مننژیت به التهاب پرده‌های اطراف مغز و نخاع (مننژ) گفته می‌شود. تورم ناشی از مننژیت معمولاً محرک نشانه‌هایی مثل سردرد، تب و سفتی گردن است.
بیشترین موارد مننژیت در ایالات متحده بر اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شوند اما عفونت‌های باکتریایی و قارچی نیز جزو دلایل آن هستند. برخی موارد مننژیت بدون درمان طی چند هفته بهبود می‌یابند. بقیه می‌توانند کشنده باشند و نیازمند درمان آنتی‌بیوتیکی اورژانسی هستند.
در صورت مشکوک بودن به مننژینت مراقبت پزشکی فوری ضروری است. درمان اولیه‌ی مننژیت باکتریایی می‌تواند از عوارض جدی آن پیشگیری کند.
علائم و نشانه‌های مننژیت
نشانه‌های اولیه‌ی مننژیت شاید شبیه آنفولانزا باشد. نشانه‌ها طی چند ساعت یا چند روز شکل می‌گیرند.
علائم و نشانه‌های احتمالی در هر فردی بالاتر از 2 سال عبارتند از:
- تب بالای ناگهانی
- سفتی گردن
- سردرد شدیدی که متفاوت به نظر بیاید.
- سردرد با حالت تهوع و استفراغ
- گیجی یا دشواری در تمرکز
- تشنج
- خواب‌آلودگی یا دشواری در بیدار شدن
- حساسیت به نور
- بی‌اشتهایی و عدم تشنگی
- جوش‌های پوستی (برخی اوقات، مثل مننژیت مننگوکوکال)
علائم در تازه‌متولد
تازه‌متولدان و نوزادان شاید این علائم را نشان دهند:
- تب بالا
- گریه‌ی دائم
- خواب‌آلودگی یا کج‌خلقی بیش از حد
- عدم فعالیت یا تنش
- تغذیه‌ی ضعیف
- تورم در بخش نرم بالای سر نوزاد (فونتانل)
- سفتی در بدن و گردن نوزاد
نوزادانی با مننژیت به راحتی آرام نمی‌گیرند و شاید وقتی بغلشان کنیم بدتر هم گریه کنند.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن نشانه‌های مننژیت مثل موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- سردرد شدید و بی‌امان
- گیجی
- استفراغ
- سفتی گردن
مننژیت باکتریال جدی است و می‌تواند در طول چند روز بدون درمان آنتی‌بیوتیکی فوری کشنده باشد. تأخیر در درمان خطر آسیب دائمی مغر و مرگ را افزایش می‌دهد. مراقبت در برابر ابتلا به مننژیت از طریق سایرین هم مهم می‌باشد و شاید به این منظور باید دارو مصرف کرد.
علل مننژیت
عفونت‌های ویروسی بیشترین دلایل مننژیت را تشکیل می‌دهند و پس از آن عفونت‌های باکتریایی و قارچی قرار دارند. بخاطر خطر جدی عفونت‌های باکتریایی، شناسایی عامل آن‌ها ضروری است.
مننژیت باکتریال
باکتری‌هایی که وارد جریان خون شوند و به مغز و نخاع برسند موجب مننژیت حاد باکتریایی خواهند شد اما در صورت آلودگی مستقیم با باکتری نیز این امکان وجود دارد. این امر با عفونت سینوس یا گوش، شکستگی جمجمه یا کمتر، پس از جراحی امکان‌پذیر است.
برخی سویه‌های باکتریایی می‌توانند موجب مننژیت حاد باکتریایی شوند. شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- استرپتوکوکوس نومونیا (پنوموکوکوس): این باکتری شایع‌ترین دلیل مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان کم‌سن‌وسال و بزرگسالان می‌باشد. بیشتر امکان دارد موجب نومونیا یا عفونت گوش و سینوس شود. واکسن می‌تواند به پیشگیری از عفونت کمک نماید.
- نایسریا مننژیتیدیس (مننژوکوکوس): این باکتری دلیل اساسی دیگری برای مننژیت باکتریال است. این باکتری‌ها به طور شایعی موحب عفونت تفسی فوقانی می‌شوند اما با ورود به جریان خون می‌توانند موجب مننژیت مننژوکوکال شوند. این بیماری با سرایت بالایی که دارد، بیشتر نوجوانان و بزرگسالان جوان‌تر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری توانایی ایجاد اپیدمی‌های موضعی را دارد. واکسن برای پیشگیری از آن مفید خواهد بود.
- هموفیلوس آنفولانزا (هموفیلوس): نوع b این باکتری زمانی دلیل اساسی مننژیت باکتریایی بین کودکان بود ولی با واکسن‌های جدید به طور عمده‌ای کاهش یافت.
- لیستریا مونوسیتوژنز (لیستریا): این باکتری‌ها در پنیرهای غیرپاستوریزه و هات‌داگ پیدا می‌شود. زنان باردار، تازه‌متولدان و بزرگسالان مسن‌تر و افرادی با سیستم ایمنی تضعیف‌شده بیشتر از بقیه مستعد هستند. لیستریا توانایی عبور از سد جفت را دارد و عفونت در اواخر بارداری شاید برای نوزاد کشنده باشد.
مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولاً خفیف بوده و خودبهخود پاکسازی می‌شود. بیشترین مورد ثبت شده از آن در ایالات متحده از انتروویروس‌هاست که بیشتر در اواخر تابستان و پائیز فراوان می‌شوند. ویروس‌هایی مثل هرپس سیمپلکس، HIV، اوریون، نیل غربی و بقیه نیز می‌توانند موجب مننژیت ویروسی شوند.
مننژیت مزمن
ارگانیسم‌های با رشد آهسته (مثل قارچ و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) که به پردهی مننژ و مایع اطراف مغز حمله می‌کنند موجب مننژیت مزمن خواهند شد. مننژیت مزمن در طول دو هفته یا بیشتر ایجاد می‌شود. نشانه‌های مننژیت مزمن (سردرد، تب، استفراغ و ذهن غیرشفاف) شبیه نشانه‌های مننژیت حاد هستند.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی نسبتاً شایع نیست و موجب مننژیت مزمن می‌شود. این مننژیت شاید نشانه‌های مننژیت حاد باکتریایی را تقلید کند. مننژیت قارچی مسری نیست. مننژیت کریپتوکوکال نوع قارچی شایعی از این بیماری است که افرادی با نقص ایمنی، مثل ایدز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در صورت عدم درمان با داروهای ضدقارچ این بیماری خطرناک خواهد شد.
سایر علل مننژیت
مننژیت می‌تواند بر اثر دلایل غیرعفونی، مثل واکنش‌های شیمیای، آلرژی دارویی، برخی انواع سرطان و بیماری‌های التهابی مثل سارکوئیدوز نیز ایجاد شود.
عوامل خطر مننژیت
عدم واکسیناسیون: خطر برای هر کسی که برنامه‌ی واکسیناسیون دوران کودکی یا بزرگسالی را رد کرده باشد وجود دارد.
سن: بیشتر موارد مننژیت در کودکان زیر 5 سال رخ می‌دهد. مننژیت باکتریایی نیز بین زیر 20 سال‌ها شایع است.
زندگی کردن در مجتع‌های شلوغی مثل خوابگاه‌ها
حاملگی: بارداری خطر لیستریوز (عفونت باکتری لیستریا که موجب مننژیت هم می‌شود) را افزایش می‌دهد. لیستریوز خطر سقط جنین، تولد نارس و زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
سیستم ایمنی ضعیف‌شده: الکلیسم، دیابت، استفاده از داروهای سرکوبگر ایمنی و دیگر عوامل که روی سیستم ایمنی اثر می‌گذارند نیز شاید فرد را بیشتر مستعد مننژیت کند. برداشته شدن طحال خطر را افزایش می‌دهد و بیماران بدون طحال برای به حداقل رساندن خطر باید واکسینه شوند.
عوارض مننژیت
عوارض مننژیت می‌تواند شدید باشد. هر چه بیماری بیشتر بدون درمان رها شود، خطر تشنج و آسیب عصبی دائمی افزایش می‌یابد:
- از دست دادن شنوایی
- مشکلات حافظه
- ناتوانی در یادگیری
- آسیب مغزی
- مشکلات در راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیوی
- شوک
- مرگ
با درمان فوری، حتی در بیمارانی با مننژیت شدید می‌توان ریکاوری خوبی را شاهد بود.
تشخیص مننژیت
پزشک عمومی یا متخصص اطفال می‌تواند برپایه‌ی سابقه‌ی پزشکی، معاینه‌ی بدنی و برخی تست‌های تشخیصی مننژیت را تشخیص دهد. در طول معاینه، پزشک علائم و نشانه‌های عفونت را دور سر، گوش‌ها، گلو و پوست روی مهره‌ها بررسی می‌کند.
شما یا کودکتان شاید تست‌های تشخیصی زیر را انجام دهید:
- کشت خون: نمونه‌های خونی در ظرف مخصوصی قرار گرفته و رشد میکرواُرگانیسم‌ها، به‌ویژه باکتری‌ها بررسی خواهد شد. نمونه شاید روی اسلاید قرار گرفته و رنگ‌آمیزی شود (رنگ‌آمیزی گِرَم) و سپس زیر میکروسکوپ مطالعه شود.
- تصویربرداری: برش‌نگاری کامپیوتری (CT) یا تشدید مغناطیسی (MR) از سر تورم و التهاب را نشان خواهد داد. پرتو X یا CT اسکن از قفسه‌ی سینه با سینوس‌ها نیز عفونت را در دیگر نواحی که شاید مرتبط با مننژیت باشد نشان می‌دهد.
- بزل نخاعی (پونکسیون کمری): برای تشخیص قطعی مننژیت برای جمع‌آوری مایع مغزی‌نخاعی به بزل نخاعی نیاز خواهد بود. در افرادی با مننژیت، مایع مغزی‌نخاعی قند پائین و افزایش شمار گلبول‌های سفید و پروتئین را نشان خواهد داد.
بررسی مایع مغزی‌نخاعی به شناسایی باکتری عامل نیز کمک می‌کند. اگر پزشک به مننژیت ویروسی نیز مشکوک باشد تستی براساس DNA به نام واکنش زنجیره‌ی پلی‌مراز (PCR) یا تستی برای بررسی آنتی‌بادی در برابر برخی ویروس‌ها برای تعیین دلیل خاص و درمان مناسب پیشنهاد خواهد کرد.
درمان مننژیت
درمان بسته به نوع مننژیت انجام انتخاب می‌شود:
درمان مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی حاد باید بلافاصله با آنتی‌بیوتیک داخل‌وریدی درمان شود و اخیراً، کوتیکوستروئیدها نیز استفاده می‌شوند. این کار باعث می‌شود از ریکاوری مطمئن شویم و خطر عوارضی مثل تورم مغز و تشنج هم کاهش یابد.
آنتی‌بیوتیکی یا ترکیب آنتی‌بیوتیکی که انتخاب می‌شود به نوع باکتری عامل بستگی دارد. شاید تا تعیین این موضوع از آنتی‌بیوتیک با طیف گسترده استفاده شود.
پزشک شاید هر سینوس یا ماستوئید عفونی‌شده‌ای را تخلیه کند. ماستوئید استخوانی بلافاصله پشت لاله‌ی گوش است که با گوش میانی در ارتباط می‌باشد.
درمان مننژیت ویروسی
آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند مننژیت‌های ویروسی را درمان کنند و این نوع از مننژیت معمولاً خودبهخود در طول چند هفته درمان می‌شود. درمان موارد خفیف مننژیت ویروسی شاید شامل موارد زیر باشد:
- استراحت مطلق
- مصرف مایعات زیاد
- مصرف مسکن‌های بدون نسخه برای کاهش تب و درد بدن
پزشک شاید برای کاهش تورم مغز کورتیکوستروئید و برای کنترل تشنج داروهای ضدتشنج تجویز کند. اگر دلیل مننژیت ویروس هرپس بود، داروی آنتی‌ویرال برای آن در دسترس است.
درمان سایر انواع مننژیت
اگر دلیل مننژیت معلوم نشد، پزشک با آنتی‌ویرال و آنتی‌بیوتیک درمان را شروع می‌کند تا زمانی که علت بیماری معلوم شود.
مننژیت مزمن برپایه‌ی دلیل اساسی آن درمان می‌شود. داروهای ضدقارچی برای درمان مننژیت قارچی و ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های ویژه می‌تواند به درمان مننژیت کمک نماید. اگرچه این داروها می‌توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند؛ بنابراین درمان شاید تا تأیید آزمایشگاه متوقف شود. مننژیت مزمن برپایه‌ی دلیل اساسی آن صورت می‌گیرد.
مننژیت غیرعفونی به دلیل واکنش آلرژیک یا بیماری خودایمنی شاید با کورتیکوستروئیدها درمان شود. در برخی موارد شاید هیچ درمانی انجام نگیرد؛ چون عارضه می‌تواند خودش برطرف شود. مننژیت‌های مرتبط با سرطان نیازمند درمان برای سرطان منفرد اند.
پیشگیری از مننژیت
- شست‌وشوی مرتب دست‌ها
- تمرین عادات خوب بهداشتی
- سالم ماندن با استراحت، ورزش و غذای سالم
- هنگام عطسه یا سرفه از پوشیده بودن دهانتان مطمئن شوید.
- در زنان حامله با پختن گوشت تا دمای 74 درجه و عدم مصرف پنیر غیرپاستوریزه از ابتلا به لیستریوز پشگیری کنید.
ایمنی‌سازی در برابر مننژیت
- واکسن هموفیلوس آنفولانزا نوع Hib) b)
- واکسن پنوموکوکال گونژوگه (PCV13)
- واکسن پنوموکوکال پلی‌ساکارید (PPSV23)
- واکسن مننژوکوکال کونژوگه