگر به دستگاه ونتیلاتور وصل باشند.
- بیماری مزمن: اگر فرد دچار آسم، بیماری انسداد مزمن ریوی(COPD) یا بیماری قلبی باشد، با احتمال بیشتری مبتلا خواهد شد.
- استعمال دخانیات: استعمال دخانیات سیستم دفاعی بدن در برابر باکتری‌ها و ویروس‌های ایجاد کننده پنومونی را تضعیف کرده و فرد را مستعد عفونت می‌کند.
- سیستم ایمنی ضعیف یا سرکوب شده: افراد مبتلا به ایدز، دریافت کننده پیوند عضو، تحت درمان با شیمی درمانی یا مصرف کننده‌های طولانی مدت استروئید در خطرند.
عوارض پنومونی
برخی افراد مبتلا به پنومونی به ویژه گروه‌های در خطر حتی در صورت درمان نیز ممکن است دچار عوارضی شوند، شامل:
- انتقال باکتری به خون(باکتریمی): اگر باکتری از ریه وارد خون شود، می‌تواند عفونت را در بدن گسترش داده و سبب نارسایی ارگان‌ها شود.
- تنگی نفس: اگر پنومونی فرد شدید باشد یا بیماری ریوی زمینه‌ای داشته باشد، ممکن است در شرایط عادی دچار تنگی نفس شود. فرد ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان و درمان با دستگاه ونتیلاتور داشته باشد تا ریه‌های وی بهبود یابند.
- تجمع مایع در اطراف ریه(پلورال افیوژن): پنومونی می‌تواند سبب تجمع مایع در فضای باریک بین دو لایه پوشاننده ریه و دیواره قفسه سینه(پلور)شود. اگر این مایع عفونی شود باید به وسیله چست تیوب درناژ شده یا توسط جراحی خارج شود.
- آبسه ریوی: آبسه زمانی ایجاد می‌شود که در حفره‌ای در ریه چرک تشکیل شود. آبسه اغلب با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. گاهی جراحی یا درناژ با سوزنی دراز یا لوله گذاری در آبسه برای خارج کردن چرک لازم است.
تشخیص پنومونی
پزشک تشخیص را با گرفتن شرح حال و سابقه پزشکی و سپس معاینه آغاز خواهد کرد. وی در طی معاینه با گوشی پزشکی ریه‌ها را گوش خواهد کرد تا صداهای اضافی ناشی از پنومونی را بررسی کند.
اگر وی مشکوک به پنومونی شود، چندین آزمایش انجام خواهد داد:
- آزمایش خون: آزمایش خون برای تأیید عفونت و تلاش برای تشخیص نوع ارگانیسم ایجاد کننده آن به کار گرفته می‌شود. گرچه تشخیص دقیق همیشه ممکن نیست.
- عکس برداری از قفسه سینه: این روش به پزشک در تشخیص پنومونی و تعیین جزئیات و محل عفونت کمک می‌کند. با این حال نمی‌تواند ارگانیسم عامل عفونت را تشخیص دهد.
- پالس اکسی متری: این روش میزان اکسیژن خون را اندازه می‌گیرد. پنومونی مقدار اکسیژن وارده به خون را کاهش می‌دهد.
- آزمایش خلط: یک نمونه از مایع خروجی از ریه(خلط)که پس از سرفه عمیق جمع آوری می‌شود، می‌تواند عامل عفونت را تعیین کند.
در صورتی که بیمار بالای 65 سال، در بیمارستان بستری یا علائم شدیدی داشته باشد، پزشک ممکن است آزمایشات اضافی‌تری را تجویز کند:
- CTاسکن: اگر پنومونی بیمار تا زمان مورد انتظار برطرف نشود، پزشک از CTاسکن برای تشخیص جزئیاتی دقیق‌تر استفاده خواهد کرد.
- کشت مایع پلور: نمونه برداری از مایع پلور به وسیله‌‌ی سوزنی از بین دنده‌‌ها و بررسی آن به تعیین نوع عفونت کمک می‌کند.
درمان پنومونی
درمان پنومونی عبارت است از رفع عفونت و جلوگیری از عوارض آن. افرادی که به پنومونی خارج بیمارستانی مبتلا می‌شوند اغلب با درمان دارویی در خانه بهبود می‌یابند. گرچه اغلب علائم پس از چند روز یا هفته رفع می‌شوند اما احساس خستگی می‌تواند بیش از یک ماه به طول انجامد.
درمان به خصوص بسته به نوع و شدت پنومونی، سن فرد و سلامت کلی وی است. گزینه‌های درمانی عبارتنداز:
- آنتی بیوتیک: این داروها برای درمان پنومونی باکتریایی به کار می‌رود. تشخیص نوع باکتری ایجاد کننده و انتخاب بهترین آنتی بیوتیک درمانی ممکن است زمانبر باشد. اگر علائم بهبود نیابند، پزشک آنتی بیوتیک متفاوتی تجویز خواهد کرد.
- داروی سرفه: این دارو برای کاهش سرفه مصرف می‌شود تا بیمار بتواند استراحت کند. به دلیل اینکه سرفه به خروج مایع از ریه کمک می‌کند، حذف آن به طور کامل توصیه نمی‌شود. اگر بیمار بخواهد از این دارو استفاده کند بهتر است از پایین‌ترین دز آن استفاده کند.
- کاهنده تب و مسکن: فرد می‌تواند در صورت نیاز از این داروها برای تب و رفع درد بهره ببرد. این داروها عبارتنداز آسپرین، ایبوپروفن و استامینوفن.
بستری در بیمارستان
افراد زیر باید در بیمارستان بستری شوند:
- بیماران بالای 65 سال
- بیمارانی که اطلاعی از زمان، مکان و افراد ندارد(دیس اورینتیشن)
- بیماران با کاهش عملکرد کلیوی
- بیماران با فشار سیستولی کمتر از 90 یا فشار دیاستولی کمتر از 60
- بیماران با تنفس تند(بالای 30 تنفس در دقیقه)
- بیمارانی برای تنفس به کمک نیاز دارند
- بیمارانی که دمای بدن آنان کاهش یافته است
- بیمارانی که ضربان قلب آنان بالای 100 یا پایین 50 است
فرد در صورتی برای تنفس نیاز به ونتیلاتور داشته باشد یا علائم وی شدید باشد باید به بخش مراقبت ویژه(ICU)منتقل شود.
کودکان نیز باید در شرایط زیر بستری شوند:
- کودکان زیر 2 ماه
- کودکان با کاهش هوشیاری و خواب بیش از حد
- کودکانی که تنگی نفس دارند
- کودکانی که سطح اکسیژن خون آنان پایین است
- کودکانی که به نظر کم آب اند